Ρασκόλνικοφ....

[Ορφέας]

Κείμενο Μαρία Β. Μαρκαντωνάτου


Ένα από τα κυριότερα έργα της λογοτεχνίας της φυλακής είναι το «Έγκλημα και τιμωρία» (1866) του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι (1821-1881), μια φιλοσοφική πραγματεία πάνω στο έγκλημα.  Ίσως κανένας άλλος λογοτέχνης δεν φώτισε τόσες πολλές γωνιές του αβυσσαλέου κόσμου του εγκλήματος και δεν εμβάθυνε τόσο πολύ στην ψυχή του εγκληματία, με αυτόν τον ανθρωπιστικό τρόπο του Ντοστογιέφσκι. Η διασαλευμένη ισορροπία του Ρασκόλνικοφ βρίσκει τη λύση της στη θρησκευτική αναζήτηση, μια λύση που συνάδει με την αποστροφή του Ντοστογιέφσκι για το επερχόμενο ρασιοναλιστικό πνεύμα, το βεμπερικό «ξεμάγεμα του κόσμου». Ο άνθρωπος του Ντοστογιέφσκι είναι το θύμα της απαξίωσης του Θεού, της ηθικής απογύμνωσης που προκλήθηκε απʼ τον «θάνατο του Θεού» και του ορθολογισμού που αρχίζει να εγκαθίσταται.

Για τη συμμετοχή του στην ομάδα Πετρασέβσκι ενάντια στον τσάρο Νικόλαο Αʼ ο Ντοστογιέφσκι καταδικάστηκε το 1849 σε θάνατο. Ο τσάρος ματαίωσε στη συνέχεια την καταδίκη του και του επιβλήθηκε η ποινή των τεσσάρων ετών στα κάτεργα Ομσκ της Σιβηρίας, απʼ όπου αποφυλακίστηκε το 1854. Στα έκτοτε έργα του ο Ντοστογιέφσκι διατύπωσε στοχασμούς σχετικά με την αποτυχία των φυλακών να «αναμορφώσουν» τον έγκλειστο.

Το έγκλημα έχει στον Ντοστογιέφσκι και την έννοια της ιστορικά καινοτόμου συμπεριφοράς. Με την τιμωρία εκείνου που ορίζεται ως έγκλημα καταστέλλεται ταυτόχρονα και η διαφορετικότητα των νεοτερικών συμπεριφορών. Στον κλασικό διάλογο του Ρασκόλνικοφ με τον ανακριτή Πορφύρη Πέτροβιτς, ο Ρασκόλνικοφ προσπαθεί να διασαφηνίσει εκείνο που σε ένα άρθρο του ονόμασε «ηθικό δικαίωμα στο έγκλημα». Ο Πέτροβιτς τον κατηγορεί πως δικαιολογεί το έγκλημα και ο Ρασκόλνικοφ απαντά:

«Οι άνθρωποι μπορούν να διαιρεθούν γενικά, σύμφωνα με την ιδιοσυστασία της ίδιας τους της φύσης, σε δυο κατηγορίες: στη μια, την κατώτερη (συνηθισμένα άτομα) ή ακόμα στο κοπάδι, που το μόνο τους λειτούργημα είναι να αναπαράγει άτομα όμοια μεταξύ τους, και στους άλλους, τους αληθινούς ανθρώπους, που απολαμβάνουν το δώρο να κάνουν έτσι, ώστε νʼ αντηχήσει στον περίγυρό τους καινούργιος λόγος... Η πρώτη κατηγορία, δηλαδή το κοπάδι, αποτελείται από συντηρητικούς, συνετούς ανθρώπους που ζουν μέσα στην υπακοή, και που λατρεύουν την υπακοή... Στη δεύτερη κατηγορία: όσοι παραβιάζουν το νόμο, είναι αυτοί που γκρεμίζουν ακολουθώντας τη δική τους κλίση... Αν οι ανακαλύψεις του Κέπλερ και του Νεύτωνα δεν μπορούσαν, εξαιτίας ορισμένων συμπτώσεων, να φτάσουν ως την ανθρωπότητα, παρά μόνο μέσα απʼ τη θυσία μιας ή εκατό ανθρώπινων ζωών, ή και περισσότερων αν θέλετε, που θα στέκονταν εμπόδιο, ο Νεύτων θα έπρεπε να έχει το δικαίωμα, ή ακόμα και το καθήκον να καταργήσει αυτά τα εμπόδια...» (Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, «Έγκλημα και τιμωρία», μετ.  Έλλη Αλεξίου, Βιβλιοθήκη για Όλους, 1979, σελ. 334).

