Κοινοτισμός....

[Ορφέας]

Κοινοτισμός
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

"Ο όρος κοινοτισμός είναι η ελληνική απόδοση του διεθνή σήμερα όρου communalism και εξελληνισμένα κομμουναλισμός. Ο όρος αυτός παρουσιάζει τρεις διαφορετικές χρήσεις (σημασιολογικά) σε ισάριθμες περιόδους. Οι δύο πρώτες φέρονται σήμερα μάλλον απηρχαιωμένες ενώ η τρίτη είναι η σύγχρονη και περισσότερο επιστημονική.

Αρχικά ο όρος αυτός στην ευρωπαϊκή ιστορία του 1700 χαρακτήριζε ένα κοινωνικοπολιτικό σύστημα μέσα στο οποίο κοινότητες ή κάποιες μικρές ομάδες ανθρώπων, της ίδιας κοινωνίας, διέθεταν κάποιες νομοθετικές εξουσίες που είχε παραχωρήσει σ΄ αυτές μια κεντρική κυβέρνηση. Αυτή την ερμηνεία καλύπτει ο ελληνικός όρος κοινοτισμός.

Αργότερα στη Γαλλία του 1800 και ειδικότερα μετά την Κομμούνα των Παρισίων του 1871, οι οπαδοί αυτής της Κομμούνας χαρακτηρίζονταν κομμουναλιστές και η γενικότερη δραστηριότητά τους κομμουναλισμός. Από τη χρήση αυτή προέρχεται και η σημερινή αναφορά στον ελευθεριακό κοινοτισμό ως κομμουναλισμό.

Στην Αγγλία στην αρχή του 20ου αιώνα ο όρος αυτός έλαβε την ερμηνεία του φαινομένου της σύγκρουσης κοινωνικών ομάδων με σαφείς πολιτισμικές διαφορές που δρουν στην ίδια περιοχή. Η διαφορετικότητα των συγκρουόμενων αυτών κοινοτήτων προσδιορίζονταν ως προς τη φυλή, τη γλώσσα, το θρήσκευμα, ή την κουλτούρα. Στις περιπτώσεις αυτές οι κοινότητες εμφανίζονται στη πολιτική σκηνή με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που αποτελούν τον κυρίαρχο συνδετικό κρίκο των μελών τους.

Έτσι ο όρος κομμουναλισμός επικράτησε να αφορά το αναγνωρισμένο δικαίωμα χωριστής εκπροσώπησης κοινωνικών ομάδων, π.χ. θρησκευτικών (μουσουλμάνων, εβραίων, ινδουιστών κλπ), οι οποίες στη συνέχεια είναι πιθανόν να συγκρουστούν. Με αυτή τη σημασία αποδόθηκε κατά τις αγγλικές μεταρρυθμίσεις Μόρλεϋ - Μίντο του 1909 η εμφάνιση τέτοιων αντίπαλων ομάδων στην Ινδία, Κεϋλάνη, Παλαιστίνη, Βόρεια Ιρλανδία, μέχρι και τον Καναδά. Τέτοιες ομάδες είναι δυνατόν να καταφύγουν σε εξτρεμιστικές και βίαιες μεθόδους".

Τελευταία όμως η χρήση του όρου "κοινοτισμός", είτε ανεξάρτητα είτε με κάποιο συνθετικό πρόθεμα, τείνει να προσδώσει διαφορετικές χροιές ή ακόμα και ερμηνείες που ναι μεν βρίσκονται μέσα σε ένα ευρύ νοηματικό πλαίσιο, από την άλλη όμως περιορίζει και προσδιορίζει μια πιο εξειδικευμένη ερμηνεία. Η ελευθερία όμως στην χρήση του όρου και η επιπόλαια ερμηνεία του, έφτασε σήμερα από την μια να δημιουργεί κατήγορους για δήθεν σωβινισμό και ρατσισμό τους υποστηρικτές του κοινοτισμού και από την άλλη να αποκαλύπτει ενάντιους που προσδίδουν στον κοινοτισμό αναρχικές και διεθνιστικές τάσεις. Για να φύγουμε όμως από την σύγχυση, χρειάζεται μάλλον να δούμε τον κοινοτισμό σε ολάκερη την πορεία γέννησης και ιδεολογικής ανάπτυξής του....

[Ορφέας]

Ελευθεριακός κοινοτισμός
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια


"Ελευθεριακός κοινοτισμός είναι ένας όρος που χρησιμοποιήθηκε από τον ελευθεριακό σοσιαλιστή Μάρεϊ Μπούκτσιν για να περιγράψει μία αντιεξουσιαστική κοινωνία χωρίς κράτος ή ελεύθερη αγορά, στηριγμένη σε μία συνομοσπονδία αυτόνομων κοινοτήτων, αυτοοργανούμενων και αυτοδιοικούμενων μέσω αμεσοδημοκρατικών συνελεύσεων στη βάση των αρχών της αμοιβαιότητας, της αλληλεγγύης και της αλληλοβοήθειας.

Η οικονομία στον ελευθεριακό κοινοτισμό βασίζεται στον εθελοντικό συνεταιρισμό με συλλογική διαχείριση των φυσικών πόρων, όπου οι παραγωγικές σχέσεις έχουν αντικατασταθεί από ηθικές αρχές οι οποίες καθοδηγούν αυτόματα την κατανομή των πόρων. Αυτό είναι εφικτό χάρη στο εγγενές απελευθερωτικό δυναμικό της τεχνολογίας, η οποία κατά τον Μπούκτσιν έχει πρακτικά οδηγήσει ήδη την ανθρώπινη κοινωνία στο κατώφλι της κατάργησης της σπάνης των υλικών αγαθών λόγω της ολοένα αυξανόμενης παραγωγικότητας.

Η εν λόγω αντίληψη παρουσιάζει ομοιότητες με τη μαρξιστική αντίληψη για την κομμουνιστική κοινωνία αλλά, σε πλήρη αντίθεση με τον μαρξισμό, στις ηθικές αρχές της οικονομίας του ελευθεριακού κοινοτισμού συμπεριλαμβάνεται η άρνηση της οικονομικής ανάπτυξης ως αυτοσκοπού, λόγω της καταστρεπτικής της επίδρασης στο φυσικό περιβάλλον.

Ο ελευθεριακός κοινοτισμός πατά στην παράδοση του κοινωνικού αναρχισμού (π.χ. αναρχοκομμουνισμός), συνθέτοντάς τον με ορισμένα στοιχεία του μαρξισμού. Πέρα από τη θεώρηση της ιδεατής κοινωνίας ως ενός κόσμου χωρίς έλλειψη καταναλωτικών αγαθών λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης, ένα άλλο τέτοιο στοιχείο είναι ο διαλεκτικός νατουραλισμός, με τον οποίον ο Μπούκτσιν αντικαθιστά τον διαλεκτικό υλισμό του Μαρξ.

Σε αντίθεση με τον τελευταίο, ο οποίος προδιέγραφε μία ντετερμινιστική πορεία της ανθρώπινης Ιστορίας προς την «πρόοδο», τη μεγαλύτερη ανάπτυξη των παραγωγικών συντελεστών και, τελικά, προς τον κομμουνισμό, στον διαλεκτικό νατουραλισμό αυτός ο αυστηρός ντετερμινισμός αντικαθίσταται με μία απλή «κατευθυντικότητα», μία φυσική τάση της Ιστορίας προς την πρόοδο, τη δημοκρατία και την οικολογική αρμονία.

Η εξέλιξη αυτή μπορεί να διακοπεί από διάφορους παράγοντες, αλλά είναι πάντα υπαρκτή ως τάση λόγω μίας θεμελιώδους, εγγενούς διεργασίας αυτοοργάνωσης η οποία αναδύεται από την αλληλεπιδραστικότητα της ύλης και οδηγεί σε αδιάκοπη, σταδιακή αύξηση της πολυπλοκότητας και της υποκειμενικότητας.

Η εν λόγω διεργασία απαντάται στο φυσικό, στο βιολογικό και στο κοινωνικό πεδίο ύπαρξης, με μία σταδιακή εξελικτική συνέχεια να υπάρχει μεταξύ τους: η κοινωνική εξέλιξη, τείνοντας να οδηγεί σε μια αυτοκατευθυνόμενη δραστηριότητα προς αυξανόμενη ορθολογικότητα και ελευθερία, αποτελεί διαφοροποιημένη προέκταση της φυσικής εξέλιξης.

Ο ελευθεριακός κοινοτισμός περίπου ταυτίζεται με τον όρο κομμουναλισμός, όπως τον χρησιμοποιεί ο Μπούκτσιν, ενώ σχετίζεται στενά με την κοινωνική οικολογία η οποία αναδύθηκε μέσα από τα νέα κοινωνικά κινήματα της δεκαετίας του 1960 και της οποίας ο Μπούκτσιν αποτελεί τον σημαντικότερο ίσως θεωρητικό υποστηρικτή".

[Ορφέας]

Για τον "Ελευθεριακό κοινοτισμό", κατατοπιστικό είναι το άρθρο του Murray Bookchin στην ιστοσελίδα των "social-ecology", στην διεύθυνση http://www.social-ecology.org/1991/04/libertarian-municipalism-an-overview/

Ενδιαφέρουσα επίσης η συνέντευξη του ίδιου του Μάρεϊ Μπούκτσιν για τον "κοινοτισμό"γενικά και ιδιαίτερα για τον "κοινωνικό κοινοτισμό", στην ιστοσελίδα των "Οιξκολόγων Σοσιαλιστών" του Λονδίνου, στην διεύθυνση http://socialecologylondon.wordpress.com/2007/05/26/social-ecology-basic-principles-future-prospects/

Χρήσιμη για την κατανόηση του "Κοινοτισμού" και το περιοδικό "ΕΥΤΟΠΙΑ" (http://www.eutopia.gr/), ένα περιοδικό για τον "Ελευθεριακό Κοινοτισμό", με ενδιαφέροντα ’ρθρα όπως, "Κοινότητες και λαϊκές συνελεύσεις στις Σέρρες επί οθώμανικης κυριαρχίας", ή "Ο Νοάμ Τσόμσκυ μιλάει για τα κιμπούτζ" ή "Η σημασία της Κοινότητας και του Συνομοσπονδισμού" ή "Εργαλεία για μια κοινοτική οικονομία" ή "Τοπικές οικο-κοινότητες αλληλεγγύης και συνεργασίας"  ή "ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΙΣΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΣ" κλπ ....

[Ορφέας]

Ως παρένθεση, λίγα λόγια για τον Murray Bookchin φρονούμε ότι θα συμβάλλουν στο να αποφύγουμε τις παγίδες να χαρακτηρίσουμε και δη να κατατάξουμε τον "Κοινοτισμό" σε Μαρξιστικές Αναρχικού χαρακτήρα ιδεολογίες και σε άλλα ρεύματα νεφελώδους Σοσιαλιστικού τύπου. Φύσει αληθινός Δημοκράτης ο Murray Bookchin με αρκετή δόση αντιεξουσιασμού, κινήθηκε κάποιες περιόδους στους χώρους του Αναρχισμού, χωρίς ποτέ ο ίδιος όμως να μπορεί ιδεολογικά να ενταχθεί και να συμφωνεί με ένα συγκεκριμένο ρεύμα. Ας αφήσουμε όμως την Janet Biehl να μας μιλήσει για τον μεγάλο αυτόν οραματιστή.

Το κείμενο που ακολουθεί είναι από το περιοδικό "ΕΥΤΟΠΙΑ" (www.eutopia.gr) σε μετάφραση της Ελίζας Κολοβού.

Η αστική αποκέντρωση του Μπούκτσιν

της Janet Biehl

Το παρόν κεί΅ενο ΅ε τίτλο “Bookchin’s Urban Decentralism” αποτελεί τη βάση της εισήγησης της Τζάνετ Μπιλ στις εκδηλώσεις που οργάνωσε η Ευτοπία.

 

Περίπου εδώ και ένα χρόνο προετοι΅άζω τη συγγραφή της βιογραφίας του Μάρεϊ Μπούκτσιν. Ο ίδιος ο Μάρεϊ ΅ου έ΅αθε ότι για να ΅πορέσει κανείς να κατανοήσει τις ζωές των ανθρώπων και τις ιστορίες τους, και όλα τα εξελικτικά φαινό΅ενα, θα πρέπει να τα προσεγγίσει διαλεκτικά – να εντοπίσει δηλαδή τις συνέχειες και τις ασυνέχειες των διαφόρων φάσεων και στιγ΅ών της ζωής ενός ανθρώπου, πώς ένα πράγ΅α εξελίσσεται ΅έσα από κάποιο άλλο. Έτσι, εφαρ΅όζω τη διδασκαλία αυτή στη ΅ελέτη της ίδιας του της ζωής, ερευνώντας πώς τον επηρέασε το περιβάλλον του, οι συνεργάτες του και η ιστορική εποχή κατά την οποία έζησε, και πώς εκείνος άλλαξε ΅ε την πάροδο του χρόνου.

Ο Μπούκτσιν έγινε πρώτη φορά γνωστός ως αναρχικός ΅ε την έκδοση του Post Scarcity Anarchism, το 1971. Ωστόσο, η σχέση του ΅ε αυτή την ιδεολογία δεν υπήρξε ποτέ απλή ούτε δίχως παλινωδίες. Στην πραγ΅ατικότητα, ΅όλις δύο χρόνια ΅ετά την έκδοση του Post-Scarcity, το 1973, έγραφε σε ΅ια επιστολή ότι υπήρχαν προβλή΅ατα ΅ε την έννοια του αναρχισ΅ού που δεν ήταν καθόλου σίγουρος ότι ΅πορούσαν να επιλυθούν και ότι ίσως χρειαζόταν ΅ια νέα λέξη. Δηλαδή, ακό΅η και εάν υποστήριζε δη΅όσια τον αναρχισ΅ό, έχοντας ΅όλις γίνει ένας διάση΅ος αναρχικός, κατ’ ιδίαν είχε α΅φιβολίες για αυτόν.

Πώς, λοιπόν, έγινε ο Μπούκτσιν αναρχικός; Γιατί επέλεξε να αυτοπροσδιοριστεί ως αναρχικός για πρώτη φορά το 1964, στο “Ecology and Revolutionary Thought”;

Μπορού΅ε ΅ε βεβαιότητα να πού΅ε πως επρόκειτο για την κατάληξη ΅ιας ΅ακροχρόνιας διαδικασίας. Ήταν ήδη 43 χρονών. ’κουγε για τον αναρχισ΅ό από τότε που ήταν νέος. Όταν ήταν έφηβος, ένας σπιτονοικοκύρης του που ήταν αναρχικός του έδωσε να διαβάσει ένα αντίτυπο του «Προς τους Νέους» (“Appeal to the Youth”) του Κροπότκιν, ό΅ως δεν το βρήκε γοητευτικό. Μελέτησε την επαναστατική ιστορία και θεωρία, και επο΅ένως ήταν εξοικειω΅ένος ΅ε τον αναρχισ΅ό ως κο΅΅άτι της ριζοσπαστικής ιστορίας. Κατά τη δεκαετία του ’40 γνώρισε τον, αναρχικό τότε, Dwight Macdonald. Έτσι, για δεκαετίες ήξερε για τον αναρχισ΅ό αλλά δεν ενδιαφερόταν γι’ αυτόν. Πολύ περισσότερο δεν είχε κάτσει κάτω να διαβάσει Μπακούνιν και Κροπότκιν και να σκεφτεί «Α, αυτό είναι για ΅ένα».

Πώς λοιπόν έγινε αναρχικός; Από το 1948 έως περίπου το 1963 υπήρξε ΅έλος ΅ιας πολιτικής ο΅άδας στη Νέα Υόρκη που λεγόταν «Contemporary Issues» ή CI, από το όνο΅α ενός περιοδικού που εξέδιδαν. Αυτή ήταν ΅ια ριζοσπαστική ο΅άδα που επιβίωσε της περιόδου του Μακάρθυ, της εποχής της συντριβής των κόκκινων στις απαρχές του Ψυχρού Πολέ΅ου όταν εξαλείφθηκε το ΅εγαλύτερο ΅έρος της αριστεράς των Ηνω΅ένων Πολιτειών. Η συ΅΅ετοχή σε αυτή τη ΅ικρή ο΅άδα κράτησε τον Μπούκτσιν διανοητικά ζωντανό κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’50. Επί της ουσίας, αυτοί οι άνθρωποι ήταν πρώην τροτσκιστές και προσπαθούσαν να καθορίσουν πώς θα ΅πορούσαν να διατυπώσουν ΅ια θεωρία και να οργανώσουν ένα νέο αριστερό πολιτικό κίνη΅α.

