Σωματικές θεραπείες
Αντιψυχωτικά φάρμακα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα αντιψυχωτικά φάρμακα αποτέλεσαν αληθινή επανάσταση στον θεραπευτικό χειρισμό της Σχιζοφρένειας τόσο με την ικανότητα τους να καταστέλλουν την ψυχωτική διέγερση, όσο και με τη δυνατότητα τους να θεραπεύουν ψυχωτικά συμπτώματα. Αν και δεν μπορούν, βέβαια, να θεραπεύσουν την αρρώστια, μπορούν να θεραπεύσουν ή να ελαττώσουν την ψυχωτική σύγχυση, την αποδιοργάνωση, το άγχος, τις παραληρητικές ιδέες, τις ψευδαισθήσεις, δηλ. τα θετικά συμπτώματα. Με εξαίρεση, ίσως, κάποια νεότερα αντιψυχωτικά, δεν μπορούν, όμως, να επηρεάσουν καθόλου (ή επηρεάζουν πολύ λίγο) την απομόνωση, την αβουλία κτλ. δηλ. τα αρνητικά συμπτώματα . Μολονότι η κατασταλτική και αντιψυχωτική δράση των φαρμάκων αυτών μπορεί να είναι εμφανής μέσα σε ώρες από την έναρξη της θεραπείας, εντούτοις το μέγιστο, ιδιαίτερα της αντιψυχωτικής τους αποτελεσματικότητας μπορεί να μην επιτευχθεί πριν περάσουν έξι εβδομάδες. Όταν τα οξέα ψυχωτικά συμπτώματα της Σχιζοφρένειας ελεγχθούν (συνήθως μέσα σε 4-12 εβδομάδες), η δόση ελαττώνεται στο επίπεδο της θεραπείας συντήρησης, που είναι περίπου 10%-50°/ο της ποσότητας φαρμάκου που χρειάστηκε στην οξεία κρίση. Και φυσικά, η μείωση γίνεται προσεκτικά σε διάρκεια εβδομάδων, με στενή παρακολούθηση μήπως χρειαστεί και πάλι αύξηση λόγω επανόδου των συμπτωμάτων. Για άτομα που δεν είμαστε σίγουροι ότι ακολουθούν πιστά τις εντολές για λήψη του φαρμάκου από το στόμα σε εξωνοσοκομειακή βάση, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε θεραπεία συντήρησης με δεκανοϊκή φλουφαιναζίνη ή δεκανοϊκή αλοπεριδόλη κάθε 10-30 ημέρες. Μολονότι σχιζοφρενικοί ασθενείς υποτροπιάζουν και ενώ βρίσκονται σε αντιψυχωτική αγωγή συντήρησης, εντούτοις η προφυλακτική χορήγηση αντιψυχωτικών μπορεί να προφυλάξει ένα σημαντικό αριθμό σχιζοφρενών γι' αυτό και συνιστάται. Δεν θα πρέπει όμως να παραλείπεται να γίνεται επανεκτίμηση κατά διαστήματα της ανάγκης για φαρμακευτική αγωγή. Ασθενείς που εμφανίζουν πλήρη ύφεση για 12 μήνες ή περισσότερο κι αυτοί που έχουν σταθεροποιηθεί σε χαμηλή δόση συντήρησης αξίζει (πολύ προσεκτικά!) να δοκιμάσουν μήπως δεν χρειάζονται φάρμακα, καθώς υπάρχει και ο φόβος της όψιμης δυσκινησίας .
Σήμερα, προσπαθούμε να χρησιμοποιήσουμε τη μικρότερη δυνατή δόση που θα κρατήσει τον ασθενή κοινωνικά λειτουργικό (με έλεγχο των ψυχωτικών συμπτωμάτων αφενός και τις λιγότερες ανεπιθύμητες παρενέργειες αφετέρου).
Ακόμη περισσότερο, αν είναι δυνατόν, προσπαθούμε ύστερα από λεπτομερή ενημέρωση του ασθενή και με βάση μια ισχυρή θεραπευτική σχέση εμπιστοσύνης μαζί του να τον οδηγήσουμε ουσιαστικά σε αυτορρύθμιση, δηλαδή αυτός να κανονίζει πόσο φάρμακο χρειάζεται. Αυτό, έχει ιδιαίτερη σημασία ενόψει κοινωνικών ή διαπροσωπικών απαιτήσεων, όπως σαββατοκύριακο, σεξουαλικές σχέσεις κτλ., όπου προσωρινή ελάττωση ή διακοπή του φαρμάκου μπορεί να συνοδεύεται από βελτιωμένη λειτουργικότητα.
Σε διεγερμένους ασθενείς μπορεί να χρειασθεί «ταχεία χορήγηση νευροληπτικών» για τον έλεγχο της διέγερσης και των έντονων ψυχωτικών συμπτωμάτων τους . Σε τέτοιους ασθενείς ακόμη καλύτερα είναι αν η αντιψυχωτική αγωγή συνδυασθεί με χορήγηση βενζοδιαζεπινών, που δρουν κατασταλτικά έως ότου η δράση των αντιψυχωτικά^ εγκατασταθεί ικανοποιητικά.
Λίθιο. Κατά πάσα πιθανότητα το λίθιο δεν έχει ένδειξη, αν η διάγνωση της Σχιζοφρένειας είναι σίγουρη. Οποτεδήποτε, όμως, υπάρχει έντονο συναισθηματικό στοιχείο, παρορμητική ή επιθετική συμπεριφορά και η διάγνωση δεν είναι σίγουρη, είναι καλό να δοκιμάζεται.