Ο Ρασκόλνικοφ θεωρεί πως η κοινωνία συμμορφώνεται σε νόρμες και νόμους που δεν διαρρηγνύονται παρά απʼ τα «εξαιρετικά» πνεύματα που επιδιώκουν την αλλαγή της. Καθώς δεν υπάρχει τιμωρία χωρίς νόμο (nulla poena sine lege), ο νόμος προϋπάρχει του εγκλήματος.  Έτσι, η δημιουργία νέων προτύπων, κανόνων και αξιών, προϋποθέτει τη ρήξη με τον νόμο και το πέρασμα στην «εγκληματική» συμπεριφορά.  Όπως υποστηρίζει ο Αλέξανδρος Χρύσης, το ηθικό δικαίωμα στο έγκλημα που περιγράφει ο Ρασκόλνικοφ αντανακλά τη χεγκελιανή θεώρηση για τον ρόλο των μεγάλων ανδρών στην ιστορία. Εν συνεχεία, όμως, μέσα από τις αντιρρήσεις του Πέτροβιτς, η χεγκελιανή θέση ανασκευάζεται (Αλέξανδρος Χρύσης, «Έγκλημα και ιστορία: Από τη φιλοσοφία του Ντοστογιέφσκη στην πράξη του Ρασκόλνικοφ», στο A. Κουκουτσάκη (επιμ.), «Εικόνες εγκλήματος», Πλέθρον, 1999).

Η σύνδεση του εγκλήματος με την ιστορία και με την ιδέα της κοινωνικής αλλαγής μέσω της διάσπασης των κανόνων και την αδιάπτωτη αναζήτηση του διαφορετικού λόγου είναι μονάχα μία από τις όψεις του έργου του Ντοστογιέφσκι. Το έγκλημα έχει στον Ντοστογιέφσκι έναν βαθύ, εσωτερικό και απελευθερωτικό συμβολισμό. Είναι μια απελπισμένη κίνηση προς την έξω κοινωνία και μια απόπειρα αυτοπραγμάτωσης.


http://www.makthes.gr/index.php?name=News&file=article&sid=3873

[Kαζαντζακικός]

Ο Ντοστογιέφσκι είναι αδιαμφισβήτητα ένας από τους μεγαλύτερους κονκισταδόρους του ανθρώπινου πνεύματος,
ένας άνθρωπος με βιωματική γνώση στη βαθειά υποκουλτούρα, επιβεβαιώνει το ρητό: βρήκα διαμάντια στα σκουπίδια,
αλλά μέσα απο την διεξοδική και φιλοσοφική ανατόμηση του έργου του πραγματώνει ένα άλλο ρητό: βρήκα σκουπιδια στα διαμάντια.

[Ρασκόλνικοφ]

Η προβληματική του "Έγκλημα και τιμωρία" εφάπτεται στο δίλλημα: είναι δίκαιο ένας -εφυής- άνθρωπος να διαπράξει ένα "έγκλημα", φόνο εν προκειμένω, καταπατώντας τον θεσπισμένο, κρατικό, έγγραφο νόμο όταν με την πράξη του αυτή θα ωφελήσει την ανθρωπότητα; Κανείς δεν συμπαθούσε ούτε και θα πενθούσε την τοκογλύφο γριά που λήστευε, νόμιμα ωστόσο, τους συμπολίτες της. Θα ήταν λοιπόν κακό να την σκοτώσει κάποιος; Ο Ρασκόλνικοφ έχει σαφή θέση απέναντι στο ζήτημα (και δεν μετανειώνει μέσα στο κάτεργο), την οποία θέση του απέναντι στο δίκαιο και το άδικο την κάνει πράξη, πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα από τη στείρα θεωρεία.
Η πράξη αυτή του Ρασκόλνικοφ απαντάει και στο δεύτερο, επακόλουθο ζήτημα του βιβλίου: ποιός νόμος έχει μεγαλύτερη αξία, ο ηθικός, έμφυτος νόμος ή ο θεσπισμένος ανθρώπινος νόμος; Ο ανθρώπινος νόμος απέτυχε να αποδείξει την αξιοπιστία του στην περίπτωση της γριάς, η οποία έμεινε ατιμώρητη για τα δικά της εγκλήματα, φυλάκισε ωστόσο το δολοφόνο. Ο Ρασκόλνικοφ ακούει την εσωτερική φωνή της ηθικής, το λεγόμενο "αίσθημα δικαίου" που ο καθένας μας έχει μέσα του.
Από την Πολιτεία του Πλάτωνα μέχρι τον Ντοστογιέσκι και τις μέρες μας δεν έχει δοθεί μια ξεκάθαρη απάντηση. Ο μόνος τρόπος να πλησιάσουμε την αλήθεια είναι ο διάλογος, η οδός του Σωκράτη. Ας κουβεντιάσουμε, ας ρίξουμε κάποιες ιδέες και προβλήματισμούς στο τραπέζι μήπως και κάνουμε κάποιο βήμα. Η άποψη μου είναι οτι δεν βρισκόμαστε μπροστά σε ένα ερώτημα που απαντάται με ναί και όχι ή μαύρο και άσπρο.
Σαν τροφή για την κουβέντα, επιτρέψτε μου να παραθέσω απο τον ίδιο το συγγραφέα (εκδόσεις Πατάκη, μετάφραση Φώντα Κονδύλη, 2ος τόμος σελ.349):

