Ο Φρόιντ πρωτοανέπτυξε και ανέδειξε τα ψυχολογικά αίτια της ανάπτυξης των θρησκειών, δεικνύοντας εύγλωττα την σχέση Πατέρα - Παιδιού στην πίστη απέναντι σε έναν Πατέρα - θεό. Το τραγικό είναι ότι η θρησκευτική πίστη χαρακτηρίζει δυστυχώς ανθρώπους που δεν κατάφεραν να ενηλικιωθούν....
«Θεός» είναι η εκπλήρωση επιθυμιών που πηγάζουν από τις παιδιάστικες ανάγκες για προστασία και ασφάλεια. Επειδή λοιπόν αυτές οι επιθυμίες είναι ως επί το πλείστον ασυνείδητες, η οποιαδήποτε άρνηση της ερμηνείας αυτής δεν πρέπει να θεωρείται αξιόπιστη. Πρέπει να παρατηρήσουμε εδώ, πως κατά την ανάπτυξη μιας τέτοιας άποψης, ο Φρόιντ επεκτείνει το επιχείρημα «ad hominem» (Λατ.=εκ του ανθρώπου), και το φτάνει σε μια ευρύτερη εμβέλεια. Στο έργο του «The Future of an Illusion» (Το Μέλλον μιας Αυταπάτης) (1927, 1961) ο Φρόιντ ξεκαθαρίζει την θέση του απόλυτα:
«Οι θρησκευτικές ιδέες έχουν προκύψει από τις ίδιες ανάγκες με όλα τα άλλα επιτεύγματα του πολιτισμού, ήτοι, εκ της ανάγκης για προστασία απέναντι στην συντριπτική δύναμη της φύσης (σελ.21)».
«Συνεπώς, τα θρησκευτικά πιστεύω είναι: αυταπάτες, εκπληρώσεις των αρχαιοτάτων, των πιο ισχυρών και πιο πιεστικών επιθυμιών της ανθρωπότητας… Όπως ήδη γνωρίζουμε, η τρομερή αίσθηση της αδυναμίας στην παιδική ηλικία προξένησε την ανάγκη για προστασία – για προστασία μέσω αγάπης – πράγμα που το παρείχε ο πατέρας… Έτσι, η αγαθή διακυβέρνηση μιας θείας Πρόνοιας κατευνάζει τον φόβο που έχουμε για τους κινδύνους της ζωής (σελ. 30)».
Θρησκεία, μια ψυχολογική προσέγγιση (Το κείμενο που ακολουθεί βασίζεται κυρίως στις απόψεις του Charles Brenner που περιγράφονται στο βιβλίο του με τίτλο «Στοιχειώδες εγχειρίδιο Ψυχανάλυσης» σε σχετικό κεφάλαιο. Με βρίσκουν φυσικά απόλυτα σύμφωνο. Στα συμπεράσματα αναφέρω μερικές από τις προσωπικές μου σκέψεις σχετικές με το θέμα).
"Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι τις θρησκείες τις επινοεί ο άνθρωπος. Αυτό σημαίνει ότι κάποια του ανάγκη ή κάποιος φόβος τον ωθεί σε αυτό. Όταν δηλαδή δε βρίσκει μια ικανοποιητική απάντηση ? κάλυψη - λύση στα ερωτήματα και προβλήματά του μπορεί, μεταξύ άλλων, να καταφύγει σε μεταφυσικές υπάρξεις και δυνάμεις για να καταλαγιάσει το άγχος του. Ιδιαίτερα ο φόβος θανάτου και η αναζήτηση νοήματος ζωής οδήγησαν τον άνθρωπο να επινοήσει τα μαντεία, τη μαγεία, την αστρολογία, τους διάφορους θεούς και τις θυσίες προς αυτούς και άλλα πολλά.
Όπως οι διάφορες επιστήμες έτσι και η ψυχολογία έχει προσεγγίσει το σημαντικό αυτό θέμα και δίνει τη δική της εξήγηση. Η ψυχαναλυτική κατανόηση των φαινομένων μάς οδηγεί για μια ακόμα φορά στην παιδική ηλικία, όπου διαπιστώνουμε ότι το περιεχόμενο των θρησκειών σχετίζεται άμεσα με την παιδική ηλικία και τα ασυνείδητα κίνητρα που αναπτύσσονται την περίοδο αυτή.
Η οικογένεια ενός μικρού παιδιού ? οι γονείς του και τα αδέλφια του ? είναι ουσιαστικά όλος ο κόσμος του. Οι σεξουαλικές και επιθετικές παρορμήσεις (τα δύο βασικά ένστικτα του ανθρώπου) προς τα μέλη της οικογένειάς του προκαλούν επιθυμίες και συγκρούσεις που χαρακτηρίζουν την ψυχική ζωή του: αγάπη, ζήλια, οργή, τρόμος, τύψεις, επίμονες προσπάθειες να ελέγξει τις παρορμήσεις του και να κατευνάσει τους γονείς του, που του φαίνονται παντογνώστες και παντοδύναμοι.
Η θρησκεία δημιουργεί, σε όλο τον κόσμο, μια νέα εκδοχή της οικογένειας ενός μικρού παιδιού, μια οικογένεια όπου ο πιστός είναι ένα παιδί, και οι θεοί και κληρικοί είναι οι γονείς του. Όπως οι γονείς, θα του πούνε πως να φέρεται, τι να επιθυμεί και τι όχι, και θα απαντήσουν στις ερωτήσεις του για τον κόσμο. Γι?αυτό κάθε ενήλικος θέλει να γνωρίζει, όπως ακριβώς κάθε παιδάκι θέλει να ξέρει πως άρχισε ο μικρός του κόσμος, δηλαδή πως έγινε, και από που έρχονται τα άλλα μωρά. Όπως επισήμανε ο Φρόυντ (1933), η θρησκεία έχει μια τριπλή λειτουργία για τους πιστούς της. Τους προσφέρει μια κοσμολογία, έναν κώδικα συμπεριφοράς και ένα σύστημα αμοιβών και τιμωριών, τις ίδιες λειτουργίες που εκπληρώνουν οι γονείς στην παιδική ηλικία.