Επέ΅εναν ότι ΅ια νέα αριστερά δεν έπρεπε να είναι η συνέχεια της σταλινικής αριστεράς, της τροτσκιστικής αριστεράς, ή ακό΅α και του ΅αρξισ΅ού. Τα ΅έλη της ο΅άδας CI ήταν λίγο πολύ αντιεξουσιαστές. Και ένα πράγ΅α που τους απασχολούσε πολύ ήταν η οργανωτική δο΅ή του εν δυνά΅ει νέου αριστερού κινή΅ατος που ήθελαν να δια΅ορφώσουν. Σύ΅φωνα ΅ε τον ορισ΅ό του ηγέτη της ο΅άδας (και πατρικής φιγούρας του Μπούκτσιν) Joseph Weber, το κίνη΅α έπρεπε να χαρακτηρίζεται από διαφάνεια, να είναι αντιγραφειοκρατικό και τουλάχιστον κατά κάποιον τρόπο δη΅οκρατικό, επιτρέποντας πάντα τον ελεύθερο διάλογο. Αυτό ακουγόταν ωραίο, αλλά δεν ήταν και πολύ ξεκάθαρο ποια ΅ορφή τελικά θα έπαιρνε.

Ορισ΅ένοι/ες  έχουν ΅πει στον πειρασ΅ό να σκεφτούν ότι ο Μπούκτσιν έγινε αναρχικός κάτω από την επίδραση του Weber. Ο Weber, ό΅ως δεν ήταν αναρχικός-για την ακρίβεια υποστήριζε ένα γερ΅ανικό πολιτικό κό΅΅α της δεκαετίας του ’50. Και δεν αποκαλούσε τον εαυτό του αναρχικό. Πράγ΅ατι, σύ΅φωνα ΅ε τα ΅έλη της Contemporary Issues από τα οποία πήρα συνέντευξη, η ο΅άδα δεν συζητούσε καθόλου για τον αναρχισ΅ό, ενώ ούτε στο ο΅ώνυ΅ο περιοδικό βρήκα ουσιαστικές αναφορές σε αυτόν.

Ο Μπούκτσιν ήταν ένας άνθρωπος που προσανατολιζόταν προς τη θεωρία, ο νους του ήταν ε΅ποτισ΅ένος ΅ε την αφηρη΅ένη θεωρία και τις αφηρη΅ένες αρχές. Αγαπούσε πολύ τις ιδέες- συχνά έλεγε ότι η θεωρία ήταν που τον διατήρησε ριζοσπάστη όλη του τη ζωή. Αλλά δεν ήταν ένας άνθρωπος ΅ε τα ΅υαλά του πάνω από το κεφάλι του, ένας άνθρωπος που πετούσε στα σύννεφα. Μπορούσε να παρατηρεί την πραγ΅ατικότητα και έξω από τα βιβλία.  Και το έκανε αυτό πολύ κατά τα τέλη της δεκαετίας του ’40, όταν έγινε φανερό πως η εργατική τάξη δεν ήταν επαναστατική.

Η ΅αρξιστική θεωρία υποστήριζε ότι υπό τον καπιταλισ΅ό το προλεταριάτο θα υφίστατο τέτοια εκ΅ετάλλευση ώστε οι συνθήκες ζωής του θα γίνονταν ανυπόφορες. Οι εργάτες θα έφταναν στα όριά τους ΅η ΅πορώντας να ανεχθούν άλλο την εκ΅ετάλλευση. Θα εξεγείρονταν ενάντια σε ολόκληρη την κοινωνική τάξη, θα την κατέστρεφαν και θα την αντικαθιστούσαν ΅ε τον σοσιαλισ΅ό. Στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσ΅ιου Πολέ΅ου πολλοί ΅αρξιστές θεωρούσαν ότι το προλεταριάτο θα ενεργούσε ΅ε αυτόν ακριβώς τον τρόπο στο τέλος του πολέ΅ου, όπως οι Ρώσοι εργάτες είχαν ξεσηκωθεί στο τέλος του Πρώτου Παγκοσ΅ίου Πολέ΅ου. Αλλά οι εργάτες/τριες δεν επαναστάτησαν, δεν έφθασαν στο τελικό όριο της εξαθλίωσης· αντίθετα, βρήκαν τρόπους να συ΅΅ετάσχουν στην ΅εταπολε΅ική ευη΅ερία της δεκαετίας του ’50.

Ό΅ως ο Μπούκτσιν (καθώς και οι φίλοι του στην CI), εξακολουθούσαν να είναι αντικαπιταλιστές επαναστάτες. Έπρεπε να υπάρχει κάποιου είδους κίνητρο εντός της κοινωνίας, κάποια υλική βάση για τη θε΅ελιώδη αλλαγή. Έτσι στις αρχές της δεκαετίας του ’50, ο Μπούκτσιν παρακολουθούσε τις ειδήσεις και διάβαζε τις εφη΅ερίδες. Ποιες κοινωνικές δυνά΅εις ήταν εν δυνά΅ει επαναστατικές; Ποια ήταν τα όρια του καπιταλισ΅ού; 

Παρατήρησε ότι οι επιστή΅ονες είχαν αρχίσει να διατυπώνουν ανησυχίες για τα χη΅ικά, ιδιαίτερα για τα χη΅ικά στα τρόφι΅α (προστιθέ΅ενα ως συντηρητικά και χρωστικές κλπ.). Αυτά τα χη΅ικά ΅πορούσαν να προκαλέσουν προβλή΅ατα στην ανθρώπινη υγεία, ακό΅η και να οδηγήσουν σε θάνατο από καρκίνο και άλλες ασθένειες. Ο Μπούκτσιν σκέφτηκε ότι αυτό ήταν το όριο του καπιταλισ΅ού: η ανθρώπινη υγεία. Οι απλοί άνθρωποι που ζούσαν σε κοινότητες σε όλον τον βιο΅ηχανικό κόσ΅ο σίγουρα δεν θα ανέχονταν για πολύ καιρό τέτοιες απειλές εναντίον της υγείας τους.

Στην πραγ΅ατικότητα, κατά τη δεκαετία του ’50 η χη΅ική βιο΅ηχανία άνθιζε, και τα χη΅ικά χρησι΅οποιούνταν παντού. Ήταν η εποχή του DDT και «΅ιας καλύτερης ζωής ΅έσω της χη΅είας». Οι επιστή΅ονες, ό΅ως, έλεγαν ότι τα χη΅ικά κατέληγαν στον αέρα που ανέπνεαν και στο νερό που έπιναν οι άνθρωποι. Η ρύπανση του αέρα και των υδάτων εξελισσόταν σε πρόβλη΅α που λά΅βανε τη χειρότερη ΅ορφή του στις ΅εγάλες πόλεις, ειδικά στις ΅εγάλες ΅ητροπολιτικές περιοχές- στις ΅εγαλουπόλεις. Λόγω της συγκέντρωσης τόσο πολλών ανθρώπων και τόσο πολλών βιο΅ηχανιών σε ΅ικρές γεωγραφικές εκτάσεις, η επιδείνωση των συνθηκών υγείας ήταν βέβαιο πως θα οδηγούσε τους ανθρώπους στα όρια της υπο΅ονής και της ανοχής τους.

Οι πόλεις ήταν επίσης επικίνδυνες και για άλλους λόγους. Οι κοινωνικές συνθήκες στις α΅ερικανικές πόλεις γίνονταν ανυπόφορες. Υπήρχε ΅ια πυκνή συγκέντρωση πληθυσ΅ού. Ο συνωστισ΅ός στους  υπόγειους σταθ΅ούς, προκαλούσε «σω΅ατικό και νευρικό άγχος», όπως έγραψε ο Μάρεϊ το 1958. Η κυκλοφοριακή συ΅φόρηση καταβρόχθιζε τους δρό΅ους της πόλης. Νέοι δρό΅οι ταχείας κυκλοφορίας κατέστρεφαν τις παλιές γειτονιές, υποβιβάζοντας «τα σπίτια και τις αγορές … σε υποπροϊόντα του αυτοκινητόδρο΅ου και του αυτοκινήτου.» Το ψυχρό και απρόσωπο περιβάλλον της πόλης υποβάθ΅ιζε την ανθρώπινη ζωή, τόσο αισθητικά όσο και πνευ΅ατικά, ωθώντας τους κατοίκους στα ψυχολογικά τους όρια.

Και σε αυτές τις τεράστιες πόλεις, η εργασία απεκδύθηκε οποιουδήποτε νοή΅ατος. Για τους κατοίκους των αστικών περιοχών η άσκηση ενός επαγγέλ΅ατος δεν είχε πια κανένα περιεχό΅ενο. Η εργασία ήταν άχρηστη, ανιαρή και γε΅άτη επαναλήψεις, δεν διέθετε ίχνος φαντασίας και δη΅ιουργικότητας. Η ίδια η δυνατότητα της εργασίας είχε ΅ετατραπεί σε προϊόν. Οι πολίτες είχαν ΅ετατραπεί σε καταναλωτές και σε φορολογού΅ενους. Η πολιτική σφαίρα ήταν ανύπαρκτη.

Υπό αυτές τις συνθήκες οι άνθρωποι γινόταν στην καλύτεροι περίπτωση αδιάφοροι ο για τον άλλο και στη χειρότερη αποκτηνω΅ένοι. Ακό΅η και η οικογενειακή ζωή υπέφερε. Οι άνθρωποι έχαναν την κοινωνική βάση της ατο΅ικότητάς τους, και πολύτι΅ων προσωπικών αρετών όπως η ανεξαρτησία, η συ΅πόνια και η αίσθηση της δικαιοσύνης.

«Η εξαχρείωση καταβάλλει την Α΅ερικανική αστική ζωή», έγραφε ο Μπούκτσιν (211) Εντω΅εταξύ η ίδια η πόλη αποκτούσε «εξουσιαστικό χαρακτήρα». Η πόλη γίνεται «ένα απλό συνονθύλευ΅α από αποθαρρυ΅ένους ανθρώπους διασκορπισ΅ένους ΅έσα σε παγερές, ά΅ορφες δο΅ές.» (197)

Ο Μπούκτσιν απέδιδε τουλάχιστον ένα ΅εγάλο ΅έρος του προβλή΅ατος στο ΅έγεθος της ΅εγαλουπόλεως, στον ίδιο τον γιγαντισ΅ό της. Αυτό εννοούσε όταν έγραφε ότι η Νέα Υόρκη, για παράδειγ΅α, άγγιζε τα όριά της: «Οι ΅εγαλύτερες α΅ερικανικές πόλεις καταρρέουν από το βάρος της υπερβολικής ανάπτυξης και του ΅εγέθους τους».

Τα «όρια» είναι ΅ια εγκελιανή έννοια- όταν ΅ια εξελικτική διαδικασία φτάνει στο «όριό» της (Grenze στα γερ΅ανικά) αρχίζει να ΅εταστρέφεται στο αντίθετό της. Ο Μαρξ, επηρεασ΅ένος από τον Χέγκελ, είχε πιστέψει ότι το προλεταριάτο θα έφτανε στο «όριό» του· εκατό χρόνια ΅ετά ο Μπούκτσιν σκέφτηκε ότι η πόλη είχε φτάσει στο όριο της. «Οι δυνατότητες της πόλης έχουν εξαντληθεί», έγραφε στο άρθρο του “The Limits of the City” (Τα όρια της πόλης) το 1958.

Σκεφτόταν, στην πραγ΅ατικότητα αξίωνε, ότι οι άνθρωποι θα απέρριπταν τον ανώνυ΅ο γιγαντισ΅ό και την ανεξέλεγκτη ε΅πορευ΅ατοποίηση και θα προτι΅ούσαν ΅ια πόλη σε ανθρώπινη κλί΅ακα. «Είναι δύσκολο να πιστέψου΅ε πως η σύγχρονη ΅ητρόπολη ΅πορεί να βελτιωθεί ή να αλλάξει σε ση΅αντικό βαθ΅ό. Μπορεί ΅όνο να διαλυθεί» (215). Σίγουρα οι κάτοικοι των πόλεων θα έκαναν εκείνο που δεν έκανε το προλεταριάτο – θα εξεγείρονταν και θα επιβεβαίωναν πως ήταν άνθρωποι· θα απαιτούσαν ΅ια ανθρώπινη κοινωνία. Θα απαιτούσαν να αποκεντρωθεί η ΅εγαλούπολη σε ΅ικρές ΅ονάδες, σε ΅ικρές πόλεις. Θα το έκαναν αυτό, όχι για κάποιον αλτρουιστικό λόγο αλλά για το δικό τους συ΅φέρον, έτσι ώστε να ΅πορούν να είναι σω΅ατικά και διανοητικά υγιείς, η ζωή και η εργασία τους να έχουν νόη΅α, η συ΅΅ετοχή στην πολιτική σφαίρα να είναι δυνατή, ώστε να ΅ην είναι «κενοί/ες περιεχο΅ένου».

Ο Μπούκτσιν πίστευε ότι είχε βρει στη σω΅ατική και διανοητική υγεία του αστικού πληθυσ΅ού ένα νέο όριο του καπιταλισ΅ού. Έτσι έγινε αποκεντρωτικός, και η αποκέντρωση έγινε η πολιτική ιδέα που τον ενεργοποιούσε. Πρώτη φορά έγραψε για την αποκέντρωση το 1952, περίπου δώδεκα χρόνια πριν γράψει για τον αναρχισ΅ό.

Επιπλέον, κατά τη γνώ΅η του η αποκέντρωση είχε ΅ια υλική προϋπόθεση, κάτι που θα την ενίσχυε, και αυτό ήταν η σύγχρονη τεχνολογία. Ο αυτο΅ατισ΅ός, οι ηλεκτρονικές επικοινωνίες, η σ΅ίκρυνση, οι ΅ονάδες ΅ικρής κλί΅ακας, οι ανανεώσι΅ες πηγές ενέργειας – αυτές οι νέες τεχνολογίες θα καθιστούσαν δυνατή την κοινωνική και πολιτική αποκέντρωση της κοινωνίας. Θα επέτρεπαν την αποκέντρωση της ΅αζικής  παραγωγής και την ενσω΅άτωσή της σε ΅ια τοπικής κλί΅ακας ποιοτική παραγωγή. Σε αυτήν τη ΅ικρή κλί΅ακα τα οφέλη της βιο΅ηχανικής κοινωνίας θα ΅πορούσαν να έρθουν σε ισορροπία ΅ε τη γεωργία.

Βέβαια, στα τέλη της δεκαετίας του ’50 πολλοί συγγραφείς στις Η.Π.Α. και τη Μεγάλη Βρετανία ασκούσαν κριτική στις αλλαγές στην πόλη, στη νέα αστική ζωή. Στις ΗΠΑ το κίνη΅α Garden City – αποτελού΅ενο από τον συγγραφέα Lewis Mumford, τον αρχιτέκτονα και πολεοδό΅ο Clarence Stein και άλλους – ήθελε να επιτύχει ΅ια ΅ικρής κλί΅ακας πόλη σε ισορροπία ΅ε τον φυσικό κόσ΅ο. Οι Mumford και Stein, αντλώντας στοιχεία από τους Βρετανούς προδρό΅ους τους, τους Ebenezer Howard και Patrick Geddes, έγραψαν για πόλεις ΅ε ζώνες κοινοτικού πρασίνου, για την ενσω΅άτωση πόλης και υπαίθρου. Ο Μπούκτσιν γνώριζε και σεβόταν αυτή την πολεοδο΅ική παράδοση αλλά θεωρούσε ότι «σπανίως  υπερέβαινε ΅ερικές πειρα΅ατικές κοινότητες ή προϊόντα» (213). Τα πρακτικά της αποτελέσ΅ατα ήταν ΅ικρά.

Ριζοσπάστης σε όλη του τη ζωή, ο Μπούκτσιν είχε πάντοτε κάποια ιδεολογική στέγη. Ως ιδεολόγος στοχαστής, είχε ανάγκη από ΅ια πολιτική παράδοση στην οποία να ΅πορεί να ενταχθεί και νο΅ίζω ότι τελικά στράφηκε στον αναρχισ΅ό γιατί αποτελούσε την κατάλληλη ιδεολογική στέγη για το πρόταγ΅α της αστικής αποκέντρωσης. Σε τελική ανάλυση ο αναρχισ΅ός ήταν αντιεξουσιαστικός και αντικρατικός. Βρισκόταν σε κατάσταση σχετικής ύπνωσης· κατά τα τέλη της δεκαετίας του ’50 και τις αρχές του ’60 ελάχιστοι άνθρωποι αυτοαποκαλούνταν αναρχικοί. Ο αναρχισ΅ός φαινόταν λοιπόν σαν λευκό χαρτί και ο Μπούκτσιν ΅πορούσε να τον αναβιώσει ΅ε τους δικούς του όρους. Ο Μπούκτσιν έγινε αναρχικός, όχι γιατί απεχθανόταν το κράτος (αν και συνέβαινε και αυτό) αλλά γιατί απεχθανόταν τη ΅εγαλούπολη.