"Γιατί άραγε η πράξη μου τους φαίνεται τόσο αποτρόπαιη;" μονολογούσε. "Μήπως γιατί ήταν έγκλημα;Τί σημαίνει άραγε έγκλημα;Η συνείδησή μου είναι ήσυχη. Φυσικά και ήταν έγκλημα από νομική άποψη, φυσικά και παραβιάστηκε το γράμμα του νόμου και χύθηκε αίμα. Αν είναι έτσι, τιμωρήστε με για το γράμμα του νόμου... και αρκετά ως εδώ!"

[Kαζαντζακικός]

Αγαπητέ Ρασκόλνικοφ, καταρχάς να σε καλωσορίσουμε στην αγορά μας.

Λοιπόν, ας ορίσουμε την έννοια του εγκλήματος. Στα λεξικά η ερμηνεία που δίνεται είναι η εξής: βαρεία παράβαση του γραπτού ή άγραφου νόμου, και ετυμολογικά: έγκλημα < εγκαλώ < εν + καλώ.

Με ικανοποιεί εν μέρει αυτή η ερμηνεία γιατί περιγράφει και οριοθετεί επακριβώς το χώρο που ο εγκληματίας επιχειρεί
να "διαρρήξει".

Τον γραπτό και τον άγραφο νόμο.

Ως γραπτό νόμο θα μπορούσαμε να ορίσουμε το σύνολο εκείνο των κανόνων που διέπουν την κοινωνία μας και προσπαθούν τρόπον τινά να προστατέψουν  την καθεστυκία τάξη.

Ως άγραφο νόμο την ηθική που μας έχει διδαχθεί από την ίδια την κοινωνία.

Ας προσπαθήσουμε μέσα από αυτό το θέμα που αναδείχθηκε  να προβούμε σε μια συγκριτική μελέτη ανάμεσα στον συνονόματο σου  που παρέβη τον γραπτό νόμο και την Αντιγόνη που παραβίασε  τον γραπτό νόμο του Κρέοντα αλλά υπάκουσε στον άγραφο νόμο όπως αυτός υπαγορευόταν τότε.

Αν φυσικά το θέλεις.   

[Kαζαντζακικός]

Αν είναι έτσι, τιμωρήστε με για το γράμμα του νόμου... και αρκετά ως εδώ!"

Μιά πολύ ιδιαίτερη φράση που αποτυπώνει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την άσκηση του κολασμού, προς επίτευξιν υπακοής στο γράμμα του νόμου.

Να θυμηθούμε τις δέκα εντολές;  Να θυμηθούμε τον κώδικα του χαμουραμπί;  Την ομερτά;

Ο Μάρξ είχε κάποτε διατυπώσει πως η επικρατούσα ιδεολογία σε μια ταξική κοινωνία ειναί η ιδεολογία της τάξης που επικρατεί και το σύνολο των νόμων του αστικου και ποινικου δικαιού δημιουργήθηκε προς ευημεριαν και μακροημέρευσην αυτής της τάξης. Κώδικας και νόμος και ηθική. Έννοιες διδασκόμενες διαρκώς μεταβαλλόμενες.

Απόσπασμα απο την Αντιγόνη του Σοφοκλή :

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Σκέψου, αν μπορείς να μοιραστείς μαζί μου αυτό που πρόκειται να κάνω.