Ηλεκτροσπασμοθεραπεία. Μολονότι η ηλεκτροσπασμοθεραπεία προτείνεται σαν θεραπεία της σχιζοφρένειας (κυρίως στην οξεία φάση /έξαρση ή στις περιπτώσεις που δεν απάντησαν στη θεραπεία), η βασική της ένδειξη είναι το stupor ή η διέγερση του Κατατονικού Τύπου Σχιζοφρένειας .
Αντικαταθλιπτικά. Όπως, ήδη, αναφέρθηκε οί σχιζοφρενικοί ασθενείς μερικές φορές παρουσιάζουν κατάθλιψη, ιδιαίτερα ύστερα από την υποχώρηση ενός οξέος ψυχωτικού επεισοδίου (ενεργός φάση), όταν αντιλαμβάνονται τι τους συνέβη. Φυσικά, θα πρέπει η πιθανή κατάθλιψη να διαφοροδιαγνωσθεί από την ακινησία που μπορεί να προκαλεί το αντιψυχωτικά φάρμακο (χορήγηση αντιπαρκινσονικού ή ελάττωση του αντιψυχωτικού μπορεί να βοηθήσει) και από τα αρνητικά συμπτώματα της νόσου. Εφόσον ο σχιζοφρενικός είναι γνήσια καταθλιπτικός, τότε προσθέτουμε ένα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικό στη θεραπεία του.
Ψυχοκοινωνικές θεραπείες
Η ψυχοκοινωνική παρέμβαση στη Σχιζοφρένεια έχει σαν σκοπό την κατά το δυνατό καλύτερη λειτουργικότητα του σχιζοφρενικού ασθενή, ούτως ώστε στην ιδανικότερη μορφή αποκατάστασης του να ζει, ν' αγαπά /ερωτεύεται, να εργάζεται και να διασκεδάζει όπως όλοι οί άλλοι άνθρωποι. Μολονότι, πολλές φορές αυτό είναι ένα ουτοπιστικό ιδεώδες, σίγουρα αυτή είναι πάντα η κατεύθυνση της θεραπευτικής παρέμβασης. Συνάρτηση της θεραπευτικής αυτής φιλοσοφίας είναι ότι οπωσδήποτε κάθε προσπάθεια να παραμείνει ο σχιζοφρενικός ασθενής ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους - στην κοινότητα - είναι πρωταρχική, οπότε αν χρειασθεί να νοσηλευθεί, αυτό θα γίνει μόνο κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις και όσο το δυνατό για λιγότερο χρόνο. Η φορά λοιπόν είναι πάντα προς την εξωνοσοκομειακή περίθαλψη και οί νοσηλείες όταν χρειάζονται λόγω υποτροπών είναι βραχείες (και γίνονται κυρίως στα ψυχιατρικά τμήματα των γενικών νοσοκομείων).
Έτσι, η παλιά άποψη της μακράς ή ασυλικής νοσηλείας με την τυπική εικόνα των αποσυρμένων και παλίνδρομη μένω ν - ιδρυματοποιημένων - ασθενών έχει προοδευτικά αντικατασταθεί στις περισσότερες χώρες από προγράμματα επανένταξης των ασθενών στην κοινότητα κοινωνία, από προσπάθειες δηλαδή αποϊδρυματοποίησης. Βέβαια, η επιτυχία αυτών των προγραμμάτων για λόγους οικονομικούς ή κακού προγραμματισμού ή αδυναμίας πολλών ασθενών ν' αποκατασταθούν δεν είναι γενικευμένη, οπότε και τα ψυχιατρικά νοσοκομεία παραμένουν στις περισσότερες χώρες σαν αναγκαίοι χώροι περίθαλψης, όταν η αποκατάσταση στην κοινότητα δεν μπορεί να επιτύχει. Και πάλι, όμως, γίνεται ειδική προσπάθεια συρρίκνωσης τους και μέγιστης βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης και απασχόλησης των ασθενών. Κυρίως, όμως, η θεραπευτική μάχη δίνεται στην κοινότητα, στα κέντρα ψυχικής υγείας (και αν χρειασθεί νοσηλεία κυρίως στα ψυχιατρικά τμήματα των γενικών νοσοκομείων), στους ξενώνες, στα οικοτροφεία, στα διαμερίσματα που μοιράζονται σχιζοφρενικοί, στις συνεργατικές εργασιακές μονάδες, στα σπίτια τους κτλ.
Έτσι, θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τις ψυχοκοινωνικές θεραπείες σε ενδονοσοκομειακές και εξωνοσοκομειακές σ' ένα συνεχές, όμως, που έχει κατεύθυνση από το νοσοκομείο προς την κοινότητα και ταυτόχρονα που έχει σκοπό την αποφυγή κατά το δυνατό της επανάληψης της νοσηλείας. Βασικές ενδονοσοκομειακές ψυχοκοινωνικές θεραπείες είναι η θεραπεία περιβάλλοντος, η ατομική και ομαδική ψυχοθεραπεία, οί δημιουργικές θεραπείες, η εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων και η θεραπεία συμπεριφοράς γενικότερα, η απασχολησιοθεραπεία ή εργοθεραπεία κ.ά. Βασικές εξωνοσοκομειακές ψυχοκοινωνικές θεραπείες είναι η οικογενειακή θεραπεία (που μπορεί φυσικά να αρχίσει και ενδονοσοκομειακές, η ατομική και ομαδική ψυχοθεραπεία, η συνέχιση της εκμάθησης κοινωνικών δεξιοτήτων κ.ά. Παρακάτω θ' αναφερθούμε σύντομα στις θεραπείες αυτές με βάση τη φιλοσοφία της εξωνοσοκομειακής κατεύθυνσης, που διαμορφώνει τις εξής μορφές ψυχοκοινωνικής παρέμβασης: θεραπεία περιβάλλοντος και νοσηλεία, ψυχοθεραπεία, αποκατάσταση, μετανοσοκομειακή φροντίδα.