Βέβαια, εάν οι άνθρωποι επρόκειτο να αποκεντρώσουν τις πόλεις τους και να δη΅ιουργήσουν ΅ια νέα ορθολογική κοινωνία, θα  χρειαζόταν να αναπτύξουν το κίνη΅α και τους θεσ΅ούς που θα υλοποιούσαν αυτό το τεράστιο εγχείρη΅α. Ανέφερα νωρίτερα ότι η ο΅άδα CI είχε ασχοληθεί ΅ε το ζήτη΅α της οργάνωσης· για τον Μπούκτσιν το ζήτη΅α αυτό ήταν πάντοτε παρόν. Ποια θα ήταν η θεσ΅ική δο΅ή για τη διακυβέρνηση της αποκεντρω΅ένης πόλης;

Στο άρθρο “The Limits of the City” που έγραψε το 1958, αναφέρεται στην «δη΅οκρατία πρόσωπο ΅ε πρόσωπο», επιση΅αίνοντας ότι ο Clarence Stein, ένας από τους συγγραφείς του Green Cities, την είχε προτείνει. Ο Stein, έλεγε ο Μπούκτσιν, «ορθά επι΅ένει» ότι «η ΅εγέθυνση των αστικών περιοχών» πρέπει «να περιοριστεί αυστηρά από ΅ια πρόσωπο ΅ε πρόσωπο δη΅οκρατία» (215). Ο Μπούκτσιν ΅ελετούσε την αθηναϊκή δη΅οκρατία, σύ΅φωνα ΅ε τους θεσ΅ούς της οποίας οι πολίτες (άντρες τότε) διαβουλεύονταν και ψήφιζαν σε συνελεύσεις. Κάτι ανάλογο συνέβαινε στις κο΅ούνες της πρώι΅ης ΅εσαιωνικής Ευρώπης, στους το΅είς του Παρισιού κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης, στις δη΅οτικές συνελεύσεις της Νέας Αγγλίας κατά την Α΅ερικανική Επανάσταση και στις αρχές του εικοστού αιώνα στα ρωσικά σοβιέτ, τα συ΅βούλια των εργατών. Η προσπάθειά του να ανιχνεύσει την παράδοση της ά΅εσης πρόσωπο ΅ε πρόσωπο δη΅οκρατίας συνεχίστηκε για δεκαετίες, αποκαλύπτοντας τόπους όπου η κοινοτική ζωή διαρθρωνόταν σε ανθρώπινη κλί΅ακα και παρείχε την κοινωνική και πολιτική βάση για ΅ια ελεύθερη κοινωνία πλήρως ανεπτυγ΅ένων ατό΅ων.

Εφόσον ΅πορούσαν οι άνθρωποι να ζήσουν στην ά΅εση πρόσωπο ΅ε πρόσωπο δη΅οκρατία σε αυτά τα ΅έρη, θα ΅πορούσαν και στην Νέα Υόρκη του εικοστού αιώνα. Όταν ο Μπούκτσιν ξεκίνησε να γράφει για τον αναρχισ΅ό το 1964, ενσω΅άτωσε σε αυτόν όλες αυτές τις ιδέες, ΅αζί ΅ε τις απόψεις του για την οικολογία και τις ανανεώσι΅ες πηγές ενέργειας.

Με την πάροδο ό΅ως του χρόνου ο αναρχισ΅ός δεν αποδείχθηκε τελικά κατάλληλη στέγη για τις ιδέες του. Το πρόβλη΅α βρισκόταν στη φύση της προσέγγισης που ο Μπούκτσιν υποστήριξε για τη δη΅ιουργία αυτής της αποκεντρω΅ένης δη΅οκρατικής κοινωνίας. Στη σκέψη του οι άνθρωποι θα ΅πορούσαν να δη΅ιουργήσουν ΅ια τέτοια κοινωνία ΅όνο εφόσον είχαν πραγ΅ατική δο΅ική και θεσ΅ική εξουσία (power) που θα την έστρεφαν εναντίον της εξουσίας του κράτους και του καπιταλισ΅ού. Δεν πίστευε ότι η δη΅οκρατία θα ΅πορούσε να αποκτήσει τέτοια εξουσία (power) για παράδειγ΅α από τις διαδηλώσεις (εκτός και αν ένα κράτος βρισκόταν ήδη στα πρόθυρα της κατάρρευσης).

Σκεφτόταν ότι οι διαδηλώσεις, ΅ε τη ΅ικρής κλί΅ακας δύνα΅ή τους, αποτελούσαν εξαιρετικά ΅έσα για την έκφραση πολιτικών απόψεων και για να επιδιωχθούν αλλαγές σε συγκεκρι΅ένες πολιτικές. Ωστόσο, δεν αποτελούσαν από ΅όνες τους αποτελεσ΅ατικούς αντί-θεσ΅ούς. Ο Μπούκτσιν δεν ήθελε την επανοικειοποίηση  των δρό΅ων για ένα απόγευ΅α ή για ένα ΅ήνα ή ακό΅η και για ένα έτος. Ήθελε διαρθρω΅ένους θεσ΅ούς ΅ε διάρκεια στον χρόνο.

Ούτε πίστευε ότι η ά΅εση πρόσωπο ΅ε πρόσωπο δη΅οκρατία του θα ΅πορούσε να αποκτήσει εξουσία (power) ΅ε τη συσσώρευση αναρχικών αντί-θεσ΅ών, όπως οι κοοπερατίβες. Τέτοιοι θεσ΅οί υπάρχουν στο περιθώριο της καπιταλιστικής κοινωνίας· οι άνθρωποι ΅παινοβγαίνουν σε αυτούς κατά βούληση. Αλλά δεν διαθέτουν εκείνο το είδος της εξουσίας (power) που είναι απαραίτητο, ώστε να δια΅ορφώσουν ΅ια «πρόσωπο ΅ε πρόσωπο δη΅οκρατία» η οποία θα περιορίσει τη ΅εγέθυνση της πόλης, ή ώστε να δια΅ορφώσουν τη θεσ΅ική βάση για ΅ια αντικαπιταλιστική επανάσταση.

Πώς, λοιπόν, δη΅ιουργείται ΅ια δη΅οκρατία ΅ε εξουσία (power); Ήθελε το κίνη΅ά του να καταλάβει τους κυβερνητικούς θεσ΅ούς ΅ικρής κλί΅ακας (δή΅οι, συνοικίες, κω΅οπόλεις, χωριά) και να τους εκδη΅οκρατίσει, ΅ετασχη΅ατίζοντάς τους σε λαϊκές συνελεύσεις. Δηλαδή, ήθελε να δαγκώσει ένα κο΅΅άτι αυτού που οι αναρχικοί θεωρούν ως κράτος, και να το ΅ασήσει ΅έχρι αυτό να εκδη΅οκρατιστεί, και τότε να το χρησι΅οποιήσει ως βάση για ΅ια πάλη εξουσίας ενάντια στην υπόλοιπη κοινωνία και το κράτος. Θεωρούσε ότι οι τοπικές κυβερνητικές δο΅ές ήταν πιο πιθανό ΅ακροπρόθεσ΅α να παρα΅είνουν δη΅οκρατικές και υπόλογες στο λαό. Δεν υπήρχε, βέβαια, κα΅ία εγγύηση για αυτό, αλλά ήταν πάρα πολύ πιθανό.

Και δεν ΅πορούσε να σκεφτεί κα΅ία εύλογη εναλλακτική που θα ικανοποιούσε όλες τις απαιτήσεις. Θεωρούσε ότι, εάν περι΅ένου΅ε από την ΅ικρής κλί΅ακας δύνα΅η των διαδηλώσεων και των κοοπερατίβων να δη΅ιουργήσει ΅ια αποκεντρω΅ένη κοινωνία, θα πρέπει να περι΅ένου΅ε πάρα πολύ. Ο Μπούκτσιν προσπάθησε αλλά απέτυχε να πείσει τους αναρχικούς να δοκι΅άσουν τη στρατηγική του. Οι αναρχικοί αρνήθηκαν επανειλη΅΅ένα, και επο΅ένως εκείνος έπρεπε να εγκαταλείψει τον αναρχισ΅ό.

Προσπάθησα να καταδείξω ότι η αφοσίωση του Μπούκτσιν στον αναρχισ΅ό ήταν δευτερεύουσα σε σχέση ΅ε την αφοσίωσή του στις δικές του ιδέες, που στην ουσία τους είχαν δια΅ορφωθεί πριν εκείνος ενστερνιστεί τον αναρχισ΅ό. Δεν ενδιαφερόταν να συ΅΅ορφώσει τις ιδέες του στον αναρχικό τρόπο σκέψης ως αυτοσκοπό. Ο Μπούκτσιν ήταν άνθρωπος της ιδεολογίας, αλλά η προθυ΅ία του να εξετάζει την ουσία ΅ιας ιδεολογικής παράδοσης δεν τον έκανε αγαπητό στους συντρόφους του. Ο πρωτότυπος νους του τον είχε οδηγήσει κάποτε σε αντιπαράθεση ΅ε τον ΅αρξισ΅ό· τελικά τον οδήγησε και εκτός των ορίων του αναρχισ΅ού.

Σε κάθε περίπτωση, έ΅εινε πιστός στις ιδέες του, α΅φιλεγό΅ενες όπως ήταν πάντα, για ΅ισό αιώνα. Τις υποστήριζε οπουδήποτε και αν πήγαινε, ανεξάρτητα από το τι σκέφτονταν οι άλλοι. Πάντως, ως αντικρατιστής, ένωνε τη φωνή του ΅ε τους αναρχικούς στην ιαχή Viva comunismo libertario! (Ζήτω ο ελευθεριακός κο΅΅ουνισ΅ός)

[Ορφέας]

Στις ιδέες περί "Κοινοτισμού" πολύ γρήγορα παρουσιάστηκαν κριτικοί με ακραία εχθρική διάθεση - άλλωστε είναι η μοίρα των νέων ιδεών να δημιουργούν την άμεση αντίδραση των συντηρητικών του συστήματος - και με κόσμιο τρόπο ή με γκεμπελική προπαγάνδα παγκόσμια αντιτάχθηκαν. Αν θέλεις να κάνεις εύκολα και γρήγορα εχθρούς, έλεγε ο Γουίλσον (πρόεδρος ΗΠΑ), φέρε νέες ιδέες....Από τους νεοφανείς αλλά παλαιών μεθόδων αντιδρώντες και η συμπαθής αρθρογράφος της "Καθημερινής" Μαριλία Παπαθανασίου, η οποία με εξορκιστική διάθεση καταφέρεται ενάντια σε αυτό που η ίδια νομίζει "Κοινοτισμό".



"Εφημερίδα -Καθημερινή- Hμερομηνία δημοσίευσης: 08-03-06


Κοινοτισμός: πιο επικίνδυνος και από τον ρατσισμό
Της Μαριλιας Παπαθανασιου / mpapathanasiou@kathimerini.gr

Η απαγωγή και ο θάνατος του 23χρονου Εβραίου Ιλάν Αλιμί είναι μια υπόθεση που συνταράσσει τη Γαλλία. Ο νεαρός, υπάλληλος σε κατάστημα κινητών τηλεφώνων, απήχθη στις αρχές Φεβρουαρίου, σε προάστιο του Παρισιού. Οι απαγωγείς του τον βασάνιζαν επί τρεις εβδομάδες και τελικώς τον άφησαν να πεθάνει σε ένα σταθμό του προαστιακού σιδηροδρόμου. Είχαν ζητήσει λύτρα από τους οικείους του, τα οποία δεν έλαβαν ποτέ. Αγκυλωμένοι σε προαιώνια στερεότυπα, οι απαγωγείς πίστευαν ότι ως Εβραίος, ο Αλιμί και η οικογένειά του θα είχαν, σίγουρα, πολλά χρήματα.

Τώρα, ο επικεφαλής της «ομάδας των βαρβάρων», όπως τους χαρακτήρισε ο γαλλικός Τύπος, που θεωρούνται υπεύθυνοι για το έγκλημα, ο Γιουσούφ Φοφανά, 25 ετών, με καταγωγή από την Ακτή Ελεφαντοστού, βρίσκεται σε φυλακή του Αμπιτζάν και αναμένεται να εκδοθεί σύντομα στη Γαλλία. Σε συνέντευξή του σε τοπικό τηλεοπτικό δίκτυο, ο 25χρονος Φοφανά δήλωσε ότι δεν έχει να πει τίποτε στη μητέρα του Ιλάν και ότι ναι, η απαγωγή έγινε με οικονομικά κίνητρα.

Με χαίνουσα ακόμη την πληγή, μετά τις ταραχές, με αφορμή τον θάνατο νεαρών μουσουλμάνων από αστυνομικούς, στα γαλλικά προάστια τον περασμένο Νοέμβριο, η γαλλική κοινωνία αντιμετωπίζει ένα νέο φαινόμενο φυλετικής και θρησκευτικής βίας, ενδεικτικό της έξαρσης του μίσους, της κυριαρχίας των κοινών τόπων και των προκαταλήψεων που οδηγούν στη διάλυση του κοινωνικού ιστού. Στη διαδήλωση κατά του ρατσισμού και του αντισημιτισμού που έγινε στις 26 Φεβρουαρίου στο Παρίσι, με αφορμή τον θάνατο του Αλιμί, συμμετείχαν 100.000 Γάλλοι, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν εβραϊκής καταγωγής.

Παρόντες και σημαντικοί αξιωματούχοι όλων των πολιτικών κομμάτων που δεν αφήνουν τέτοιες ευκαιρίες επίδειξης κοινωνικής ευαισθησίας, ενόψει μάλιστα και των εκλογών του ερχόμενου έτους, να πάνε χαμένες. Οπως όμως μας θύμισε ο γαλλικός Τύπος –από την εφημερίδα Le Monde ώς την επιθεώρηση Le Nouvel Observateur–, σε αντίστοιχη αντισημιτική διαδήλωση, το 1990, με αφορμή τη σύληση ενός εβραϊκού κοιμητηρίου, είχαν κατεβεί στο δρόμο ένα εκατομμύριο Γάλλοι, ανεξαρτήτως καταγωγής και πολιτικών πεποιθήσεων, και μαζί τους και ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Φρανσουά Μιτεράν.

Τι άλλαξε λοιπόν μέσα σε μια δεκαπενταετία; Συνήθισαν οι Γάλλοι τη γενίκευση της βίας, έχουν περιέλθει σε αφασία ή μήπως φοβούνται ενδεχόμενη κοινωνική έκρηξη; Η λέξη «κλειδί» για την απάντηση, είναι ο «κοινοτισμός», η τάση να περιχαρακώνονται οι κοινωνικές ομάδες με βάση την καταγωγή, το φύλο, τη θρησκεία. Οι μαύροι, οι Αραβες, οι Εβραίοι, οι μουσουλμάνοι, οι γυναίκες, οι ομοφυλόφιλοι. Με το πρόσχημα του σεβασμού στον Aλλον, τον διαφορετικό, οι δυτικές κοινωνίες καταλήγουν να γίνονται περίκλειστες και να αρνούνται ότι το ανθρώπινο γένος είναι ένα. Και να κρύβονται πίσω από την ασφάλεια της πολιτικής ορθότητας. Ακόμη και έτσι όμως, ακόμη και πίσω από την προστασία της κοινωνικής ομάδας τους, οι Γάλλοι αισθάνονται ότι είναι ενεργοί πολίτες και έχουν καθήκον να εκφραστούν.

Αλήθεια, πότε ήταν η τελευταία φορά που οι Ελληνες πολίτες, εμείς, δώσαμε δυναμικό «παρών» σε μια διαδήλωση κατά του ρατσισμού ή της τρομοκρατίας, για παράδειγμα; Τα τελευταία αρκετά χρόνια, μάλλον ποτέ. Oχι πως έλειψαν οι αφορμές. Oχι τόσο δραματικές όσο στη Γαλλία αλλά πάντως υπήρξαν. Oμως, η συμμετοχή μας σε μια τέτοια εκδήλωση προϋποθέτει να αναγνωρίσουμε ότι φέρουμε ευθύνη για την έξαρση τέτοιων θλιβερών φαινομένων. Να παραδεχτούμε ότι μπορεί να φταίμε και εμείς οι ίδιοι. Και όχι να καταγγέλλουμε, ως συνήθως, έναν φανταστικό «ξένο δάκτυλο» και από κεκτημένη ταχύτητα, τον σχεδόν πάντα, «κακό Αμερικανό»".

[Ορφέας]

Με μια πιο λόγια και επιστημονικοφανή γλώσσα επιχειρεί να αναιρέσει την αξία του "Κοινοτισμού" και ο καθηγητής κ. Δημήτρης Δημητράκος, με λογικές όμως που δύσκολα μπορούν να χαρακτηρισθούν ορθές και με βάση διαπραγμάτευσης αυθαίρετα και υποκειμενικά παραδεκτή, χωρίς όμως αυτή η ίδια να μπορεί να τεκμηριωθεί με ορθό λόγο, ακόμα και με τον επιστημονισμό που ο ίδιος επικαλείται και θεωρεί αξιωματικά αναμφισβήτητο.


 
Εφημερίδα "ΤΟ ΒΗΜΑ" - Δημητράκος, Δημήτρης

«Κοινοτισμός»: το αμερικανικό υποκατάστατο του σοσιαλισμού;
Σύγχρονη δημοκρατία και ανοιχτή κοινωνία
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  26/11/2000, 00:00

Ο κοινοτισμός, ως σύστημα ιδεών, εισέβαλε στην κοινωνική, πολιτική και οικονομική σκέψη. Αποτελεί, σύμφωνα με τους εμπνευστές του, το αντίδοτο στον φιλελευθερισμό και στον ατομικισμό που κυριάρχησαν στη σύγχρονη πολιτική θεωρία. Κατ' άλλους ­ τους πλέον καχύποπτους ­ δεν είναι τίποτε άλλο από το αμερικανικό υποκατάστατο των ιδεών του σοσιαλισμού, που την τελευταία δεκαετία δέχθηκαν αλλεπάλληλα κτυπήματα. Η ουσία πάντως είναι ότι η αντιπαράθεση ανάμεσα στον κοινοτισμό και στον φιλελευθερισμό παίρνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις.