Η σχέση του πιστού με το Θεό είναι ψυχολογικά παρόμοια σε πολλά σημεία με τη σχέση ανάμεσα στο γονιό και το παιδί. Κάποιος μπορεί να παρατηρήσει σ?αυτή την ίδια αμφιθυμία, το ίδιο κράμα αγάπης και μίσους, υποταγής και εξέγερσης, παρά τις όποιες προσπάθειες να εξαλειφθούν. Αυτά τα χαρακτηριστικά της θρησκευτικής πίστης και τήρησης είναι εμφανή σε κάθε άτομο, για το οποίο η θρησκεία παίζει ένα σημαντικό ρόλο. Επιπλέον εμφανίζονται στις ίδιες τις θρησκευτικές τελετές. Συχνά χρειάζεται να παρακολουθήσει κανείς με αφέλεια μια τελετή, όπως ακριβώς ένα παιδί, μόνο για να πάρει τις λέξεις και τις πράξεις που συνιστούν την τελετή στην κυριολεκτική τους σημασία και όχι στην αλληγορική, για να συλλάβει την ασυνείδητη σχέση της με τους φόβους και τις επιθυμίες της παιδικής ηλικίας.
Οι μεταλαμβάνοντες πχ γνωρίζουν ότι, μέσω μαγείας, το ψωμί και το κρασί έχουν μετατραπεί σε σάρκα και αίμα του Θεού, τα οποία καλούνται να φάνε και να πιουν. Κανείς δε θα μπορούσε να φανταστεί μια πιο ξεκάθαρη και άμεση έκφραση της πατροκτονικής επιθυμίας. Ας σημειωθεί εδώ ότι την πατροκτονία τη γνωρίζουμε κι από προηγούμενες θρησκείες, όπως οι 12 θεοί της αρχαίας Ελλάδας. Πρόκειται για την ασυνείδητη επιθυμία του παιδιού να εξαφανίσει τον πατέρα για να τον αντικαταστήσει. Στην περίπτωση μας εδώ οι τάσεις εξέγερσης ενάντια στον πατέρα δεν επιτρέπονται, προσδοκάται η υποταγή στην εντολή του Θεού. Έχει προηγηθεί η εξομολόγηση του αμαρτήματος, η μετάνοια και η νηστεία, και συνειδητά αντιμετωπίζεται ως ο τρόπος να γίνει κανείς ηθικά καλός, όπως ο Θεός, τρώγοντας την ιερή του σάρκα και το αίμα του.
Η τελετή μάς θυμίζει επίσης την υποταγή του Ιησού στο μαρτύριο και το θάνατο, για να κερδίσει την αγάπη του Πατέρα του. Οι κοινωνούντες γνωρίζουν ότι και οι ίδιοι θα πρέπει με τη θέλησή τους να υποταχθούν σε οποιαδήποτε μοίρα τούς τύχει γιατί, ότι κι αν είναι αυτό, είναι επιθυμία του Πατέρα τους και πρέπει να υπακούσουν στην επιθυμία του με πίστη, όπως έκανε ο Ιησούς, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει πόνο, μαρτύριο και θάνατο. Αν δείξουν υποταγή, όπως ο Ιησούς, ο Θεός θα τους αγαπά και θα τους πάρει, όπως πήρε και τον Ιησού, για να ζήσουν μαζί του για πάντα στον παράδεισο.
Εδώ συναντάμε την ομοιότητα με τις φαντασιώσεις που γνωρίζουμε από την ψυχαναλυτική πρακτική, εκείνες δηλαδή που εμφανίζονται στο οιδιπόδειο στάδιο της ανάπτυξης. Το οιδιπόδειο αγόρι πχ συχνά φαντασιώνει ότι έχει ευνουχιστεί, δηλαδή είναι σωματικά ακρωτηριασμένο ? ως έναν τρόπο για να κερδίσει τη συγχώρεση, την αγάπη του πατέρα του, για να μοιραστεί μαζί του τη δύναμή του. Η αντίστοιχη «ενήλικη» θρησκευτική πίστη, υπόσχεται θεϊκή πατρική αγάπη σε όλους όσοι θα είναι όπως ο υποταγμένος και μάρτυρας γιος του Θεού Ιησούς.
Οι παρατηρήσεις αυτές μας δείχνουν ότι όλες οι θρησκείες, όσο κι αν φαίνεται η μια να διαφέρει από την άλλη, είναι ίδιες από μια σημαντική πλευρά. Όλες αντανακλούν με ποικίλους τρόπους το γεγονός ότι πηγάζουν από συγκρούσεις της πρώιμης παιδικής ηλικίας σχετικά με την αιμομιξία και την πατροκτονία, την αγάπη, τη ζήλια και το μίσος, τις σεξουαλικές επιθυμίες και προτιμήσεις, το φόβο του ευνουχισμού, το φθόνο του πέους, τις τύψεις και την αυτοτιμωρία. Σε κάθε θρησκεία οι πιστοί ασυνείδητα είναι παιδιά, οι θεοί και οι κληρικοί ασυνείδητα είναι οι γονείς τους, γονείς τους οποίους και αγαπούν και μισούν, φοβούνται και απεχθάνονται, υπακούουν και αγνοούν, λατρεύουν και καταστρέφουν.
....................................................................................."
Από:
http://www.papapan.gr/issues/34-religion-a-psychological-perspective