Θεραπεία περιβάλλοντος και νοσηλεία
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, κατ' αρχήν γίνεται ειδική προσπάθεια ν' αποφευχθεί η νοσηλεία του σχιζοφρενικού ασθενή με υποστήριξη της λειτουργίας του εξωνοσοκομειακά. Έτσι, μεγάλη σημασία έχει η ικανότητα άμεσης παρέμβασης στο σπίτι που μένει ο σχιζοφρενής με την οικογένεια του, στον ξενώνα, στο οικοτροφείο κτλ., που βασίζεται στη στενή παρακολούθηση του από ψυχιατρικές νοσηλεύτριες, κοινωνικούς λειτουργούς κ.ά. Η άμεση παρέμβαση μπορεί να αποτρέψει τη νοσηλεία στο νοσοκομείο (μπορεί να γίνει έτσι ουσιαστικά ολιγοήμερη νοσηλεία - με τη συμμετοχή πια και του ψυχιάτρου - στο σπίτι, στο οικοτροφείο ή στον ξενώνα ή ακόμα και στο κέντρο ψυχικής υγείας). Παρόλα αυτά η νοσηλεία μερικές φορές είναι αναπόφευκτη. Ενδείξεις νοσηλείας είναι η ύπαρξη κινδύνου να βλάψει ο ασθενής τον εαυτό του ή τους άλλους, η αδυναμία του ασθενή να φροντίσει τον εαυτό του, η απώλεια ή έλλειψη υποστηρικτών συστημάτων (οικογένεια, φίλοι, θεραπευτές, εργασία) στο περιβάλλον του ασθενή.
Όσο πιο έντονα ψυχωτικός ή διεγερτικός είναι ο ασθενής τόσο η ανάγκη για ταχεία καταστολή της ψύχωσης ή διέγερσης είναι άμεση. Οπωσδήποτε, χρησιμοποιούμε ένα συνδυασμό καθησύχασης, τοποθέτησης ορίων λεκτικά και ελάττωσης των ερεθισμάτων του περιβάλλοντος (δωμάτιο απομόνωσης), στην αρχή. Αν αυτά δεν είναι αρκετά για να ηρεμήσουν τον ασθενή και να ελέγξουν τις βίαιες παρορμήσεις του, τότε μπορεί να χρειασθεί φυσική καθήλωση σε συνδυασμό με /ή χημική καθήλωση .
Καθώς, όμως, τα οξέα συμπτώματα αρχίζουν να υποχωρούν, ο ασθενής θα πρέπει να ενσωματωθεί στην κοινότητα της κλινικής, η οποία θα πρέπει να είναι έτσι σχεδιασμένη ώστε ν' αποτελεί θεραπευτική κοινότητα. Η θεραπευτική κοινότητα που περιλαμβάνει τους ασθενείς, το νοσηλευτικό προσωπικό, τους γιατρούς και κάθε άτομο που εργάζεται στην κλινική δίνει έμφαση σε κάθε διεργασία που προάγει τη λειτουργικότητα και την κοινωνική αποκατάσταση των ασθενών. Οί σχέσεις όλων αυτών των ατόμων μεταξύ τους. οί θεραπευτικές δραστηριότητες, ο τρόπος λήψης αποφάσεων κτλ., σχεδιάζονται έτσι ώστε να προάγουν τη φυσιολογικότητα που θα απαιτηθεί όταν οί ασθενείς βγουν έξω.
Ευρύτερη έννοια, που περιλαμβάνει την έννοια της θεραπευτικής κοινότητας, είναι η θεραπεία περιβάλλοντος (milieu therapy), που αποτελεί το θεμέλιο πάνω στο οποίο δρα η φαρμακευτική αγωγή, η ατομική ή ομαδική ψυχοθεραπεία, η απασχολησιοθεραπεία, η θεραπευτική κοινότητα η ίδια. Το όλο δηλαδή νοσοκομειακό περιβάλλον (milieu) - χώροι, διαρρύθμιση, δομημένες ημερήσιες δραστηριότητες διαβίωσης, θεραπείες, διαπροσωπικές σχέσεις, είναι έτσι σχεδιασμένο ώστε οί ασθενείς να αποκτούν πρόγραμμα ημερήσιας ζωής, αυτονομία και αυτοφροντίδα, κοινωνικότητα, ελάττωση και έλεγχο της απρόσφορης συμπεριφοράς, κοινωνικές δεξιότητες και κατάλληλη προετοιμασία για εξωνοσοκομειακή αποκατάσταση. Το περιβάλλον δηλαδή σχεδιάζεται έτσι ώστε να είναι θεραπευτικό.
Η θεραπεία περιβάλλοντος είναι ο συνεκτικός ιστός της αποτελεσματικής ενδονοσοκομειακής θεραπείας, η θετική συνισταμένη των αρμονικών σχέσεων της θεραπευτικής ομάδας, η άνετη εφαρμογή μιας ξεκάθαρης και συμφωνημένης θεραπευτικής φιλοσοφίας που επικοινωνεί ταυτόχρονα όρια και δόμηση αλλά και ελευθερία και αυτονομία.