Για τους περισσότερους κοινοτιστές ο φιλελευθερισμός εμφορείται από ένα πνεύμα γενικευμένου ατομισμού και χρυσοθηρίας που αξιώνει το ανέλεγκτο των ατομικών συμφερόντων και αδιαφορεί για τις συνέπειες του μεταξύ τους ανταγωνισμού. Απέναντι στα φιλελεύθερα δόγματα ο κοινοτισμός αντιπροτείνει τις αξίες της συμμετοχής, της αφοσίωσης στην εκάστοτε κοινότητα και την πρόταξη των συλλογικών αγαθών του πολιτισμού και της παράδοσης έναντι των αγαθών της ατομικής διεκδίκησης.


Η αντιπαράθεση ανάμεσα στον φιλελευθερισμό και στον κοινοτισμό δεν αφορά μόνο την πολιτική πρακτική αλλά και τα κριτήρια πολιτικής σκέψης και κρίσης, την κατανόηση της κοινωνίας, καθώς και την ταυτότητα του ατόμου. Ο κοινοτισμός μπορεί να ερμηνευθεί ως αντίδραση στον φιλελευθερισμό και στον ατομικισμό που κυριάρχησαν στη σύγχρονη πολιτική θεωρία. Οπως γράφει ο Alasdair MacIntyre, ένας από τους σημαντικότερους φιλοσόφους του κοινοτισμού, οι δυτικές κοινωνίες εκφυλίζονται λόγω του φιλελευθερισμού και της ελεύθερης αγοράς που παράγουν απομονωμένα, ανώνυμα και μοναδοποιημένα άτομα.

Το φιλελεύθερο μοντέλο

Ο κοινοτισμός επισημαίνει μια μεγάλη αδυναμία του ατομικιστικού φιλελευθερισμού, ο οποίος βλέπει το άτομο ως μονάδα αποκομμένη από το φυσιολογικό της πλαίσιο, δηλαδή την κοινότητα. Η τελευταία, όπως ορθά τονίζουν οι κοινοτιστές, είναι υπεύθυνη ακόμη και για τη δημιουργία του ατόμου, ενώ συγχρόνως είναι πηγή της ηθικής του υπόστασης. Το ίδιο το υποκείμενο, το εγώ, αντλεί τα στοιχεία της οντολογικής του σύστασης από την κοινότητα.

Γι' αυτό και οι κοινοτιστές, αντίθετα από τους εκφραστές της φιλελεύθερης ιδεολογίας, δεν θεωρούν ότι το άτομο προηγείται της κοινότητας αλλά ότι αντίθετα η κοινότητα συγκροτεί το άτομο και ότι προηγείται αυτού και αξιακά. Το εγώ μας προσδιορίζεται από μια ολόκληρη σειρά κοινοτικών δεσμών που προϋποθέτουν κοινά βιώματα και κοινά αποδεκτές αξίες. Αυτά τα βιώματα και αυτές οι αξίες φορτίζουν την ατομική πρακτική του καθενός αλλά και τον τρόπο με τον οποίον παρατηρεί τα πράγματα ώστε ακόμη και οι γνώσεις που αποκτά να έχουν το αποτύπωμα της κοινότητας.

Με την έννοια αυτή η αφήγηση της παράδοσης που εμπεριέχει τα κοινοτικά βιώματα είναι η καταγραφή της υπόστασης της κοινότητας και εμπνέει το άτομο που ζει και δρα μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο. Αυτή τη βιωματική συγκρότηση του ατόμου παραθεωρεί ο φιλελεύθερος στοχασμός και προσπαθεί να θεμελιώσει φιλοσοφικά τις αρχές του παραβλέποντας ότι το άτομο, το οποίο θεωρεί αφετηρία της προσέγγισής του, έχει βαθύτατες ρίζες στην κοινωνία και δεν είναι μια απομονωμένη μονάδα που αιωρείται ελεύθερα στον παγκόσμιο χώρο.

Μέσα από τον τεχνητό κόσμο της φιλοσοφίας ο φιλελεύθερος παράγει παγκόσμιες και αφηρημένες αρχές με τις οποίες γυρεύει να δικαιώσει τους θεσμούς της κοινωνίας. Ανάμεσα σ' αυτές τις αρχές είναι και η αυτονομία του ατόμου. Η φιλοσοφία του κοινοτισμού ανταπαντά υποστηρίζοντας ότι η αυτονομία του καθενός δεν συνίσταται στην αποδέσμευσή του από κανόνες και κοινωνικούς καταναγκασμούς αλλά, αντίθετα, είναι συνυφασμένη με την κοινωνία και τη συμμετοχή του στα κοινά.

Η φιλελεύθερη ιδεολογία ­ αν μπορεί να ονομαστεί έτσι ­ δεν συνδέεται με συγκεκριμένες ηθικές αρχές που να θεωρούνται υπέρτατες διότι δεν αναγνωρίζει καμία εξουσία ή αυθεντία υπεράνω από το άτομο, το οποίο καλείται, όπως λέει ο Καντ, να γίνει νομοθέτης του εαυτού του. Μόνο η ελευθερία λογίζεται από τον φιλελεύθερο ως ρυθμιστική αρχή έναντι όλων των άλλων, διότι μέσα από αυτήν το άτομο καθίσταται υπεύθυνο για τις πράξεις του.

Από την εποχή του Διαφωτισμού η ελευθερία ανάγεται σε τέτοια ρυθμιστική αρχή διότι η αυτονομία του ατόμου συνυφαίνεται με την άρνησή του να τεθεί υπό την κηδεμονία οποιασδήποτε αυθεντίας που να είναι σε θέση να το καθοδηγήσει. Εχει βέβαια ανάγκη από κανόνες. Οι κανόνες που υιοθετεί όμως δεν είναι δοτοί άνωθεν. Εχουν γίνει συμβολαιακά αποδεκτοί και είναι αναθεωρήσιμοι. Από την άλλη μεριά, ο κοινοτισμός τονίζει τη σημασία των εμπεδωμένων κανόνων ηθικής που απουσιάζουν από τη φιλελεύθερη δημοκρατική ιδεολογία. Οι κανόνες αυτοί πηγάζουν από τα νοήματα και τις παραστάσεις που μοιράζονται τα μέλη μιας κοινότητας.

Η λογική του κοινοτισμού

Δεν αμφισβητούνται εδώ ο πλούτος του προβληματισμού και η λογική συγκρότηση του κοινοτισμού. Είναι επίσης κατανοητή η αποστροφή που προκαλεί στον κοινοτιστή ο ατομικιστικός και αφηρημένος χαρακτήρας της φιλελεύθερης ιδεολογίας. Η τελευταία παραθεωρεί τη σημασία της παρουσίας του παρελθόντος στο παρόν, που ο φιλελεύθερος στοχαστής το προσεγγίζει επίπεδα και χωρίς να αντιλαμβάνεται το ιστορικό του βάθος.

Βλέπουμε έτσι ότι ο κοινοτισμός έχει να προσφέρει ένα ζεστό μήνυμα, πράγμα που δεν συμβαίνει με τη φιλελεύθερη ιδεολογία της σύγχρονης δημοκρατίας και της ανοιχτής κοινωνίας. Στη θέση μιας ηθικής που βασίζεται σε γενικές και αφηρημένες αρχές που δεν μπορούν να χρησιμεύσουν ως στήριγμα στην κοινωνία ο κοινοτισμός υποδεικνύει εκείνες τις αρχές οι οποίες συνυφαίνονται με ένα ήθος που έχει βαθιές ρίζες στο κοινωνικό μας Είναι.

Στην κοινοτιστική αυτή επιχειρηματολογία μπορούμε να προσθέσουμε ότι η δύναμη των αξιών αυτών που έχουν συνυφανθεί με μια κοινότητα είναι δοκιμασμένη στη διάρκεια του χρόνου. Πολλές άλλες αρχές απορρίφθηκαν στην πράξη για να κατασταλάξει μια κοινότητα σ' αυτές. Γι' αυτό, όπως γνωρίζει κάθε ανθρωπολόγος, πρέπει να κρίνει κανείς με «επιείκεια» τις παραδόσεις και τις δοξασίες άλλων πολιτισμών. Οσο και αν φαίνονται «αφελείς» ή «παράλογες» οι κοσμοθεωρίες άλλων κοινοτήτων έχουν τη δική τους αξία και δοκιμασμένη λειτουργικότητα.

Και εκεί η συμβολή της κοινοτιστικής σκέψης είναι σημαντική διότι προσέφερε τη δυνατότητα απελευθέρωσης από τα ευρωκεντρικά στερεότυπα που επέβαλαν μονοσήμαντα μία ορισμένη κοσμοθεωρία βασισμένη στο πρότυπο που παρήγαγε η φιλοσοφία του Διαφωτισμού: τη φιλελεύθερη, δημοκρατική ιδεολογία που διέπει τη νεωτερική κοινωνία της Δύσης, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι αποτελεί μία από πολλές δυνατές μορφές ζωής, ένα από πολλά δυνατά συστήματα αξιών.

Μια αξιοζήλευτη λειτουργικότητα

Με αφετηρία αυτή την αρχή της «επιείκειας» θα πρέπει να εξετάσουμε και τη δυτική μορφή ζωής και να μην απορρίψουμε τις προκείμενές της ως αφελείς ή παράλογες αλλά να εξετάσουμε τη λειτουργικότητά τους. Μπορούμε μάλιστα να ξεκινήσουμε από την ίδια την ηθική προκείμενη που εμπνέει τον κοινοτιστή και αυτή είναι η πίστη στην ενότητα της ανθρωπότητας. Αυτή η ενότητα δεν συνίσταται στον πολιτισμό της τελευταίας, ο οποίος κάθε άλλο παρά ενιαίος είναι, αλλά στα κοινά προβλήματα που αντιμετωπίζει και στα οποία δίνει λύσεις που ποικίλλουν από κοινότητα σε κοινότητα, ανάλογα με το πολιτικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η καθεμιά.

Οι λύσεις αυτές διαφέρουν μεταξύ τους κυρίως σε αποτελεσματικότητα. Για παράδειγμα, ο τεχνικός και επιστημονικός πολιτισμός, που είναι σύστοιχος με τον νομικό και δημοκρατικό πολιτισμό των δυτικών χωρών και είναι κληρονομιά του Διαφωτισμού, προσφέρει ικανοποιητικότερες λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο άνθρωπος συγκριτικά με οποιεσδήποτε άλλες, πράγμα που εξηγεί τη διάδοσή του σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης.

Αν ληφθεί σοβαρά υπόψη αυτή η παράμετρος, τότε ορισμένες αξίες, όπως είναι η ιδέα της επιστημονικής εγκυρότητας, της λογικής συνοχής, της αφηρημένης ισότητας, της αλήθειας, των δικαιωμάτων του ατόμου, καθώς και άλλων αρχών οι οποίες συνδέονται με τον πολιτισμό της νεωτερικότητας και της ανοιχτής κοινωνίας που κληρονομήσαμε από τον Διαφωτισμό, πρέπει να κριθούν σε σχέση με τη λειτουργικότητά τους στο πλαίσιο ενός πολιτισμού που κατορθώνει να δώσει ικανοποιητικές λύσεις σε προβλήματα που αντιμετωπίζουν όλοι οι άνθρωποι.

Εκεί είναι που το ατομικιστικό-φιλελεύθερο μοντέλο έχει μια αξιοζήλευτη λειτουργικότητα. Και η λειτουργικότητά του αυτή συνδέεται άμεσα, όχι με μια κοινοτιστική εμμονή στην παράδοση για την παράδοση ή με κανόνες που μας δόθηκαν «άνωθεν» και δεν μπορούμε να αλλάξουμε κατά την κρίση μας, αλλά με το πνεύμα κριτικής που είναι ριζωμένο τόσο στον επιστημονικό λογισμό όσο και στους θεσμούς της σύγχρονης δημοκρατίας.

Αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε ο κοινοτισμός αυτοαναιρείται από τη στιγμή που αγνοεί την κοινοτική πηγή των δικών του νοημάτων. Αυτό γίνεται με τη συλλήβδην απόρριψη εκ μέρους του του πολιτισμού της ανοιχτής κοινωνίας, η οποία αποτελεί την οικολογική εστία που τον εξέθρεψε. Αν αντιπροσωπεύει κάτι, αυτό είναι η θεωρητικοποίηση μιας νοσταλγίας για έναν κόσμο που χάθηκε, μια μεταβεμπεριανή ιερεμιάδα για την «απομέγευση» της σύγχρονης νεωτερικής κοινωνίας".*

* Ο κ. Δημήτρης Δημητράκος είναι καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

[Ορφέας]

"Κοινοτισμός μία αίγλη φωτός"....
Ένθετο την Κυριακή 07.11.2010 της εφημερίδας "MAKΕΔΟΝΙΑ"....
Επιμέλεια αφιερώματος, κείμενο, συνέντευξη....
Στέλιος Κούκος

“Μοι φαίνεται ως μία αίγλη φωτός, εν φαεινόν βήμα, εν εύηχον κήρυγμα προόδου, ευημερίας και αλληλεγγύης μεταξύ των ανθρώπων”!

Με αυτά τα γεμάτα ενθουσιασμό και από καρδιάς λόγια ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης χαιρετίζει το 1908 την ίδρυση συνεταιρισμού άρτι συσταθείσας κοινότητας, προλογίζοντας το καταστατικό της. Κοινότητες, συνεταιρισμοί, συντροφίες και άλλες συσσωματώσεις και ενώσεις προσώπων αποτελούν συναντήσεις ανθρώπων που αγωνιούν και αγωνίζονται για το κοινό καλό και την κοινή ευημερία. Και μάλιστα μάχονται για την επίτευξη στόχων που εδράζονται επί πραγματικών ζητημάτων που προκύπτουν από τον ζωτικό τους χώρο. ’λλωστε, για να θυμηθούμε πάλι τον μεγάλο σκιαθίτη συγγραφέα και το επίκαιρο διήγημά του “Χαλασοχώρηδες”, που αναφέρεται στις εκλογές, “όπου γενικότης, εκεί και επιπολαιότης”.

Οι ενώσεις αυτές, με βαθιές ιστορικές ρίζες, δοκιμασμένες και μέσα στον ελληνικό χωρόχρονο ή καλύτερα μέσα στην αργόσυρτη ελληνική συνέχεια, απέδειξαν ότι μπορούν να αντιμετωπίσουν καλύτερα τα ποικίλα προβλήματα που προκύπτουν και απασχολούν τους πολίτες μιας περιοχής (παιδείας και πολιτισμού, τοπικής αυτοδιοίκησης, φορολογίας, εκκλησιαστικά, φιλανθρωπίας...) Δυστυχώς σήμερα ο πολίτης, τόσο ως πρόσωπο όσο και ως έννοια, είναι απαξιωμένος, αφού ουσιαστικά δεν του προσφέρεται να πράξει το αυτονόητο: Να γίνει ουσιαστικό μέλος και στέλεχος της κοινωνίας στην οποία ζει και κατά συνέπεια να αναλάβει υπεύθυνα τη μοίρα του τόπου του.

Εντούτοις ο κοινοτισμός στις ποικίλες εκδοχές του παραμένει διεθνώς και σήμερα επίκαιρος και συνεχίζει να προκαλεί το ενδιαφέρον και να γοητεύει τους ανθρώπους. Το σημαντικότερο είναι πως ίσως αποτελεί την τελευταία ελπίδα και το έσχατο καταφύγιο των ανθρώπων για να συναντηθούν, να επικοινωνήσουν και να αντιμετωπίσουν συλλογικά τα προβλήματα που τους απασχολούν. Γιατί μόνο έτσι “το μέλλον αναγκαίως θα είναι καλύτερον του παρελθόντος”, όπως καταλήγει στο κείμενό του ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης προλογίζοντας την ίδρυση του συνεταιρισμού της κοινότητας.

Το ζήτημα κατά πόσο είναι δυνατό οι κοινότητες, ως όργανα τοπικής αυτοδιοικήσεως, να ενταχθούν λειτουργικά στο πλαίσιο συγκεντρωτικού πολιτεύματος δημοκρατικού τύπου στασιάζεται.

Aπό σύγχρονους πολιτειολόγους υποστηρίχθηκε ότι, εφόσον κάθε δημοκρατική διακυβέρνηση τείνει δυναμικά προς την ενότητα και τη συγκέντρωση της εξουσίας, είναι φυσικό η τοπική αυτοδιοίκηση να μην προσφέρεται για την επίτευξη των σκοπών του κράτους αυτού, γιατί διασπά τη δυνατότητα ενιαίας συλλογικής εκφράσεως της πολιτικής  βουλήσεως του λαού. Όπως και να έχει το πράγμα, ο νεοέλληνας νομοθέτης δεν αξιώθηκε να καταλάβει πως η κοινότητα δεν ήταν μόνο διοικητική περιφέρεια αλλά εστία αναπτύξεως και εφαρμογής των ανθρώπινων δικαιωμάτων στην πιο συγκεκριμένη τους εκδήλωση.

Στο πλαίσιο, δηλαδή, που ο κοινωνικός έλεγχος ήταν σε θέση, με βάση την κοινοτική αρετή, να κατευθύνει και να ελέγχει την ατομική και ομαδική συμπεριφορά των μελών της. Ήταν, δηλαδή, ένα πολιτικοκοινωνικό παιδευτήριο, που πέτυχε απόλυτα κατά την πρώτη φάση της δραστηριότητάς του κάτω από το πολυκρατικό πολιτειακό σύστημα που είχε αναπτυχθεί. Με άλλα λόγια, η καταφορά του κράτους ενάντια στην παραδοσιακή κοινότητα συνεχίζεται....

[Ορφέας]

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
Πρόλογος εις το καταστατικόν συνεταιρισμού κοινότητος Κοσκινά Καρδίτσης

"Το βιβλιάριον τούτο, το περιέχον το Καταστατικόν της νεωστί αποκαταστάσης Κοινότητος του μικρού χωρίου Κοσκινά της Καρδίτσης, μοι φαίνεται ως μία αίγλη φωτός, εν φαεινόν βήμα, εν εύηχον κήρυγμα προόδου, ευημερίας και αλληλεγγύης μεταξύ των ανθρώπων.

Η αλλαγή εξουσίας και Κυβερνήσεως, και η φυσική εντεύθεν ανωμαλία, η ζύμωσις η εκ του κομματισμού προερχομένη, η ανεπάρκεια και αφροντισία των Ελληνικών Κυβερνήσεων, των λόγω μεν επαγγελλομένων εκάστοτε την λεγομένην αποκέντρωσιν, πράγματι δε εξασκουσών την συγκέντρωσιν μέχρις αποπνιγμού, και η γειτνίασις του συχνά πλημμυρούντος Παμίσου, όλα ταύτα συλλήβδην υπήρξαν αφορμή όπως μη διοικήται καλώς το χωρίον και φθίνη η Κοινότης. Χάρις τω Θεώ ανέτειλεν επ’ εσχάτων η ευεργέτις πρωτοβουλία νεαρών ευπαιδεύτων ανδρών, τέκνων του αυτού χωρίου, εις το πνεύμα των οποίων επήλθε φωτισμός και ευβουλία, προς άρσιν των κακών τούτων και το ανά χείρας βιβλιάριον δύναται να χρησιμεύση ως υπόδειγμαπώς πρέπει να διευθύνωνται εκασταχού αι κοινοτικαί περιουσίαι.

Οι γεωργικοί πληθυσμοί της Θεσσαλίας και της Ελλάδος, οίτινες αποτελούσι την βάσιν της κοινωνίας, και πρέπει να σεμνύνωνται δι’ αυτό, ας λάβωσι διδάγματα και ας καρπωθώσιν ωφελήματα εκ του διαυγούς τούτου Καταστατικού, του περιποιούντος τιμήν εις εκείνους οίτινες το υιοθέτησαν και το κατήρτισαν, και, συν Θεώ αρωγώ, τάχ’ αύριον έσσετ’ άμεινον.

Το μέλλον αναγκαίως θα είναι καλύτερον του παρελθόντος.

(1908) Αλεξάνδρος Παπαδιαμάντης, τόμος Ε’,
επιμέλεια Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, εκδόσεις Δόμος.

[Ορφέας]

"Κοινοτισμός μία αίγλη φωτός"....
Ένθετο την Κυριακή 07.11.2010 της εφημερίδας "MAKΕΔΟΝΙΑ"....

Στοιχεία της  ελληνικής και  διεθνούς εμπειρίας
Του Σπύρου Κουτρούλη*

Αν η ιστορία λειτουργούσε με κάποιες ανυπέρβλητες νομοτέλειες, τότε θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι ο “Καποδίστριας” και ο “Καλλικράτης” βάζουν οριστικά ταφόπλακα σε μια παράδοση κοινοτισμού, αυτοδιαχείρισης, συνεργατισμού και άμεσης δημοκρατίας που υπήρχε σεκάθε περίοδο της ιστορικής πορείας του ελληνισμού.

Ευτυχώς όμως η ιστορία λειτουργεί και με το απρόοπτο και το απρόβλεπτο, ώστε, όταν οι καιροί το επιβάλουν, τότε και πάλι θα ανακαλύψου-με την αναγκαιότητα του κοινοτισμού. Χάρις στις μελέτες του Κ. Καραβίδα, του Ν. Μαλούχου, του Ι. Δραγούμη, του Δ. Δανιηλίδη, του Κ. Παπαρρηγόπουλου, του Ν.Μοσχοβάκη του Ν. Πανταζόπουλου γνωρίζουμε με βεβαιότητα τους τρόπους που εμφανίστηκε στην αθηναϊκή δημοκρατία, στο Βυζάντιο και την Τουρκοκρατία(1).

Η γενική συνέλευση των πολιτών και όχιοι αντιπρόσωποί τους είναι η πηγή της εξουσίας. Μορφές κοινοτικού συνεργατισμού και όχι αυθεντικά καπιταλιστικές σχέσεις εμφανίστηκαν επίσης σε ολόκληρη την ορθόδοξη - σλαβική Ανατολή. Έτσι ίσως εξηγείται γιατί κάποιοι στοχαστές σαν τον Δρα-γούμη και τον Καραβίδα πίστευαν -κατά το παράδειγμα του Ρήγα- στη βαλκανική ομοσπονδία και στη στενή συνεργασία με τη Ρωσία.

Από όλους τους μελετητές ο Κ. Καραβίδας ξεχωρίζει γιατί χειρίστηκε με επιτυχία ένα τεράστιο πρωτογενές υλικό, ώστε να είναι σε θέση να βγάλει τα αναγκαία συμπεράσματα και να μπορεί να συνδέσει το Είναι με το Δέον. Ό,τι στον Ι. Δραγούμη παρουσιάζεται ενορατικά και ποιητικά, στον Κ. Καραβίδα θεμελιώνεται σε μια εξονυχιστική πραγματολογική ανάλυση. Ο Ν. Πανταζόπουλος, ως ιστορικός του Δικαίου, κατάφερε να αποκαλύψει με πολύ συγκεκριμένο τρόπο πώς η απόρριψη του εθιμικού δικαίου ως πηγής του Δικαίου από το ελληνικό κρά-τος, είχε αρνητικές επιδράσεις στον κοινοτικό συνεργατισμό.

Κοινότητα, ελβετικό μοντέλο και Κ. Μαρξ

Ενδιαφέρον επίσης είναι ότι, κάτω από πανίσχυρα και δεσποτικά κράτη εμφανίστηκαν κοινωνικές συσσωματώσεις όπως ηκοινότητα, η ζάντρουγκα, το μιρ, η όμπτσινα, το αρτέλ, που συνιστούσαν μορφές κοινωνικής αυτονομίας. Ο κοινοτισμός συνεπώς μπορεί να υπάρξει χωρίς κράτος (σχεδόν όλοι οι αναρχικοί είναι κοινοτιστές), με ένα δεσποτικό κράτος, αλλά και με ένα δημοκρατικό κράτος που σέβεται την ετερότητα. Μια χώρα όπου διασώζεται ο κοινοτισμός και όπου διενεργούνται συχνότατα δημοψηφίσματα και γενικές συνελεύσεις των κατοίκων κάθε κοινότητας, οι αποφάσεις των οποίων είναι δεσμευτικές, είναι η Ελβετία. Θεμελιωτής του ελβετικού συστήματος κοινοτισμού και άμεσης δημοκρατίας υπήρξε ο Ι. Καποδίστριας.

Οι δικοί μας θαυμαστές της Δύσης δεν βρήκαν τίποτε ελκυστικό στο ελβετικό παράδειγμα και γι’ αυτό προτίμησαν να δημιουργήσουν έναν ολιγαρχικό και τελικά αντιδημοκρατικό - φεουδαρχικό κοινοβουλευτισμό. Ο Μαρξ σε επιστολή του προς τους ρώσους οπαδούς του Μιχαηλόφσκι και Βέρα Ζάσουλιτς τους συμβουλεύει να ακολουθήσουν τη ρώσικη παράδοση του κοινοτισμού, διότι αυτός θα είναι ο γρηγορότερος και ο ασφαλέστερος δρόμος για να φτάσουν στον σοσιαλισμό. Βέβαια οι επίγονοί του έχτισαν ένα ολοκληρωτικό κράτος, που ουσιαστικά διέλυσε, αντί να αξιοποιήσει, τη ρώσικη κοινοτική παράδοση, με τα γνωστά πλέον αποτελέσματα.

Ελληνική παράδοση κοινοτισμού

Στον ελληνικό χώρο υπάρχουν μαρτυρίες (μία από αυτές είναι του Κ. Καραβίδα) ότι γενικές συνελεύσεις των κατοίκων των κοινοτήτων διενεργούνταν τουλάχιστον μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Από τις αρ-χές του 16ου αιώνα δημιουργούνται κοινοτικές εταιρείες σε περιοχές όπως η Φιλιππούπολη, τα Μαδεμοχώρια, η Καλαρρύτη, το Συρράκο, η Χίος, οι Κυδωνιές.

Στην  Ύδρα, στις Σπέτσες και στα Ψαρά κάθε ναύτης είχε εταιρικό μερίδιο στο πλοίο ή στο φορτίο. Σε όλες τις κοινότητες διενεργούνταν εκλογές συνήθως δύο φορές τον χρόνο, του Αγίου Δημητρίου ή και του Αγίου Γεωργίου. Ένα πρόσθετο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι οι ελληνικές κοινότητες, επειδή ζούσαν σε εχθρικό κράτος, φυσικό ήταν να μην περιμένουν από αυτό κανενός είδους βοήθεια, επιχορήγηση ή επιδότηση. Αντίθετα, αυτές δημιουργούσαν τον πλούτο, τον οποίο στη συνέχεια διένειμαν με δίκαιο τρόπο, ενώ συγχρόνως εξασφάλιζαν την ανοχή της εχθρικής οθωμανικής εξουσίας με την καταβολή των φόρων και των δοσιμάτων.

Η περίπτωση των κοινοτήτων των Αμπελακίων συνιστά μια σύνθετη πραγματική ουτοπία, όπου έχουν εναρμονιστεί η οικονομική αποδοτικότητα με την αυτοδιαχείριση και τη δίκαιη διανομή του πλούτου που είχε παραχθεί.  Όσοι αναζητούν έναν δρόμο πέρα από τον μονοθεϊσμό του χρήματος και των αγορών, αλλά και πέρα από το γραφειοκρατικό κράτος - Λεβιάθαν δεν χρειάζεται να πάνε μακριά ούτε να δημιουργήσουν εκ του μηδενός. Υπάρχει η ελληνική παράδοση του κοινοτισμού, από την οποία μπορούμε να προμηθευθούμε τα αναγκαία παραδείγματα.

Τα Αμπελάκια

Ας δούμε ορισμένα στοιχεία από τα Αμπελάκια, που μας τα μετέφεραν διάφοροι ιστορικοί, όπως ο Κ. Παπαρρηγόπουλος. Προϊστάμενοι της κοινοτικής εταιρείας ήταν πέντε επιτροπές (ανώτατη διοίκηση, διοίκηση, γεωργική, βιομηχανική, ελεγκτική), που εκλέγονταν από όλους τους κατοίκους πάνω από 25 ετών. Στις επιτροπές αυτές μπορεί να συμμετείχαν και οι φτωχότεροι, αν είχαν τις ικανότητες που απαιτούσε η θέση τους. Κατά την έκφραση του Λένιν, στα Αμπελάκια και η τελευταία μαγείρισσα μπορούσε να κυβερνά.

Πριν από τη διανομή των ετήσιων κερδών αφαιρούνταν το κόστος για την αγορά του σταριού για τους φτωχότερους εργάτες, τα δώρα στους πασάδες, τα έξοδα νοσοκομείων, βιβλιοθηκών, σχολείων, τυπογραφείων, οδών, εκκλησιών, τα λειτουργικά έξοδα και οι τόκοι. Τα κέρδη που έμεναν στο τέλος διανέμον-ταν μεταξύ των εργατών που ήταν ιδιοκτήτες χωραφιών βαμβακιού και των εργατών που προσέφεραν μόνο την εργασία τους.

Τελικός αρμόδιος να αποφασίσει για τον τρόπο διανομής ήταν η γενική συνέλευση, που αποφάσιζε με τέτοιο τρόπο, ώστε να μη δημιουργούνται δυσαρέσκειες. Έτσι δημιουργήθηκε μια στιβαρή κοινότητα αδελφών και συντρόφων, που δημιουργούσε αξίες, πλούτο, και όχι ελλείμματα και διαφθορά όπως οι σημερινές δημοτικές εταιρείες. Επιτελούσε με αποτελεσματικότητα ρόλους κοινωνικής πρόνοιας και στήριξης της  παιδείας. Η παρακμή της οφείλεται σε εξωγενείς λόγους: τη χρεοκοπία του αυστριακού κράτους, όπου υπήρχαν οι καταθέσεις της, και οι επιθέσεις που δέχθηκε από τους Οθωμανούς.


Ανατολική και Δυτική Ευρώπη

Προφανώς η Ορθοδοξία έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Ανατολική Ευρώπη για τη δημιουργία των κοινοτήτων και του συνεργατισμού αντί καπιταλισμού. Ο τρόπος που διοικείται το ’γιο Όρος είναι ένα παράδειγμα κοινοτισμού, καθώς η εξουσία εναλλάσσεται ανάμεσα στις διάφορες μονές. Στη Δύση, από στοχαστές όπως ο Ταίνις -αλλά και άλλους- μάθαμε ότι οι κοινότητες υπήρξαν μια σταθερά του κοινωνικού βίου, που συχνά αντιπαρατίθεται στην κοινωνία. Σημαντική είναι η παρεμβολή του νιτσεϊκού -όπως ήταν και ο Ίων Δραγούμης- γερμανοεβραίου αναρχικού Γ. Λαντάουερ στη σύνθεση ενός κοινοτικού παραδείγματος που αξιοποιεί κάθε προηγούμενη παρεμφερή εμπειρία(2).

Οι επιρροές του Νίτσε τόσο στον Λαντάουερ όσο και στον Δραγούμη αποδεικνύουν ότι η κριτική στον εργαλειακό ορθολογισμό και “στο πιο παγερό, από τα παγερά τέρατα, το κράτος”(3) δημιουργεί έναν πνευματικό χώρο ευνοϊκό για τον κοινοτισμό. Διέκρινε με σαφήνεια την αναρχία -που την φανταζόταν ως ομοσπονδία κοινοτήτων- από τη βία. Ο Λαντάουερ προσπάθησε να εφαρμόσει τον κοινοτισμό στην “Αναρχική Δημοκρατία” του Μονάχου το 1919, στηνοποία ήταν υπουργός Πολιτισμού, με πρωθυπουργό τον επίσης νιτσεϊκό Κ. ’ισνερ.

Τελικά, συνελήφθη από τον στρατό των σοσιαλδημοκρατών και εκτελέστηκε στη φυλακή από ακροδεξιούς. Μαθητής του υπήρξε ο επίσης γερμανοεβραίος φιλόσοφος Μάρτιν Μπούμπερ, ο οποίος πίστευε πως με τη διάλυση των κοινοτήτων και των συνεταιρισμών μεγάλωσε το υπαρξιακό κενό και ο άνθρωπος αισθάνεται ριγμένος στον κόσμο. Η σκέψη του εμπνεύστηκε από τη ρώσικη κοινοτική παράδοση, τον συνεργατισμό (το αρτέλ)  και θεωρούσε, όπως και ο Λαντάουερ, ότι δίχως την επαναστατική βία οι κοινοτικές σχέσεις μπορούν να αντικαταστήσουν σταδιακά τις κρατικές, διότι το κράτος, όπως και η κοινότητα, είναι κυρίως σχέσεις. Θεωρείται  από  τους εμπνευστές των κιμπούτς στο Ισραήλ.

Ένα πραγματοποιήσιμο όραμα

Συνηθίσαμε στη χώρα μας να θεωρούμε ως δημοκρατία τα κόμματα που δεν δεσμεύονται από τις εξαγγελίες και τα προγράμματα τους, τις πελατειακές σχέσεις που εξαγοράζουν την ψήφο και τη συναίνεση των πολιτών, τους διαφθαρμένους και χαμηλού επιπέδου πολιτικούς. Αντίθετα με αυτά, δημοκρατία είναι ο κοινοτισμός, οι γενικές συνελεύσεις των πολιτών, τα συχνά δημοψηφίσματα, η κλήρωση ορισμένων αξιωμάτων, οι συνεργατικές εταιρείες που δημιουργούν πλούτο και όχι διαφθορά, κρατικά ελλείμματα και εξάρτηση από το διεθνές κεφάλαιο.