Ψυχοθεραπεία
Ο τύπος ψυχοθεραπείας που θεωρείται σήμερα ότι είναι κατάλληλος για τους σχιζοφρενικούς ασθενείς είναι η υποστηρικτική ατομική ή ομαδική ψυχοθεραπεία και λιγότερο η αποκαλυπτική ψυχοθεραπεία. Βασικά, ο θεραπευτής βοηθά τον ασθενή του να κατανοήσει και να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα της αρρώστιας του και τις συνέπειες της στη ζωή του και να προσαρμοστεί κατά το δυνατό καλύτερα στις απαιτήσεις της κοινωνικής ζωής. Έτσι, εξήγηση (με μορφή διδασκαλίας) της φύσης της Σχιζοφρένειας, των συμπτωμάτων και των συνεπειών της, του τρόπου δράσης και των παρενεργειών των φαρμάκων, του τρόπου αντιμετώπισης των διαπροσωπικών προβλημάτων, με ενεργό υποστήριξη στο «εδώ και τώρα» για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που δημιουργεί η διαταραγμένη πραγματικότητα είναι ο προσανατολισμός της θεραπείας. Η δημιουργία, φυσικά, μιας βασικής σχέσης εμπιστοσύνης ασθενή - θεραπευτή είναι πρωταρχική. Δεν αποκλείεται, όμως, σε αρκετές περιπτώσεις και η ερμηνευτική βοήθεια προς τον σχιζοφρενικό για να κατανοήσει τα συναισθήματα του και τον τρόπο που τον οδηγούν σε εξωπραγματική σκέψη ή αντίληψη.
Ατομική και ομαδική ψυχοθεραπεία γίνονται ταυτόχρονα στην αρχή ενδονοσοκομειακά και μετά εξωνοσοκομειακά και μπορεί προοδευτικά - κλιμακωτά - να γίνονται και περισσότερο ερμηνευτικές. Κυρίως, όμως, αποσκοπούν στην απόδοση πραγματικότητας και στην κοινωνικοποίηση του ασθενή.
Η θεραπεία συμπεριφοράς είναι σημαντική για τη θεραπεία των σχιζοφρενών ιδιαίτερα με τη μορφή της εκμάθησης κοινωνικών δεξιοτήτων , γιατί η Σχιζοφρένεια προκαλεί σημαντική έκπτωση και των πιο απλών δεξιοτήτων φροντίδας του εαυτού, εργασίας, διαπροσωπικής επικοινωνίας κτλ. Επίσης, όμως, ιδιαίτερα ενδονοσοκομειακά, καλό είναι το περιβάλλον να είναι έτσι σχεδιασμένο ώστε να επιβραβεύεται η θετική, ενεργητική συμμετοχή στις δραστηριότητες και η κοινωνικοποίηση των ασθενών και να αποθαρρύνεται η αρνητική, παθητική στάση και η απόσυρση. Σε πολύ συγκεκριμένη μορφή, οί προηγούμενες αρχές δημιουργούν την «οικονομία κουπονιών» .
Η οικογενειακή θεραπεία είναι πολύ σημαντική για τη θεραπεία της Σχιζοφρένειας. Κυρίως απευθύνεται στην αναγνώριση και προσπάθεια αλλαγής των παθολογικών τρόπων επικοινωνίας της οικογένειας που αναζωπυρώνουν την αρρώστια του ασθενή. Όπως ήδη αναφέραμε σε οικογένειες με «υψηλή έκφραση συναισθημάτων» (δηλ. που υπάρχει υπερεμπλοκή της οικογένειας και αρνητική κριτική/ εχθρικότητα προς τον ασθενή), οί σχιζοφρενικοί υποτροπιάζουν ευκολότερα, οπότε και γίνεται προσπάθεια για την ελάττωση της μορφής αυτής της επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια. Σημασία, όμως, έχει και η εκπαίδευση των συγγενών πάνω στη φύση και τις συνέπειες της αρρώστιας και στους πρακτικούς τρόπους αντιμετώπισης των προβλημάτων του σχιζοφρενικού μέλους.
Στο πλαίσιο των ψυχοκοινωνικών θεραπειών ανήκουν και οί δημιουργικές θεραπείες - θεραπεία τέχνης, μουσικής, δράματος κ.ά., που βασίζονται στην αυθόρμητη έκφραση συναισθημάτων του ασθενή μέσω της ζωγραφικής, της μουσικής κτλ., καθώς και η απασχολησιοθεραπεία ή εργοθεραπεία με πηλό, χειροτεχνία κτλ.
ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΙΚΟΜΟΡΦΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ
Τα βασικά χαρακτηριστικά της Σχιζοφρενικόμορφης Διαταραχής είναι τα ίδια με της Σχιζοφρένειας (Κριτήριο Α), εκτός από δύο διαφορές: η ολική διάρκεια της διαταραχής (συμπεριλαμβανόμενης της πρόδρομης, ενεργού και υπολειμματικής φάσης) είναι τουλάχιστον 1 μήνας, αλλά λιγότερο από 6 μήνες και (αν και μπορεί να συμβεί) δεν απαιτείται κοινωνική και επαγγελματική έκπτωση.
Η θεραπεία της Σχιζοφρενικόμορφη Διαταραχής είναι παρόμοια με τη θεραπεία μίας οξείας υποτροπής ή επιδείνωσης της Σχιζοφρένειας: συνδυασμός αντιψυχωτικών φαρμάκων και υποστηρικτής ψυχοθεραπείας, με ή όχι νοσηλεία και παρακολούθηση της εξέλιξης της διαταραχής.
ΣΧΙΖΟΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ
Όπως το λέει και η λέξη η διαταραχή αυτή χαρακτηρίζεται από το ότι σε κάποια χρονική περίοδο συμπτώματα Μείζονος Καταθλιπτικού. Μανιακού ή Μεικτού Επεισοδίου συνυπάρχουν με συμπτώματα που πληρούν το κριτήριο Α της Σχιζοφρένειας. Επιπλέον, όμως, για να μπει η διάγνωση θα πρέπει αφενός να υπάρχουν παραληρητικές ιδέες ή ψευδαισθήσεις τουλάχιστον για 2 εβδομάδες με απουσία έντονων συμπτωμάτων διαταραχής της διάθεσης και αφετέρου τα συμπτώματα διαταραχής της διάθεσης να είναι παρόντα για σημαντικό μέρος της όλης διάρκειας της διαταραχής. Επίσης, πρέπει ν' αποκλεισθούν «οργανικές» αιτίες όπως διάφορες ουσίες (π.χ. κοκαΐνη) και γενικές ιατρικές καταστάσεις (π.χ. υπερθυρεοειδισμός ή κροταφική επιληψία).
Η ελάχιστη διάρκεια ενός σχιζοσυναισθηματικού επεισοδίου είναι 1 μήνας (αφού πρέπει να πληροί το κριτήριο Α της Σχιζοφρένειας).
Η θεραπεία, ανάλογα με τον Τύπο της διαταραχής, περιλαμβάνει αντιψυχωτική αγωγή με ταυτόχρονη χορήγηση ή όχι λίθιου ή συνδυασμό αντικαταθλιπτικών με αντιψυχωτικά και επίσης υποστηρικτική ψυχοθεραπεία. Μπορεί να χρειασθεί και καρβαμαζεπίνη (μόνη ή σε συνδυασμό) αν δεν υπάρχει απάντηση στο λίθιο, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί και προφυλακτικά και για τους δύο Τύπους. Νοσηλεία θα υπάρξει, εφόσον ο άρρωστος δεν μπορεί να ελεγχθεί εξωνοσοκομειακά.
ΠΑΡΑΛΗΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ
Η κατηγορία αυτή χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη παραληρητικών ιδεών διαφόρων τύπων - δίωξης, ζηλοτυπίας, ερωτομανίας. σωματικών, μεγαλείου κτλ., γι' αυτό προτιμήθηκε ο όρος παραληρητική διαταραχή (κι όχι παρανοϊκή, όπως ήταν παλιότερα και που υπονοούσε την ύπαρξη μόνο παρανοϊκών ιδεών κυρίως δίωξης ή ζηλοτυπίας). Χαρακτηριστικά των παραληρητικών αυτών ιδεών είναι ότι δεν είναι αλλόκοτες, δηλαδή περιλαμβάνουν καταστάσεις που απαντώνται στην πραγματική ζωή, όπως το να νιώθει το άτομο ότι το παρακολουθούν, ότι προσπαθούν να το δηλητηριάσουν, ότι κάποιος ή κάποια είναι τρελά ερωτευμένος) μαζί του(της). ότι τον(την) απατούν, ότι αναδίδει μια άσχημη μυρωδιά κτλ. Ακουστικές ή οπτικές ψευδαισθήσεις, αν υπάρχουν, δεν προεξάρχουν στην κλινική εικόνα και η γενικότερη συμπεριφορά του ατόμου δεν είναι παράξενη ή αλλόκοτη. Μπορεί να υπάρχουν οπτικές και οσφρητικές ψευδαισθήσεις (ακόμη και να προεξάρχουν). Αν υπάρχουν επεισόδια διαταραχής της διάθεσης, αυτά είναι βραχείας διάρκειας σε σχέση με τη διάρκεια των παραληρητικών ιδεών, η οποία πρέπει να είναι τουλάχιστον ενός μηνός για να μπει η διάγνωση. Επίσης, για να μπει η διάγνωση οί παραληρητικές ιδέες δεν πρέπει να οφείλονται στα άμεσα φυσιολογικά αποτελέσματα της δράσης μιας ουσίας (π.χ. κοκαΐνη) ή μιας γενικής ιατρικής κατάστασης (π.χ. νόσος του Alzheimer , συστηματικός ερυθηματώδης λύκος
Ερωτομανής Τύπος: παραληρητικές ιδέες ότι κάποιο άλλο άτομο, συνήθως ανώτερης (κοινωνικοοικονομικής) τάξης, είναι ερωτευμένο μαζί του
Τύπος Μεγαλείου: παραληρητικές ιδέες διογκωμένης προσωπικής αξίας, δύναμης, γνώσης, ταυτότητας ή ειδικής σχέσης με μια θεότητα ή διασημότητα Τύπος Ζηλοτυπίας: παραληρητικές ιδέες ότι ο σεξουαλικός σύντροφος του ατόμου τον ν(την) απατά
Διωκτικός Τύπος: παραληρητικές ιδέες ότι το άτομο (ή κάποιος στον οποίο το άτομο είναι κοντά) αντιμετωπίζεται κακόβουλα κατά κάποιο τρόπο
Σωματικός Τύπος: παραληρητικές ιδέες ότι το άτομο έχει κάποιο σωματικό ελάττωμα ή κάποια γενική ιατρική κατάσταση
Μεικτός Τύπος: παραληρητικές ιδέες χαρακτηριστικές περισσότερων του ενός από τους παραπάνω τύπους, αλλά όπου δεν κυριαρχεί κάποιο θέμα Απροσδιόριστος Τύπος
Συνοδά χαρακτηριστικά ιδιαίτερα στον Διωκτικό Τύπο και στον Τύπο Ζηλοτυπίας μπορεί να είναι καχυποψία, εχθρικότητα, κοινωνική απομόνωση, θυμός μέχρι και βίαιη συμπεριφορά, επίμονη ενασχόληση με δικαστήρια κ.ά. Μείζονα Καταθλιπτικά Επεισόδια πιθανώς συμβαίνουν πιο συχνά σε άτομα με Παραληρητική Διαταραχή και επίσης αυτή μπορεί να συνυπάρχει με Ψυχαναγκαστική Καταναγκαστική Διαταραχή, Σωματοδυσμορφική Διαταραχή και με Παρανοειδή, Σχιζοειδή ή Αποφευκτική Διαταραχή της Προσωπικότητας.