Πρόκειται για ένα ρεαλιστικό και πραγματοποιήσιμο όραμα, όπως αποδεικνύεται από την ελληνική και την παγκόσμια ιστορία. Μπορεί να συναντάται με τις επιθυμίες ή τις ουτοπίες φλογερών ή ρομαντικών στοχαστών, αλλά δεν είναι προϊόν τους. Ο κοινοτισμός, ο συνεργατισμός, η άμεση δημοκρατία, δημιουργήματα της ανάγκης, υπήρξαν πριν από αυτούς. Θα υπάρξουν και μετά από αυτούς".

(1). Αναλυτικότερα στο βιβλίο μου “Εθνισμός και κοινοτισμός” (Εναλλακτικές Εκδόσεις), Αθήνα 2004.
(2). Αναλυτικότερα για τον Γ. Λαντάουερ και τον Μ.Μπούμπερ στη μελέτη μου “Φιλοσοφία, κοινοτισμός καιρομαντισμός”, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό “’ρδην”,τεύχη 54 και 55.
(3). Φ. Νίτσε, “Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα” (ΕκδόσειςΔωδώνη), μετάφραση Α. Δικταίου, 1984, σελ. 86.

* Ο Σπύρος Κουτρούλης είναι οικονομολόγος, συγγραφέας των βιβλίων: “Ο Θεός χορευτής: Περιπλάνηση στον λόγο του Νίτσε” (εκδόσεις Παπαζήση), “Εθνισμός και κοινοτισμός” (Εναλλακτικές Εκδόσεις), “Ο Κόσμος ο μικρός ο μέγας: Ιδεολογίες και αισθητική στον Νέο Ελληνισμό” (Εναλλακτικές Εκδόσεις)

[Ορφέας]

"Κοινοτισμός μία αίγλη φωτός"....
Ένθετο την Κυριακή 07.11.2010 της εφημερίδας "MAKΕΔΟΝΙΑ"....

Του Μελέτη Η. Μελετόπουλου*

Ο τίτλος του άρθρου υπονοεί τη διεθνή αλλά και διαχρονική παρουσία των κοινοτικών ιδεών. Πράγματι, υπό διάφορες μορφές οι κοινοτικές ιδέες εμφανίσθηκαν σε διάφορα σημεία του ορίζοντα, υπό ποικίλες μορφές, και παραδόξως σήμερα χαίρουν μεγάλης δημοσιότητας στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ο Amitai Etzioni (το κυριότερο έργο του οποίου είναι το “The Spirit of Community: The Reinvention of American Society”, Simon & Schuster, 1993, New York) δίδαξε ως καθηγητής Κοινωνιολογίας στο κραταιό Columbia, στο George Washington, όπως και στο Harvard Business School, μάλιστα διετέλεσε Senior Advisor του Λευκού Οίκου σε θέματα εσωτερικής πολιτικής.  

Οι κοινοτικές ιδέες του έχουν φιλελεύθερο χαρακτήρα, ενώ προσπαθεί να αντισταθμίσει τα ατομικά δικαιώματα με τα συμφέροντα της κοινότητας. Θεωρεί επίσης ότι οι άνθρωποι προσδιορίζονται σε σημαντικό βαθμό από την κουλτούρα και τις αξίες της κοινότητας στην οποία ανήκουν. Επίσης κοινοτικά στοιχεία εμπεριέχουν ορισμένες πτυχές της σύγχρονης οικολογικής σκέψης (π.χ. το κλασικό έργο του Edouard Goldsmith “Small is beauti-full“). Ο κοινοτισμός, ως θεωρητικό-ιδεολογικό ρεύμα, προέκυψε βεβαίως από το κλασικό έργο του κορυφαίου γερμανού Ferdinand Tonnies “Gemeinschaft und Ge-sellschaft” (1887).

 Ο Tonnies (1855-1936)αντιδιέστειλε τους δύο θεμελιώδεις κοινωνιολογικούς τύπους της προβιομηχανικής κοινότητας (Gemeinschaft) και της αστικής κοινωνίας (Gesellschaft). Η πρώτη βασίζεται σε δεσμούς αίματος και συγγένειας, ενώ η δεύτερη σε κοινά συμφέροντα. Στην πρώτη προέχει το εμείς και στη δεύτερη το εγώ. Στην πρώτη οι άνθρωποι είναι ενωμένοι παρ’ όλα όσα τους χωρίζουν, στη δεύτερη είναι χωρισμένοι παρ’ όλα όσα τους ενώνουν. Στην ουσία πρόκειται για μια ευθεία αμφισβήτηση των πρωτείων και της ηθικής αξίας του καπιταλισμού.

Η θεωρία του Tonnies συνδέθηκε με την εμφάνιση πρωτοσοσιαλιστικών, αντικαπιταλιστικών και ρομαντικών πολιτικών κινήσεων. ’λλωστε ο ίδιος ο Tonnies ήταν μέλος του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, μαχόμενος αντιναζιστής και μάλιστα καθαιρέθηκε από την προεδρία της Γερμανικής Κοινωνιολογικής Εταιρείας από τον Hitler. Εισηγητής του Tonnies στην Ελλάδα σε καθαρά θεωρητικό επίπεδο υπήρξε ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος (1902-1986),στο πληθωρικό και εξαιρετικά σημαντικό μεσοπολεμικό κοινωνιολογικό του έργο και στη διδασκαλία του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1929-36).

Στη νεοελληνική πολιτική σκέψη

Σε επίπεδο πολιτικού οράματος, η κοινότητα εμφανίζεται στην νεοελληνική πολιτική σκέψη λιγότερο ως απότοκος της διεθνούς συζήτησης περί Gemeischaft και περισσότερο ως απόρροια της ιδιότυπης ελληνικής εμπειρίας της Εκκλησίας του Δήμου και των κοινοτήτων της τουρκοκρατίας. Η κοινότητα, υπ’ αυτήν την έννοια, λειτουργεί ως πρότυπο και βασικό κύτταρο πολιτειακής οργάνωσης στην πρώιμη πολιτική σκέψη του Ίωνος Δραγούμη (1878-1920),σε μια πιο ρομαντική, προβιομηχανική διάσταση.

Ο Δραγούμης μάλιστα, ως νεαρός διπλωματικός υπάλληλος στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία, γνώρισε στην πράξη τη λειτουργία των κοινοτικών θεσμών (που στην ελεύθερη Ελλάδα είχαν ήδη παρακμάσει λόγω της εγκαθίδρυσης συγκεντρωτικών κρατικών μηχανισμών). Ο Δραγούμης πρότεινε τη συγκρότηση μείζονος ελληνικού οργανισμού με ομοσπονδιακό χαρακτήρα στη βάση των απανταχού ελληνικών κοινοτήτων. Στην πιο ολοκληρωμένη προσπάθεια διαμόρφωσης κοινοτικής πολιτικής πρότασης επιδόθηκε  ο  Κωνσταντίνος Καραβίδας (1890-1973), έχοντας ως πηγή έμπνευσης όχι μόνο και όχι τόσο τον Tonnies όσο κυρίως την αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία και τις κοινότητες της τουρκοκρατίας, τις οποίες θεωρεί μετεξέλιξη του αρχαίου άστεως υπό διαφορετικές συνθήκες.

Ο Καραβίδας θεωρεί κλειδί την έννοια της κοινότητας (την οποία ταυτίζει με την άμεση δημοκρατία) για την ερμηνεία ολόκληρης της ελληνικής ιστορίας. Την ερμηνεύει ως κοινωνικοοικονομικό μοντέλο αντίστοιχο προς την ιδιομορφία (και την πενία) του εδάφους, που καθιστά αναγκαία την υπέρβαση του ατομικισμού και του ανταγωνισμού, απαγορευτική τη συσσώρευση ιδιωτικού πλούτου (που οδηγεί αναπόφευκτα στον ταξικό ανταγωνισμό και στον εμφύλιο πόλεμο) και υποχρεωτική τη συνέργεια, την αλληλεγγύη και τις οικονομίες κλίμακας.

Το κοινοτικό μοντέλο εξασφάλισε εξάλλου στον ελληνισμό τεράστια ευελιξία, συγκριτικά πλεονεκτήματα και ανταγωνιστικότητα στηπαγκόσμια οικονομία, καθώς και δυνατότητα γεωγραφικής επέκτασης σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο. Στα πρώιμα έργα του ο Καραβίδας κηρύσσει επαναστατική διαδικασία ανατροπής του αστικού κράτους και υποκατάστασής του από κοινοτική συνομοσπονδία, ενώ στα ώριμα έργα του (μετά το 1930) επιχειρεί να συμφιλιώσει τον κοινοτισμό με το παγκόσμιο καπιταλιστικό πλαίσιο.

Κ. Καραβίδας, Ντ. Μαλούχος

Ο Καραβίδας ανέλυσε ολοκληρωμένα όχι μόνο τον κοινοτικό τρόπο παραγωγής αλλά και τον κοινοτικό τύπο εξουσίας, που είναι πρωτογενής, άμεσος, ανακλητός, αναδεικνύεται με αποκλειστικό κριτήριο την προσφορά και είναι υπόλογος στο κοινοτικό σώμα. Ο Καραβίδας, αν και σπούδασε νομικά, ήταν γνώστης της γεωπολιτικής και της γεωοικονομίας, τις οποίες ενσωμάτωσε στη μεθοδολογία του.

Επίσης υπήρξε σπουδαίος κοινωνικός ανθρωπολόγος και στα “Αγροτικά” του (1931) αποτύπωσε έξοχα τις κοινωνικές δομές στα Βαλκάνια των αρχών του προηγούμενου αιώνα. Επίσης διαπίστωσε ότι η βασική δομή της ελληνικής κοινωνίας είναι μικροαστική και το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού βιοπορίζεται κινούμενο ταυτόχρονα στον πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τομέα της παραγωγής. Τα βασικά του έργα είναι τα “Σοσιαλισμός και κοινοτισμός”, Αθήνα 1930, “Αγροτικά: μελέτη συγκριτική”, Αθήνα 1931, “Η κοινοτική πολι-τεία”, Αθήνα 1935, “Τα κοινοτικά δίκαια εις την βάσιν του κράτους”, Αθήνα 1939, κ.ά.

Ενώ στην εποχή του ο Καραβίδας αγνοήθηκε, μετά τη μεταπολίτευση το έργο του αναγνωρίσθηκε, τα συγγράμματά του επανεκδόθηκαν (πρόεδρος της επιτροπής επανεκδόσεως έργων Κωνσταντίνου Καραβίδα το 1975 ήταν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος) και πλήθος  βιβλίων και άρθρων γράφηκαν για τις ιδέες του και την προσωπικότητά του (αναλυτική βιογραφία και κριτική παρουσίαση του έργου του υπάρχει στην ανέκδοτη δεύτερη διδακτορική μου διατριβή με τίτλο “Οι κοινοτικές ιδέες στην Ελλάδα, το έργο του Κωνσταντίνου Καραβίδα και οι συγγενείς προσεγγίσεις”, που υποστηρίχθηκε στη Φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 2003 και πρόκειται να εκδοθεί προσεχώς από τις εκδόσεις Παπαζήση). Συνοδοιπόρος και στενός συνεργάτης του Καραβίδα υπήρξε ο Ντίνος Μαλούχος(1895-1928), ο οποίος σπούδασε γεωπόνος στην Ιταλία, όπου και μυήθηκε στον μαρξισμό.

Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα γνώρισε τον Καραβίδα και προσχώρησε στην κοινοτική φιλοσοφία. Μάλιστα εξέδωσε την εβδομαδιαία επιθεώρηση “Κοινότης” (1922-1924), όπου ο ίδιος ο Μαλούχος, ο Καραβίδας και μία ομάδα συνεργατών τους διεκδίκησαν δυναμικά θέση στο αναδιαμορφούμενο πολιτικό σκηνικό που ακολούθησε τη μικρασιατική καταστροφή, επιδιώκοντας να στρέψουν την επανάσταση Γονατά - Πλαστήρα προς την κοινοτική κατεύθυνση, αλλά χωρίς αποτέλεσμα.



’λλοι σημαντικοί μελετητές

Τον θεσμό των κοινοτήτων ανέδειξε, μέσα από τις μελέτες του και κυρίως το πολύ σημαντικό έργο του “Νεοελληνική οικονομία και κοινωνία” (Αθήνα 1934, επανέκδοση από τις εκδόσεις Λιβάνη το 1986) ο μεσοπολεμικός κοινωνιολόγος Δημοσθένης Δανιηλίδης (1889-1972), που γεννήθηκε στην Καππαδοκία και σπούδασε στη Γερμανία(βλ. “Νέα Κοινωνιολογία”, εκδόσεις Παπαζήση, τεύχος 1, 1988, αφιέρωμα στον Δανιηλίδη από τον γράφοντα).

Η εφαρμογή των κοινοτικών ιδεών (ουσιαστικά της άμεσης δημοκρατίας σε σύγχρονο πλαίσιο και μίας συμμετοχικής οικονομικής οργάνωσης λαϊκής βάσης) ήταν επόμενο να προσκρούσει αφενός στην πελατειακή λογική του νεοελληνικού πολιτικού συστήματος, αφετέρου στη συγκεντρωτική λογική της μαρξιστικής αριστεράς.

Τις ιδέες του Καραβίδα και των συνοδοιπόρων του ασπάστηκαν επομένως σε ατομικό επίπεδο διανοούμενοι και μεμονωμένοι πολιτικοί όλων των χώρων, ενώ το έργο του προκάλεσε το επιστημονικό ενδιαφέρον πνευματικών προσωπικοτήτων όπως ο αείμνηστος ιστορικός του δικαίου Νικόλαος Πανταζόπουλος, που διετέλεσε πρόεδρος της Εταιρείας Κοινοτικών Μελετών Κωνσταντίνος Καραβίδας, ο διάδοχός του στην προεδρία Κώστας Βεργόπουλος, ο Γ. Κοντογεώργης, ο Νίκος Μουζέλης κ.ά. Συνεπής μαθητής, φίλος και ιδεολογικός διάδοχος του Καραβίδα υπήρξε ο κοινωνιολόγος και συγγραφέας μίας πολύτομης “Ιστορίας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας” Δημήτριος Τσάκωνας (1921-2004).

Ο Τσάκωνας, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Insbourg και μεταγενέστερα καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βόννης και στο Πάντειο, είχε την ατυχή έμπνευση να γίνει υπουργός Πολιτισμού της δικτατορίας των συνταγματαρχών, πιστεύοντας ότι επρόκειτο για επανάσταση τύπου 1909,που θα αναδιαμόρφωνε εκ βάθρων την ελληνική κοινωνία. Θεώρησε ότι θα μπορούσε να εγκαθιδρύσει κοινοτικούς θεσμούς εκ των άνω, οδηγώντας την ελληνική κοινωνία σε μια κοινωνικοπολιτική και κυρίως ηθική αναγέννηση. Εγχείρημα που αποδείχθηκε ατελέσφορο, στοίχισε στον Τσάκωνα την ακαδημαϊκή σταδιοδρομία του και στέρησε την ελληνική νεολαία από ένανσπουδαίο δάσκαλο.

Αμείωτο το ενδιαφέρον

Οι ιδέες του Καραβίδα ερμηνεύτηκαν με ποικίλους τρόπους: άλλοι τις συνέδεσαν μετριτοδρομικές και σοσιαλιστικές κατευθύνσεις, άλλοι με κοινοβιακές και χριστιανικές, άλλοι πιο πρόσφατα με οικολογικές. Ο (οικογενειακός φίλος του Καραβίδα) Ρένος Αποστολίδης έδωσε μια καθαρά αναρχική, πάντως πρωτότυπη και ενδιαφέρουσα, ερμηνεία του καραβιδικού κοινοτισμού. Συγγράφηκαν διδακτορικές διατριβές, πραγματοποιήθηκαν επιστημονικά συνέδρια, έγιναν αφιερώματα περιοδικών.

Επισημαίνω το αφιέρωμα της επιστημονικής επιθεώρησης “Νέα Κοινωνιολογία” στον Καραβίδα(εκδόσεις Παπαζήση, τεύχος 16, φθινόπωρο 1992) και το κείμενό μου στο περιοδικό“ ’ρδην” (τεύχος 44) για τον άγνωστο συνεργάτη του Καραβίδα, τον Ντίνο Μαλούχο. Η συζήτηση συνεχίζεται με αμείωτο ενδιαφέρον, ιδίως επειδή ο “μισός αιώνας παράτασης” που έδωσε, κατά δήλωσή του, ο John Meynard Keynes στον καπιταλισμό φαίνεται ότι εξαντλείται και αναζητούνται νέα μοντέλα, όπως πάντα μέσα στην απέραντη ανθρώπινη εμπειρία. Ως γνωστόν, παρθενογένεση στον χώρο των ιδεών δεν υφίσταται.

* Ο Μελέτης Η. Μελετόπουλος είναι διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης και διδάκτωρ Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών και έχει γράψει τα εξής βιβλία:
“Ιδεολογία του δεξιού κράτους”, εκδόσεις Παπαζήση,1993
“Η βασιλεία στη νεότερη ελληνική ιστορία”,πρόλογος Δ. Τσάτσου, εκδόσεις Νέα Σύνορα-Λιβάνης, γ’ έκδ. 1995,
“Πολιτική κοινωνιολογία: εισαγωγικά μαθήματα”, εκδόσεις Παπαζήση, 1995 β’ έκδ. 2001,
“Η δικτατορία των συνταγματαρχών”, εκδόσεις Παπαζήση, 1996, γ’ έκδ. 2008,
“Νίκος Πουλαντζάς: κριτικό δοκίμιο για έναν κορυφαίο μαρξιστή”,εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, β’ έκδ. 2001,
“Το ζήτημα του πατριωτισμού”, εκδόσεις Παπαζήση,2010.

[Ορφέας]

"Κοινοτισμός μία αίγλη φωτός"....
Ένθετο την Κυριακή 07.11.2010 της εφημερίδας "MAKΕΔΟΝΙΑ"....
Επιμέλεια αφιερώματος, κείμενο, συνέντευξη....
Στέλιος Κούκος


Κώστας Βεργόπουλος
Η  χώρα  μας είναι  πρότυπο ομαδοποιήσεων

Με τον καθηγητή Κώστα Βεργόπουλο, ο οποίος αποτελεί μια ξεχωριστή πανεπιστημιακή φυσιογνωμία αλλά και μια ιδιαίτερη περίπτωση διανοουμένου και συγγραφέα, είχαμε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση για το θέμα του κοινοτισμού.

Ο Κ. Βεργόπουλος, άλλωστε, είναι από τους σημαντικότερους μελετητές του ελληνικού κοινοτισμού. Όπως όμως ήταν λογικό, η συζήτησή μας δεν έμεινε μόνο στο ιστορικό σκέλος, που αφορά τη συγκρότηση των ελληνικών κοινοτήτων. Συζητήσαμε επίσης με ποιους τρόπους θα μπορούσε να εκδηλωθεί σήμερα το αίτημα του κοινοτισμού και αν ο κοινοτισμός θα μπορούσε να αποτελέσει μια δυνατότητα εξόδου της χώρας από την ποικίλη κρίση στην οποία έχουμε περιέλθει.

Από την αρχή ο καθηγητής Βεργόπουλος προσδιόρισε την έννοια το σύγχρονου κοινοτισμού ως εξής: “Ο κοινοτισμός συνίσταται στο να υπάρχουν ομάδες οι οποίες να οργανώνουν την οικονομική ζωή τους αλλά και τις μεταξύ τους κοινωνικές σχέσεις κατά τρόπο αυτόνομο, για να μην πω και κυρίαρχο”.

Αυτό θα γίνεται στο πλαίσιο ενός οργανωμένου πολιτικού συστήματος, το οποίο θα καθιερώνει το κράτος, ο νομοθέτης, ή αυτό θα γίνεται αυθόρμητα από τους πολίτες;

Η ιδέα προέρχεται από τον Καραβίδα. Το κράτος θα πρέπει να δίνει δυνατότητες σε αυτές τις ομάδες, να τις ενθαρρύνει, να τους δίνει την απαραίτητη νομική υπόσταση. Πρόκειται, δηλαδή, για έναν τρόπο αυτοδιαχείρισης που στο παρελθόν έχει λειτουργήσει στην Ελλάδα, ιδίως την περίοδο της τουρκοκρατίας. Το θέμα αυτό το έχει αναλύσει και το έχει αναδείξει πάρα πολύ καλά ο καθηγητής της Νομικής σχολής του ΑΠΘ Νικόλαος Πανταζόπουλος στο σύγγραμμά του “Ελλήνων συσσωματώσεις κατά την τουρκοκρατίαν”.

Αυτό είχε εφαρμοστεί από το οθωμανικό κράτος στις περιοχές των Ελλήνων ή και στα Βαλκάνια γενικότερα. Οι Οθωμανοί, δηλαδή, είχαν παραχωρήσει τοπικές εξουσίες, κρατώντας βεβαίως οι ίδιοι την υψηλή επικαρπία, παίρνοντας στην ουσία έναν φόρο από τις κοινότητες, ενώ παράλληλα τις άφηναν να διατηρούν την αυτοδιαχείριση των κοινοτήτων τους. Έτσι οι κοινότητες είχαν υποταγή στον σουλτάνο για την πληρωμή του φόρου ως πρόσωπα, σαν να ήταν ένα νομικό πρόσωπο.

Δηλαδή πλήρωναν έναν φόρο όλοι μαζί, συλλογικά, και όχι ατομικά ο καθένας. Για παράδειγμα ένα χωριό υπόκειτο να πληρώσει έναν φόρο ή δύο φόρους, κατά τα άλλα όμως είχε δική του απονομή δικαιοσύνης και κοινωνικές σχέσεις και λατρεία της δικής τους αρεσκείας. Αυτό γινόταν στην τουρκοκρατία και δεν αφορούσε αποκλειστικά τους Έλληνες αλλά και τους Σλάβους. Υπό μία έννοια, και αυτό που ονομάστηκε τσιφλίκι ήταν κάτι τέτοιο, μόνο που στη συνέχεια πήρε άσχημη εξέλιξη.

Περιέπεσε στα χέρια κάποιων...

Όχι, γιατί ο τσιφλικούχος είχε υπό την εποπτεία του πολλά χωριά και ήταν ο εισπράκτωρ των φόρων, δηλαδή ήταν ο ενδιάμεσος με την οθωμανική διοίκηση. Αυτό το πράγμα ήταν ένα οθωμανικό σύστημα ή, αν θέλετε, μπορεί να ήταν και βυζαντινό. Σίγουρα όμως δεν υπήρχε στο ρωμαϊκό και στο γερμανικό δίκαιο το οποίο υιοθετήσαμε στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση το 1830, στην αρχή με τον Καποδίστρια και στη συνέχεια με τον Όθωνα. Τότε λοιπόν τέθηκε θέμα τι θα γίνει με αυτές τις σχέσεις, πώς θα τις ερμηνεύσουμε με τους όρους του ρωμαϊκού δικαίου, διότι στο οθωμανικό δίκαιο δεν υπήρχε ιδιοκτησία.

Λοιπόν, οι πλούσιοι, που ήταν οι εισπράκτορες, επέβαλαν στο ελληνικός κράτος να ονομάσει τους εισπράκτορες των φόρων, τους ενδιάμεσους δηλαδή, ιδιοκτήτες. Οπό-τε, έπρεπε να φανεί πως οι άλλοι δεν είχαν δικαίωμα στη γη. Την περίοδο όμως της τουρκοκρατίας αυτοί είχαν δικαίωμα στη γη και μάλιστα ως αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα. Εντούτοις, κατά το ρωμαϊκό δίκαιο στην ίδια γη δεν μπορούν να έχουν δικαιώματα περισσότεροι του ενός. Και έτσι έγιναν ιδιοκτήτες οι πλούσιοι, και έγιναν άστεγοι όλοι οι άλλοι. Γι’ αυτό ακολούθησαν εξώσεις, κάτι που, όπως καταλαβαίνετε, δεν μπορούσε να γίνει επί τουρκοκρατίας.

Έτσι δημιουργήθηκε το γνωστό θεσσαλικό πρόβλημα• αλλά και στη Βόρεια Ελλάδα τα τσιφλίκια πήραν άλλη διάσταση. Εν πάση περιπτώσει, ο Κωνσταντίνος Καραβίδας το 1930 έγραψε για τον κοινοτισμό βλέποντας τις αγαθές πλευρές του, υποστηρίζοντας ότι μπορεί να τονώσει την ύπαιθρο και ότι μπορεί αντίστοιχα να τονώσει και τις πόλεις. Αυτό έχει και σύγχρονο ενδιαφέρον.

Τι εννοείτε;

Να γίνουν ομαδοποιήσεις, κοινότητες ανθρώπων. Κοινότητες όχι μόνο αγροτικές ή στις πόλεις με βάση τη συνοικία, αλλά και άλλες. Για παράδειγμα, γύρω από ένα ραδιόφωνο. Οι ακροατές ενός σταθμού να αποτελούν μια κοινότητα. Αυτό είναι κάτι που είναι αντίθετο στον ατομικισμό. Διότι αυτό που λέγεται, ότι ο άνθρωπος ρέπει προς τον ατομικισμό, είναι ψεύδος, είναι ανακριβέστατο! Ιδίως στην Ελλάδα, που μας θεωρούν ότι είμαστε ατομικιστικός λαός, κάθε άλλο.

Η χώρα μας ιστορικά είναι πρότυπο ομαδοποιήσεων. Ακόμη και σήμερα οι νέοι μας θέλουν να είναι όλοι μαζί. Κυκλοφορήστε τη νύχτα στους δρόμους να δείτε πώς είναι κατά ομάδες. Κανείς δεν θέλει να είναι μόνος του. Ο ισχυρισμός ότι στην εποχή μας επικρατεί ο ατομικισμός δεν είναι αλήθεια. Πρόκειται για μια προπαγάνδα του φιλελευθερισμού, ο οποίος θέλει να διαλύσει τις κοινωνίες.

Με το θέμα του κοινοτισμού ασχολήθηκε και ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Τι ήταν αυτό που τον άγγιξε; Δεν φαντάζομαι να ήταν μόνο το ιστορικό παρελθόν. Θα έβλεπε πως θα μπορούσε να αποτελέσει μια πολιτική διέξοδο.
Ο Κανελλόπουλος έζησε πολλά χρόνια και για αυτό θα πρέπει κανείς να δει σε ποια φάση της ζωής του ενδιαφέρθηκε για το θέμα αυτό. Αυτό, λοιπόν, συνέβη προπολεμικά ή και κατά τη διάρκεια της κατοχής, οπότε εκδήλωσε συμπάθεια προς τις θέσεις του Καραβίδα, αφού, όπως είπαμε, αυτός ήταν ο βασικός θεωρητικός του κοινοτισμού.

Ο Κανελλόπουλος τότε ήθελε να είναι τρόπον τινά κεντρώος και είχε κάνει και μια μικρή οργάνωση κατά των Γερμανών... Αλλά δεν ήθελε να είναι με την αριστερά, όπως επίσης δεν ήθελε να είναι και με τη δεξιά, και έτσι αναζητούσε μια τρίτη λύση. Μέσα σε αυτό το πνεύμα είδε κάποια δυνατότητα στις θέσεις του Καραβίδα. Ο Καραβίδας υποστήριζε ότι τα δύο άκρα είναι το ίδιο πράγμα, και ότι δεν υπάρχει διαφορά είτε δεξιά είτε αριστερά, και πως η πραγματικότητα στην Ελλάδα κυριαρχείται από την αριστεροδεξιά.

Είναι το ίδιο, η αριστεροδεξιά. Ο όρος αυτός είναι του Καραβίδα, που υποστήριζε και τον κοινοτισμό. Αυτό όμως προκάλεσε την μήνιν όλων των άλλων εναντίον του. Και η αριστερά τον κα-θύβριζε και η δεξιά. Ο Κανελλόπουλος, λοιπόν, είχε πάρει το μέρος του τότε.

Οι πολιτικοί, ιδιαίτερα αυτοί που θέλουν να αποκαλούνται σοσιαλιστές, γιατί δεν προωθούν ανάλογες ιδέες; Δεν έχουν μελετήσει τον Καραβίδα;

Καθόλου, αγνοούν και την ύπαρξή του.

Η ελληνική επιστήμη τον έχει μελετήσει;

Σε κάποιον βαθμό τον γνωρίζει, αλλά δεν τον έχει αξιοποιήσει. Διότι η επιστήμη, η λεγόμενη επιστήμη, καθορίζεται από πολιτικές εξυπηρετήσεις προς τον άλφα ή τον βήτα. Και βεβαίως η επιστήμη αυτή έχει πολιτικές σκοπιμότητες. Όλοι οι επιστήμονες, οι περισσότεροι δηλαδή, θέλουν να είναι σύμβουλοι του πρίγκιπα, της πολιτικής, και του δίνουν τέτοιες συμβουλές που να είναι αρεστές. Ετσι κατατείνουμε πάντα να έχουμε ένα συγκεντρωτικό κράτος, το οποίο συντρίβει κάθε τοπική διοργάνωση.

Η πρόσφατη εφαρμογή του “Καλλικράτη” στην τοπική αυτοδιοίκηση φαντάζομαι πως κινείται και αυτή έξω από το πνεύμα του κοινοτισμού.

Έχουν γίνει τόσο μεγάλες αυτές οι περιφέρειες που στην ουσία είναι σαν μικρά κράτη, οπότε πάλι δεν ανταποκρίνονται στο πρόβλημα της κοινότητας. Όταν δημιουργείς τεράστιες περιφέρειες, όπως είναι η Αττική, με πολύ μεγάλες εκτάσεις και πληθυσμό τέσσερα εκατομμύρια, αυτό είναι κάτι το τεράστιο, δεν είναι κοινότητα. Είναι τελείως αντίθετο με την έννοια της μικρής κοινότητας. Η ιδέα του Καραβίδα ήταν η μικρή κοινότητα.

Προφανώς, τους, με τις συσσωματώσεις που αναφέρατε και εσείς προηγουμένως, οι πολίτες θα έρχονταν στο προσκήνιο και στην πολιτική, και αυτό φυσικά είναι κάτι που ενοχλεί τους επαγγελματίες πολιτικούς.

Ναι, οι πολιτικοί θέλουν οι πολίτες να είναι πρόβατα. Μας αντιμετωπίζουν ως πρόβατα ή ως μοσχάρια ή ως γουρούνια ή και ως μυρμήγκια. Διαλέξτε ποιο ζώο προτιμάτε. Δεν ξέρω ποιο είναι το συμπαθέστερο. Αλλά δεν θέλουν να έχουμε γνώμη, διότι θεωρούν πως αυτοί είναι αρμόδιοι για την πολιτική και εμείς είμαστε αρμόδιοι να τους λέμε ναι.

’λλωστε, ο κοινοτισμός ταυτίζεται με καθεστώτα άμεσης δημοκρατίας...

Ακριβώς. Ανάλογο πείραμα στις μέρες μας γίνεται στη Βολιβία. Με τον Έβο Μοράλες, ο οποίος έχει φέρει στην επιφάνεια, στην πρώτη γραμμή, τους ιθαγενείς πληθυσμούς της χώρας του, τους Ινδιάνους. Αυτό δεν το φανταζόταν κανείς, γιατί νόμιζαν πως με τις σφαγές που έγιναν τους είχαν εξαλείψει και είχαν σβηστεί πλέον από τον χάρτη. Η Βολιβία έχει 70% Ινδιάνους, για να μην 90%, οι οποίοι δεν είχαν κυβερνηθεί ποτέ. Ο Μοράλες είναι ο ίδιος Ινδιάνος και έφερε τους ομόφυλούς του στην επιφάνεια, προσφέροντάς τους συνέχεια τοπικές εξουσίες. Αυτό σήμερα είναι το πιο ενδιαφέρον πείραμα στη Λατινική Αμερική και κινείται στη βάση των αρχών της κοινότητας.

Στην πολιτική και οικονομική κατάσταση που βιώνει η χώρα μας, ο κοινοτισμός θα μπορούσε να αποτελέσει ένα όραμα;

Θα μπορούσε. Αρκεί να γίνει κατανοητό. Γιατί υπάρχουν εμπόδια που επίτηδες μας εμποδίζουν να αντιληφθούμε ποιο ακριβώς είναι το πρόβλημα. Αλλά θα μπορούσε να είναι ένα όραμα. Παραδείγματος χάριν, όλοι  ωρύονται και τα βάζουν με το διαφθαρμένο και σπάταλο κράτος. Και πραγματικά  πάρα πολλά πράγματα θα μπορούσαν να γίνονται σε άλλη κλίμακα, όπως στις περιφέρειες και στις κοινότητες, χω-ρίς να περνάνε από το κράτος. Έτσι το ίδιο το κράτος θα μπορούσε να απαλλαγεί από αυτά και να κάνει πράγματα πιο ουσιαστικά. Εγώ βεβαίως δεν φτάνω στο σημείο να πω πως το κράτος είναι περιττό. Όχι, όχι. Αλλά το κράτος έχει ορισμένα σοβαρά και απαραίτητα καθήκοντα να επιτελέσει και δεν μπορεί να τα ασκήσει γιατί επιβαρύνεται με πάρα πολλά άλλα, που τα περισσότερα θα μπορούσε να τα αναθέσει σε άλλους.

[Ορφέας]

"Κοινοτισμός μία αίγλη φωτός"....
Ένθετο την Κυριακή 07.11.2010 της εφημερίδας "MAKΕΔΟΝΙΑ"....


Νικόλαος Πανταζόπουλος
Κοινοτισμός και  τοπική αυτοδιοίκηση


Το ζήτημα κατά πόσο είναι δυνατό οι κοινότητες, ως όργανα τοπικής αυτοδιοικήσεως, να ενταχθούν λειτουργικά στο πλαίσιο συγκεντρωτικού πολιτεύματος δημοκρατικού τύπου στασιάζεται.