Θεραπευτικά, συνήθως, εκτός αν το άτομο γίνει ή κινδυνεύει να γίνει βίαιο, αποφεύγουμε τη νοσηλεία και χρησιμοποιούμε συνδυασμό ψυχοθεραπείας και αντιψυχωτικών φαρμάκων. Η ψυχοθεραπεία βασίζεται κατ' αρχήν στη δημιουργία σχέσης εμπιστοσύνης με τον ασθενή (ο θεραπευτής δεν μιλά κρυφά με την οικογένεια, φροντίζει ν' αναφέρει στον ασθενή κάθε επικοινωνία της οικογένειας προς αυτόν κ.ο.κ.) και στην αποφυγή κάθε στοιχείου που γεννά καχυποψία, π.χ. σημειώσεις, ασυνέπεια στην ώρα των συναντήσεων, υπερβολική καλοσύνη και ευγένεια, υποχωρητικότητα κτλ.
Στη συνέχεια, ο θεραπευτής αποφεύγει μεν να έρθει σε άμεση αντιπαράθεση με το εξωπραγματικό στοιχείο των παραληρητικών ιδεών του ασθενή, προσπαθεί, όμως, σιγά σιγά να του δείξει πώς οί παραληρητικές ιδέες τον εμποδίζουν να ζήσει παραγωγικά, ποιες περιστάσεις προκαλούν και εντείνουν την παρανοϊκότητά του, ποιο σκοπό εξυπηρετούν οί παραληρητικές ιδέες (σε περίπτωση π.χ. που γίνει αντιληπτός μηχανισμός προβολής ασυνείδητων επιθυμιών ή αναγκών) και να τον βοηθήσει επίσης να ελαττώσει την τάση του για απομόνωση ή καχυποψία προς τους άλλους ανθρώπους.
Την όλη θεραπευτική προσέγγιση χαρακτηρίζει τακτ και λεπτότητα, ώστε ο θεραπευτής ούτε ν αποδέχεται τις παραληρητικές πεποιθήσεις του ασθενή, ούτε όμως και να τον κριτικάρει γι' αυτές.
Τα αντιψυχωτικά είναι αμφίβολο αν μπορούν να εξαλείψουν τις παραληρητικές ιδέες, μπορεί όμως ενδεχομένως να τις ελαττώσουν και να ελαττώσουν και το άγχος το συνδεδεμένο μ' αυτές. Συνδυασμός ήπιου αντιψυχωτικού-αντικαταθλιπτικού μπορεί να βελτιώσει το άγχος, τη δυσφορία και την κατάθλιψη και να ελαττώσει την ένταση των παραληρητικών ιδεών.
ΒΡΑΧΕΙΑ ΨΥΧΩΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ
Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι η αιφνίδια έναρξη ενός ψυχωτικού επεισοδίου, που διαρκεί τουλάχιστον 1 μέρα και λιγότερο από 1 μήνα, με επάνοδο τελικά στο προνοσηρό επίπεδο λειτουργικότητας. Τα ψυχωτικά συμπτώματα μπορεί να είναι ασυναρτησία, παραληρητικές ιδέες, ψευδαισθήσεις, κατατονική εμβροντησία ή διέγερση, αποδιοργανωμένη συμπεριφορά κτλ. και γενικά η εικόνα είναι έντονης αναστάτωσης με σύγχυση, αμηχανία και ταχεία εναλλαγή συναισθημάτων.
’τομα με Παρανοειδή, Δραματική. Ναρκισσιστική. Σχιζότυπη ή Μεταιχμιακή Διαταραχή της Προσωπικότητας θεωρούνται ότι είναι πιο προδιατεθειμένα να παρουσιάσουν αυτή τη διαταραχή κάτω από συνθήκες έντονου στρες.
Η θεραπεία περιλαμβάνει αντιψυχωτικά και καθησυχαστική υποστηρικτική ψυχοθεραπεία.
ΕΠΙΝΕΜΟΜΕΝΗ ΨΥΧΩΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ
Πρόκειται για την κατάσταση εκείνη όπου παραληρητική (ές) ιδέα(ες) ή παραληρητικό σύστημα (η δευτεροπαθής περίπτωση) αναπτύσσονται στα πλαίσια μιας στενής σχέσης μ' ένα άλλο άτομο ή άτομα με εγκατεστημένες ήδη παραληρητικές ιδέες (η πρωτοπαθής περίπτωση). Οί παραληρητικές ιδέες του. δευτεροπαθούς ατόμου έχουν παρόμοιο περιεχόμενο με του πρωτοπαθούς. Παλιότερα η διαταραχή αυτή λεγόταν folie a deux (a trois , a quatre κ.ο.κ. αν περισσότερα άτομα είχαν προσβληθεί).
Η πιο συνηθισμένη διάγνωση για την πρωτοπαθή περίπτωση είναι Σχιζοφρένεια, μπορεί, όμως, να είναι και άλλες διαγνώσεις όπως Παραληρητική Διαταραχή ή Διαταραχή της Διάθεσης Με Ψυχωτικά Στοιχεία.
Συνήθως, τα άτομα που αναπτύσσουν τη διαταραχή αυτή συνδέονται με άμεσο συγγενικό δεσμό αίματος ή γάμου και έχουν ζήσει για μακρό χρονικό διάστημα, μερικές φορές σε σχετική απομόνωση, με το άτομο της πρωτοπαθούς περίπτωσης, που επίσης συνήθως επικυριαρχεί σ' αυτά.
Θεραπευτικά συνιστάται η απομάκρυνση του ενός ατόμου από το άλλο, οπότε συνήθως οί παραληρητικές ιδέες υποχωρούν.
ΨΥΧΩΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΗ ΣΕ ΓΕΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι προεξάρχουσες ψευδαισθήσεις ή παραληρητικές ιδέες που οφείλονται σε κάποια γενική ιατρική κατάσταση.
Όπως φαίνεται παραπάνω, η διάγνωση αυτή δεν δίνεται αν συμβαίνει αποκλειστικά κατά τη διάρκεια ενός Παραληρήματος ή αν πρόκειται για ’νοια Τύπου Alzheimer ή Αγγειακή ’νοια. Με Παραληρητικές Ιδέες.
Οί ψευδαισθήσεις μπορεί να αφορούν οποιαδήποτε από τις αισθήσεις, ορισμένες όμως αιτιολογικές καταστάσεις μπορεί να εκλύουν συγκεκριμένες ψευδαισθήσεις. Έτσι, οσφρητικές ψευδαισθήσεις, ιδιαίτερα αυτές που θυμίζουν τη μυρωδιά καμένου λάστιχου ή άλλες δυσάρεστες μυρωδιές προτείνουν κροταφική επιληψία. Σημειώνουμε, ότι γενικά η διάγνωση Ψυχωτική Διαταραχή Οφειλόμενη σε Γενική Ιατρική Κατάσταση δεν δίνεται αν το άτομο διατηρεί τον έλεγχο της πραγματικότητας και θεωρεί ότι οί ψευδαισθήσεις προέρχονται από τη γενική ιατρική κατάσταση.
Οί παραληρητικές ιδέες μπορεί να είναι οποιουδήποτε τύπου, σωματικού, μεγαλείου, θρησκευτικές και πιο συχνά διωκτικές. Παραληρητικές ιδέες με θρησκευτικό περιεχόμενο παρατηρούνται ειδικά στην κροταφική επιληψία.
Όπως περιγράφουμε στο κεφάλαιο Ψυχικές Διαταραχές Οφειλόμενες σε Γενική Ιατρική Κατάσταση (βλέπε σχετικά), για να προσδιορισθεί αν η ψυχωτική διαταραχή οφείλεται σε γενική ιατρική κατάσταση θα πρέπει αφενός να υπάρχει κάποια γενική ιατρική κατάσταση και αφετέρου ν' αποδειχθεί ότι αυτή είναι η αιτία των συμπτωμάτων μέσα από κάποιο φυσιολογικό μηχανισμό (Κριτήριο Β). Για να γίνει η αιτιολογική αυτή σύνδεση πρέπει ν' αναζητηθούν διάφοροι παράγοντες όπως: η χρονική συσχέτιση γενικής ιατρικής κατάστασης και ψυχωτικής διαταραχής, η παρουσία ή όχι άτυπων χαρακτηριστικών που να μην ταιριάζουν για πρωτοπαθή Ψυχωτική Διαταραχή (π.χ. άτυπη ηλικία έναρξης, οπτικές ή οσφρητικές ψευδαισθήσεις), βιβλιογραφικές αναφορές για την ύπαρξη συσχέτισης ανάμεσα στη συγκεκριμένη γενική ιατρική κατάσταση και την ανάπτυξη ψυχωτικών συμπτωμάτων. Επίσης, πρέπει να διασφαλισθεί (Κριτήριο Γ) ότι τα συμπτώματα δεν εξηγούνται καλύτερα από κάποια πρωτοπαθή Ψυχωτική Διαταραχή, κάποια Ψυχωτική Διαταραχή Προκαλούμενη από Ουσίες ή κάποια άλλη πρωτοπαθή ψυχική διαταραχή (π.χ. Διαταραχή Προσαρμογής).
Γενικές ιατρικές καταστάσεις που μπορούν να προκαλέσουν ψυχωτικά συμπτώματα είναι πολλές. Σ' αυτές περιλαμβάνονται νευρολογικές καταστάσεις (π.χ. νεοπλάσματα, αγγειακή νόσος του εγκεφάλου, νόσος του Huntington. κροταφική επιληψία, τραυματισμός του ακουστικού νεύρου, κώφωση, ημικρανία, λοιμώξεις του ΚΝΣ), ενδοκρινοπάθειες (π.χ. υπέρ- και υποθυρεοειδισμός, υπέρ- και υποπαραθυρειειδισμός, υπολειτουργία των επινεφριδίων), μεταβολικές διαταραχές (π.χ. υποξία, υπερκαπνία, υπογλυκαιμία), ηλεκτρολυτικές διαταραχές, ηπατικές ή νεφρικές νόσοι και αντοάνοσες διαταραχές με εμπλοκή του ΚΝΣ (π.χ. συστηματικός ερυθηματώδης λύκος). Σημειώνουμε, ότι οί νευρολογικές καταστάσεις που εμπλέκουν τις υποφλοιώδεις περιοχές ή τον κροταφικό λοβό πιο συχνά προκαλούν παραληρητικές ιδέες.