Από σύγχρονους πολιτειολόγους υποστηρίχθηκε ότι, εφόσον κάθε δημοκρατική διακυβέρνηση τείνει δυναμικά προς την ενότητα και τη συγκέντρωση της εξουσίας, είναι φυσικό η τοπική αυτοδιοίκηση να μην προσφέρεται για την επίτευξη των σκοπών του κράτους αυτού, γιατί διασπά τη δυνατότητα ενιαίας συλλογικής εκφράσεως της πολιτικής βουλήσεως του λαού. Όπως και να έχει το πράγμα, ο νεοέλληνας νομοθέτης δεν αξιώθηκε να καταλάβει πως η κοινότητα δεν ήταν μόνο διοικητική περιφέρεια αλλά εστία αναπτύξεως και εφαρμογής των ανθρώπινων δικαιωμάτων στην πιο συγκεκριμένη τους εκδήλωση.

Στο πλαίσιο, δηλαδή, που ο κοινωνικός έλεγχος ήταν σε θέση, με βάση την κοινοτική αρετή, να κατευθύνει και να ελέγχει την ατομική και ομαδική συμπεριφορά των μελών της. Ήταν, δηλαδή, ένα πολιτικοκοινωνικό παιδευτήριο, που πέτυχε απόλυτα κατά την πρώτη φάση της δραστηριότητάς του κάτω από το πολυκρατικό πολιτειακό σύστημα που είχε αναπτυχθεί. Με άλλα λόγια, η καταφορά του κράτους ενάντια στην παραδοσιακή κοινότητα συνεχίζεται.


Ποιο είναι το νόημα της νεοελληνικής κοινοτικής παραδόσεως και πού μπορούμε να αναζητήσουμε το μήνυμα της;
Όταν η κοινότητα είναι μια ζωντανή πραγματικότητα, και συναντήσαμε κατά την ανά-λυση που προηγήθηκε τέτοιες καταστάσεις-πρότυπα (κλασική περίοδος-τουρκοκρατία,κοινότητες του αλύτρωτου και του απόδημου ελληνισμού), παρακολουθεί την εξέλιξη της πολιτικοκοινωνικής ζωής κατά τρόπο ώστε να ταυτίζεται κάθε φορά με τις απαιτήσεις της εποχής σε όλους τους τομείς της ομαδικής δραστηριότητας.

Για την οργανική λειτουργία της κοινότη-τας απαραίτητο είναι τα στοιχεία αυτά να προέρχονται από τη βάση της πυραμίδας και να καλύπτουν κάθε φορά οργανικές ανάγκες, όπως αυτές παρουσιάζονται κατά τη φυσιολογική ανάπτυξη της ομαδικής ζωής. Όταν οι προϋποθέσεις αυτές συντρέχουν, έχουμε τα πρότυπα κοινότητας που εξετάσαμε προ ολίγου όταν λείπουν, έχουμε το κενό που αντιμετωπίζουμε τη στιγμή αυτή που αναρωτιόμαστε τι απόμεινε από την κοινοτική παράδοση. Στην τραγική μοίρα του θεσμού της κοινότητας διαπιστώνουμε, για άλλη μια φορά, ότι οι επιπτώσεις των κάθε λογής ξενικών κατακτήσεων είναι περισσότερο επιβλαβείς από τις ίδιες τις κατακτήσεις.

Ο νεοέλληνας νομοθέτης, παγιδευμένος στα πλέγματα των ξένων προτύπων που φιλοδοξούσε κάθε φορά να επιβάλει στον τόπο, δεν στάθηκε ικανός να αντιληφθεί το γνήσιο λαϊκό δημοκρατικό μήνυμα του κοινοτισμού. Από άγνοια ή από ξενομανία παραγκώνισε ή παραγνώρισε το γνήσιο ελληνικό πολιτιστικό πρότυπο για χάρη ξένων ή νόθων σχημάτων. Δεν μπορεί κανείς, ύστερα από όλα αυτά, να αρνηθεί ότι ο κοινοτισμός ως ομαδικός τρόπος ζωής και η κοινότητα ως παραδοσιακή έκφραση του τρόπου αυτού περνούν στις μέρες μας οξύτατη κρίση.

Οι κοινότητες, από αυτάρκεις και αυτοδύναμες πολιτιστικές μονάδες, τείνουν να εξελιχθούν σε παρασιτικούς αποδέκτες οικονομικών συ-στημάτων και τρόπων ζωής που, και όταν ακόμη βελτιώνουν επιφανειακά τη στάθμη της ζωής των κατοίκων τους, αυτό γίνεται σε βάρος της πολιτιστικής τους ταυτότητας. Δεν θα ήταν υπερβολή να ειπωθεί ότι οι κοινότητες, ύστερα από το πλήγμα που υπέστησαν με τον νόμο του 1833 και το νέκρωμά τους για μεγάλο χρονικό διάστημα (1833-1912), έχασαν την εσωτερική συνοχή τους και δεν κατάφεραν να αναλάβουν.

’ρχισαν από τότε σταδιακά να φθίνουν, αλλά ο ρυθμός του “εκσυγχρονισμού” τους δεν ήταν ακόμη τόσο έντονος, όσο είναι σήμερα, ώστε να είναι εύκολα αντιληπτός. Για μια αντικειμενική θεώρηση του κοινοτικού φαινομένου, θα έπρεπε να ειπωθεί ότι διαλυτική επίδραση κατά του θεσμού άσκησε και η εκβιομηχάνιση της παραγωγής, που οδήγησε στη σταδιακή παρακμή των παραγωγικών διαδικασιών που ήταν συνδεμένες με το κλειστό οικονομικό σύστημα της κοινότητας.

Συμπέρασμα

Είναι καιρός, όμως, να καταλήξουμε σε ένα περισσότερο συγκεκριμένο συμπέρασμα. Η κοινοτική παράδοση, ως οργανικό τμήμα, μόριο, της λαϊκής ή δημοτικής μας παραδόσεως, εξακολουθεί να είναι, παρ’ όλα τα πλήγματα που εδώ και ενάμιση αι-ώνα δέχεται, θεωρητικά τουλάχιστον ενιαία. Με την έννοια ότι πηγάζει από τη συλλογική βούληση του λαού και εκφράζει κατά τόπο και χρόνο, δηλαδή κατά περίπτωση, την κοσμοθεωρία του. Η δικαιοταξία της εδράζεται επάνω στις γενικές ρήτρες του δικαίου μας. Σε όλες τις περιόδους της ιστορίας μας η σχέση μονάδας - ομάδας (ατόμου - κοινότητας - κοινωνίας) παρουσιάζει τα ίδια χαρακτηριστικά γνωρίσματα.

Η συλλογική συνείδηση διαπλάθει ένα πρότυπο μονάδας - ατό-μου που εντάσσεται ως οργανικό τμήμα, μόριο, στην ομάδα - κοινότητα και δρα συνειδητά για τη διάδοση - πραγμάτωση των ομαδικών σκοπών με κριτήριο το κοινό συμφέρον. Οι γενικές ρήτρες, ισότητα, αυτάρκεια, καλή πίστη, αλληλεγγύη, διαιτησία, επιείκεια, κοινό συμφέρον, βρίσκονται σε οργανική μεταξύ τους σχέση και επιδιώκουν διά μέσου της αυτονομίας τη διασφάλιση της ελευθερίας.Αν όμως η ενότητα της κοινοτικής μας παραδόσεως δημιουργεί τεχνητά μάλλον προβλήματα στο συγκεντρωτικό κράτος, εί-ναι ζήτημα για το οποίο δεν ευθύνεται ο θεσμός.

Δικαιούμαστε, πιστεύω, να μη διατηρούμε καμιά αμφιβολία ότι ο θεσμός, ύστερα από την πραξικοπηματική εγκαθίδρυση της μοναρχίας στη χώρα μας, αντιμετωπίσθηκε όχι μόνο μονόπλευρα αλλά και αυθαίρετα. Έτσι, ενώ αποτελούσε δημοκρατικό θεσμό διαλεγόμενο με το κράτος, αντιμετωπίσθηκε από αυτό ως στοιχείο αντιλεγόμενο στην απολυταρχική του μορφή. Η προσοχή, λοιπόν, των μελετητών, συγκεντρώθηκε όπως ήταν φυσικό στον εντοπισμό των αρνητικών -πλουραλιστικού χαρακτήρα-στοιχείων του κοινοτισμού, ενώ θα έπρεπε να στραφεί και στη διάγνωση και των θετικών στοιχείων που τον καθιστούσαν οχυρό των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων, τα οποία παραγκωνίσθηκαν ή αποσιωπήθηκαν με συνέπεια να αγνοηθούν και από τον νε-οέλληνα νομοθέτη.

Η απάντηση, λοιπόν, στο ερώτημα ποιο εί-ναι το σύγχρονο νόημα της κοινοτικής πα-ραδόσεως είναι ότι αυτή διέρχεται κρίσιμη περίοδο μετασχηματισμού, του οποίου τα στοιχεία δεν έχουν ακόμη αποκρυσταλλωθεί, ώστε να μπορούν με ακρίβεια να καθορισθούν. Σήμερα ο κοινοτισμός στην πράξη είναι μια ιδέα που δεν ταυτίζεται πάντοτε με την παράδοση.

Αν πιστεύουμε στην κοινοτική ιδέα ως δημιουργικό στοιχείο της νεοελληνικής ιστορικής πραγματικότητας, πρέπει, πριν να είναι πολύ αργά, να τον απαλλάξουμε από τις επιπτώσεις των ξενικών κατακτήσεων που τον βαραίνουν και από τους κινδύνους του μετασχηματισμού που τον απειλούν, να του αποδώσουμε την πολιτιστική του ελευθερία, μην ξεχνώντας ότι σε αυτόν χρωστούμε μεγάλο μέρος της ατομικής και συλλογικής μας ελευθερίας.


Το κείμενο αποτελείται από αποσπάσματα από το έργο του Νικόλαου Παναταζόπουλου “Ο ελληνικός κοινοτισμός και η νεοελληνική κοινοτική παράδοση” (εκδόσεις Παρουσία), 1993 και τα κεφάλαια
“Κοινοτισμός και τοπική αυτοδιοίκηση” και “Συμπέρασμα”.

[ΔΙΟς ΑΕΤΟς]

Καλησπέρα σας.Κάπου στην Πάτρα,είδα καθώς ψαχούλευα όπως πάντα,έχουν κάνει μία ανεξάρτητη κοινότητα που ονομάζετε ΟΒΟΛΟΣ.Εχουν φτιάξει ένα δικό τους οικονομικό σύστημα συνδιαλλαγών και λειτουργούν όσο γίνετε ποιό ανεξάρτητα ευφόσον τα άτομα,έχουν μια στοιχειώδη αυτάρκεια σε αγαθά οπότε μακροπρόθεσμα,πιστεύω θα μπορέσουν να απαγγιστρωθούν απο το όποιο ''σύστημα''...σε ένα κράτος μάλιστα που είναι ήδη υπό κατάρευση.Μα δέν πρόκειτε τώρα για την δική μου προσωπική εκτίμηση,απλά θέλησα να το καταθέσω,πώς ήδη στην πατρίδα μας έχουμε φαινόμενα ας το πώ ''ΝΕΟ-ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΥ'' ,που ασφαλώς είναι απόρεια ανάγκης των ανθρώπων να συσπηρωθούν σε καιρούς πραγματικά δύσκολους.Την εξέλιξη που θα έχουν αυτές οι πρωτοβουλίες κανείς δεν είναι σε θέση να προβλέψη.Φανταζωμε πως το κρατικό σύστημα,κάθε άλλο,παρά θετικά θα βλέπει τέτειου είδους ''ανταρσίες''.... Σημασία έχει να μπορέσουν να συνεχισουν και να παραμείνουν σε ομόνεια,διότι οι Ελληνες έχουμε δυστυχώς και μια λαμπρή παράδωση σε έριδες και διχόνιες...ας είναι,παραθέτω τον σύνδεσμο του ΟΒΟΛΟΥ,να μπορέσετε να δείτε τι έχουν κάνει οι συμπατριώτες μας εκεί στην Πάτρα.(ελπίζω να μην ξέφυγα απο το θέμα σας)
 http://www.ovolos.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=2&Itemid=2&lang=el

Με πολύ σεβασμό ΔΙΟς ΑΕΤΟς

[Ορφέας]

Η περίπτωση του "ΟΒΟΛΟΣ", ανήκει στην κατηγορία των λεγόμενων "κοινοτικών τραπεζών", τράπεζες οι οποίες δύνανται να λειτουργήσουν ως "Ταμεία αλληλεγγύης" σε ένα σύστημα "Κοινοτισμού". Περιγράφουμε την εφαρμογή της ιδέας στο http://www.amra.gr/forum/index.php/topic,2502.0.html και την ίδια την ιδέα όπως την σκέφτηκε ο Ζοακίμ Μέλο στην παρουσίαση που κάνει η ΑΜΡΑ στην διεύθυνση http://www.amra.gr/forum/index.php/topic,2151.0.html ....

Φαινόμενα "Κοινοτισμού" πράγματι έχουμε σε αρκετές περιοχές πλέον της Ελλάδας, τα οποία όμως κατά κανόνα χαρακτηρίζονται από την απομόνωση και αποξένωση από τον κοινωνικό ιστό της λοιπής κοινωνίας. Το όραμά μας βέβαια δεν είναι κάποιες νέες κοινότητες τύπου "παιδιών των λουλουδιών", αλλά κοινότητες ενεργές και συμμέτοχες σε πλέγμα "Κοινότητας Κοινοτήτων" και ενταγμένες σε έναν πανεθνικό ιστό, με στόχο  την αυτοοργάνωση, αυτοδιοίκηση και συνολική οργάνωση όλων των κοινοτήτων, με σκοπό την ευημερία ολόκληρης της Κοινωνίας.

Ο "Ροδόκηπος των Φιλοσόφων" και μέσα από την ΑΜΡΑ θα καταθέσει σύντομα τις ιδέες και προτάσεις της για την επίτευξη μιας νέας κοινωνίας ελευθερίας και ευημερίας στα πλαίσια ενός κράτους όχι εξουσιαστή και δυνάστη, αλλά ενός φορέα που θα αποτελεί σύνθεση των Κοινοτήτων, με μητρικές ιδιότητες φροντίδας και προστασίας όλων των μελών των επιμέρους Κοινοτήτων....

[Rose]

Στην πολιτική και οικονομική κατάσταση που βιώνει η χώρα μας, ο κοινοτισμός θα μπορούσε να αποτελέσει ένα όραμα;

Θα μπορούσε. Αρκεί να γίνει κατανοητό. Γιατί υπάρχουν εμπόδια που επίτηδες μας εμποδίζουν να αντιληφθούμε ποιο ακριβώς είναι το πρόβλημα. Αλλά θα μπορούσε να είναι ένα όραμα. Παραδείγματος χάριν, όλοι ωρύονται και τα βάζουν με το διαφθαρμένο και σπάταλο κράτος. Και πραγματικά  πάρα πολλά πράγματα θα μπορούσαν να γίνονται σε άλλη κλίμακα, όπως στις περιφέρειες και στις κοινότητες, χω-ρίς να περνάνε από το κράτος. Έτσι το ίδιο το κράτος θα μπορούσε να απαλλαγεί από αυτά και να κάνει πράγματα πιο ουσιαστικά. Εγώ βεβαίως δεν φτάνω στο σημείο να πω πως το κράτος είναι περιττό. Όχι, όχι. Αλλά το κράτος έχει ορισμένα σοβαρά και απαραίτητα καθήκοντα να επιτελέσει και δεν μπορεί να τα ασκήσει γιατί επιβαρύνεται με πάρα πολλά άλλα, που τα περισσότερα θα μπορούσε να τα αναθέσει σε άλλους.

Μέσω του Κοινοτισμού, γυρίζουμε σελίδα, αλλάζουμε Εποχή.

Μέσω του Κοινοτισμού, οδεύουμε προς μία Χρυσή εποχή, μια εποχή Ευημερίας και Ελευθερίας, που όλοι μας οραματιζόμαστε.

Λόγω του ότι, η βάση του Κοινοτισμού, είναι η σωτηρία της Αυτόχθονης Φυλής, καθώς και η σωτηρία της Μητέρας Γης, το σπίτι της Ανθρωπότητας, ο Κοινοτισμός ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της Νέας Εποχής, για εξυγίανση και Δικαιοσύνη.

Η ορθή εφαρμογή όμως, του Κοινοτισμού, προϋποθέτει, μία Πνευματική ωρίμανση, μία Πνευματική και Κοινωνική μόρφωση, μία ανάπτυξη της Συλλογικής Συνείδησης.

Μέσω αυτής της Λαϊκής ωρίμανσης, το Πατριαρχικό Κράτος, το Κράτος δυνάστης, μεταστοιχειώνεται σε συνεργάτη, στηρίζοντας και υποστηρίζοντας την ανάπτυξη του Λαού, όπως η Μητέρα Φύση.

Και εφόσον ο δρόμος έχει φανεί, ας βοηθήσουμε όλοι μαζί, να περιγράψουμε, να ξεκαθαρίσουμε, να ορίσουμε, και να Κατανοήσουμε, όλες τις συνισταμένες, που οδηγούν στην υλοποίηση ενός διαχρονικού Παραδείσιου Οράματος, (Ελευθερίας, Ισότης, Αδελφότης), που πλέον προσδιορίζεται ως Κοινοτισμός, ενός Δικτύου Συνεργατικών-Συνεταιριστικών Κοινοτήτων.