Θεραπευτικά, πέρα από την αντιψυχωτική αγωγή και την υποστηρικτική ψυχοθεραπεία, η βασική προσπάθεια θ' απευθυνθεί στην αντιμετώπιση της υπεύθυνης για τα ψυχωτικά συμπτώματα γενικής ιατρικής κατάστασης.
ΨΥΧΩΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΠΡΟΚΑΛΟΥΜΕΝΗ ΑΠΟ ΟΥΣΙΕΣ
Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής αυτής είναι προεξάρχουσες ψευδαισθήσεις ή παραληρητικές ιδέες, που προκαλούνται από κάποια ουσία κατάχρησης, φάρμακο ή τοξίνη και που το άτομο δεν τις αναγνωρίζει ότι προέρχονται από την ουσία. Αν το άτομο αναγνωρίζει ότι προέρχονται από την ουσία τότε η διάγνωση είναι Τοξίκωση ή Στερητική Διαταραχή από Ουσίες, Με Διαταραχές της Αντίληψης.
Φάρμακα που μπορούν να προκαλέσουν τη διαταραχή αυτή περιλαμβάνουν αναισθητικά, αναλγητικά, αντιχολινεργικά, αντιεπιληπτικά, αντιισταμινικά, αντιυπερτασικά και καρδιαγγειακά, αντιμικροβιακά. αντιπαρκινσονικά, χημειοθεραπευτικά (π.χ. κυκλοσπορίνη και προκαρβαζίνη), κορτικοστεροειδή. γαστρίεντερικά, μυοχαλαρωτικά, μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, άλλα φάρμακα που χορηγούνται χωρίς συνταγή (π.χ. φαινυλεφρίνη, ψευδοεφεδρίνη), αντικαταθλιπτικά, δισουλφιράμη.1
Τοξίνες που μπορούν να προκαλέσουν τη διαταραχή περιλαμβάνουν την αντιχολινεστεράση, οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα, αέρια που προσβάλλουν το νευρικό σύστημα, το μονοξείδιο και το διοξείδιο του άνθρακα και πτητικές ουσίες όπως καύσιμα ή μπογιές.
Θεραπευτικά, εκτός από την αντιψυχωτική αγωγή και την υποστηρικτική ψυχοθεραπεία, θα πρέπει, βέβαια, να φροντίσουμε για τη διακοπή της ουσίας (όπου στην περίπτωση των διαφόρων ουσιών κατάχρησης θα πρέπει ν' απευθυνθούμε στην όλη αντιμετώπιση της χρήσης).
ΨΥΧΩΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΜΗ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΟΜΕΝΗ ΑΛΛΙΩΣ
Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει ψυχωτική συμπτωματολογία, όπως παραληρητικές ιδέες, ψευδαισθήσεις, αποδιοργανωμένο λόγο ή έντονα αποδιοργανωμένη ή κατατονική συμπεριφορά, για την οποία υπάρχει ανεπαρκής πληροφόρηση για να μπει κάποια συγκεκριμένη διάγνωση ή η πληροφόρηση είναι αντιφατική ή διαταραχές με ψυχωτικά συμπτώματα που δεν πληρούν τα κριτήρια για καμιά συγκεκριμένη Ψυχωτική Διαταραχή.
Παραδείγματα
1. Επιλόχεια ψύχωση που δεν πληροί τα κριτήρια για Διαταραχή της Διάθεσης Με Ψυχωτικά Στοιχεία, Βραχεία Ψυχωτική Διαταραχή, Ψυχωτική Διαταραχή Οφειλόμενη σε Γενική Ιατρική Κατάσταση ή Ψυχωτική Διαταραχή Προκαλούμενη από Ουσίες.
2. Ψυχωτικά συμπτώματα με διάρκεια λιγότερο από 1 μήνα και που δεν έχουν ακόμα υποχωρήσει, ώστε να μην πληρούνται τα κριτήρια για Βραχεία Ψυχωτική Διαταραχή.
3. Επίμονες ακουστικές ψευδαισθήσεις με απουσία οποιωνδήποτε άλλων στοιχείων.
4. Επίμονες μη αλλόκοτες παραληρητικές ιδέες με περιόδους επικαθήμενων επεισοδίων διαταραχής της διάθεσης που είναι παρόντα για σημαντικό μέρος της παραληρητικής διαταραχής.
5. Καταστάσεις στις οποίες ο κλινικός έχει συμπεράνει ότι κάποια Ψυχωτική Διαταραχή είναι παρούσα, αλλά αδυνατεί να προσδιορίσει αν είναι πρωτοπαθής, οφείλεται σε γενική ιατρική κατάσταση ή προκλήθηκε από κάποια ουσία.
_____________________________________________________________________________________
1 'Οπως βλέπουμε τα πράγματα είναι τραγικά... Παραδέχονται ότι σκοτώνουν κόσμο, και συνεχίζουν να Δολοφονούν...