ΙΣΜΗΝΗ

Τι έχεις στο νου σου; Τι μπορεί να σημαίνουν τα λόγια σου;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Θα με βοηθήσεις να λυτρώσω τον νεκρό;

ΙΣΜΗΝΗ

Όχι! Μην πεις πως θα τον θάψεις στα κρυφά όταν αυτό απαγορεύεται!

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Εγώ τον αδερφό μου, κι όχι δικό σου αδελφό, άμα δε θέλεις, δε θα φερθώ προδοτικά.

ΙΣΜΗΝΗ

Έστω κι αν το 'χει απαγορέψει ο Κρέοντας, δύστυχη;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Δεν έχει το δικαίωμα να με χωρίσει απ' τους δικούς μου.

ΙΣΜΗΝΗ

Αχ, σκέψου, αγαπημένη μου αδελφή, πως χάθηκ' ο πατέρας μας, μέσα στο μίσος και στην περιφρόνηση, όταν μαθεύτηκαν όλες οι ντροπές κι έβγαλε μόνος του τα μάτια του! Έπειτα η γυναίκα του και μάνα του, δύο ονόματα σε ένα πρόσωπο, κρεμάστηκε και έδωσε τέλος στις συμφορές της. Τρίτο κακό, τα δυο τ' αδέρφια μας μαζί, την ίδια ώρα σκοτώθηκαν χτυπημένα, με μιας, από το χέρι ο ένας τ' αλλουνού.

Τώρα κι εμείς, αν παρακούσουμε το νόμο, τις διαταγές και απειλές του τυράννου, σκέψου τι καταστροφή μας περιμένει. Πρέπει να νιώσεις πως είμαστε γυναίκες και δεν μπορούμε μ' άντρες να τα βάλουμε. Κι αφού μας κυβερνούνε δυνατότεροι, αυτά πρέπει να υπακούμε και χειρότερα.

Εγώ λοιπόν ζητάω συγνώμη απ' τους νεκρούς και θα υπακούσω σε κείνους που κυβερνούν. Το παραπάνω είναι παραφροσύνη.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Δε θα σε παρακαλέσω κι ούτε δέχομαι, και να το θέλεις, τώρα δεν το θέλω εγώ. Εσύ κάνε όπως νομίζεις, εγώ θα τον θάψω. Και θα το κάνω έστω κι αν είναι να πεθάνω. Θα κείτομαι εκεί αγαπημένη με αυτόν που έχω αγαπήσει, κάνοντας άγιο κρίμα. Σ' αυτούς θέλω ν' αρέσω πιο πολύ, στους κάτω κι όχι σ' αυτούς που ζουν ακόμα. Γιατί για πάντα θα 'μαι κει. Συ αν το θες περιφρονείς τα όσια και τα ιερά.

ΙΣΜΗΝΗ

Δεν τα περιφρονώ, μα δεν τολμάω κιόλας να τα βάλω μ' ολόκληρη την πόλη.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Δικαιολογίες: Εγώ πηγαίνω τώρα να θάψω τον αγαπημένο μου αδερφό.

ΙΣΜΗΝΗ

Πόσο πολύ φοβάμαι για σένα, αδελφή μου!

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Μη νοιάζεσαι. Κοίτα να είσαι εσύ καλά.

ΙΣΜΗΝΗ

Τουλάχιστον να το κρατήσεις μυστικό, και εγώ δεν πρόκειται να μιλήσω σε κανέναν γι' αυτό.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Να το πεις! Πιο πολύ θα σε μισήσω για τη σιωπή σου, αν δεν το φανερώσεις σ' όλο τον κόσμο.

ΙΣΜΗΝΗ

Έχεις ζεστή καρδιά γι' αυτά που φέρνουν σύγκρυο.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Ξέρω ότι αυτά θ' αρέσουνε σ' αυτούς που αγαπώ!

ΙΣΜΗΝΗ

Ναι, αν τα κατορθώσεις. Αλλά θα προσπαθήσεις τ' ακατόρθωτα.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Μόνο αν δεν έχω πια δύναμη θα σταματήσω.

ΙΣΜΗΝΗ

Ποτέ δεν πρέπει τ' άπιαστα να κυνηγάς.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Αν συνεχίσεις να μιλάς έτσι θα σε μισήσω κι εγώ αλλά κι ο νεκρός, όταν θα πας κοντά του. Άσε με. Όσο για την αποκοτιά μου είναι δικό μου πρόβλημα. Όμως τουλάχιστον θα ξέρω πως δε θα πάω ντροπιασμένη.

Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να παρατηρήσουμε πως το θέμα αυτό έχει ταλαιπωρήσει απο αρχαιοτάτων χρόνων την ανθρώπινη σκέψη.

[Ρασκόλνικοφ]

Μία διαφορά ωστόσο ανάμεσα στους δύο ήρωες είναι οτι η Αντιγόνη παρέβη έναν νόμο θεσπισμένο στο πόδι εξ ενός ανδρός και για μια συγκεκριμένη περίσταση ("το νομοσχέδιο πέρασε νύχτα" που λέμε σήμερα) και δεν προκύπτει απο κάποιου είδους ηθική τόσο όσο απο την εξουσία του ανδρός αυτού και της επιβολής αυτού (

Πρέπει να νιώσεις πως είμαστε γυναίκες και δεν μπορούμε μ' άντρες να τα βάλουμε. Κι αφού μας κυβερνούνε δυνατότεροι, αυτά πρέπει να υπακούμε και χειρότερα.

και

δεν τολμάω κιόλας να τα βάλω μ' ολόκληρη την πόλη.

)

Ο Ρασκόλνικοφ απο την άλλη διαπράττει φόνο, κάτι που σαν πράξη είναι ούτως ή άλλως επιλήψιμη, κατακριτέα ως επι το πλείστον και απο τον ηθικό νόμο πέραν της νομικής φύσης. Η Αντιγόνη είχε έναν "άγιο" οπως λέει κι η ίδια σκόπό, να αποδώσει τιμές και ταφή στο νεκρό αδερφό της. Εδώ λοιπόν ο Ντοστογιέφσκι τολμάει κάτι πιο ακραίο: θα μπορούσαμε να δικαιολογήσουμε, να κατανοήσουμε ή ακόμη ακόμη να επικροτήσουμε μια τέτοια νίκη του ηθικού νόμου πάνω στον επίπλαστο γραπτό, ζωγραφισμένη στη βάρβαρη πράξη της δολοφονίας; Και τί δολοφονίας, τσεκουράτης...

Η Ηρωίδα Αντιγόνη κερδίζει την εύνοια και την συμπάθειά μας, παραβαίνει το "νόμο" για κάτι που συμφωνούμε αλλά δεν ξέρουμε αν θα είχαμε τα κότσια να κάνουμε κι εμείς. Ο Ρασκόλνικοφ δεν έχω καταλήξει ακόμα εαν ήταν ήρωας ή αντιήρωας, φώς ή ιδεολόγος με αγνά κίνητρα που ξεστράτισε όμως τελικά.

[Kαζαντζακικός]

O Κρέων πέρασε έναν νόμο νύχτα, έναν νόμο που παραβαίνει τον ηθικό νόμο τις εποχής που προβλέπει συγκεκριμένη τελετουργική άσκηση τιμής στον αποθανόντα, αλλά σαν άρχοντας- τύρρανος τίθεται στο απυρόβλητο και δεν καθίσταται ποινικά κολάσιμος. Εδώ βλέπουμε ξεκάθαρα πως το έγκλημα και η τιμωρία έχει και ταξική διάσταση.

Ο ‘άγιος’ σκοπός της Αντιγόνης συγγενεύει με τον άγιο σκοπό του ρασκόλνικοφ, να απαλλάξει την κοινωνία από τα κατακάθια . Σαν άλλος δον Κιχώτης. Μια μορφή σκοτεινής ιπποσύνης.
Ο Ρασκόλνικοφ κερδίζει την συμπάθειά μας γιατί βρίσκει το θάρρος να εκτελέσει την εσωτερική του προσταγή, θέλω να πω πως ο «άγιος» σκοπός είναι σχετικός της ψυχοσύνθεσης και συναρτάται άμεσα με την αντίληψη, την κοσμοθεωρία τον ηρωισμό και την αντιηρωικότητα του «εγκληματία».
Ας μην δούμε το Ντοστογιεφσκικό πόνημα κυριολεκτικά όμως, αλλά ας το αντιμετωπίσουμε αλληγορικά και με την εσωτερική χροιά του αν αντιλαμβάνεσαι τι εννοώ.

[Ορφέας]

Καλωσόρισες αγαπητέ Ρασκόλνικοφ

Σε εργασία μας που καταθέσαμε στην διεύθυνση http://www.amra.gr/forum/index.php/topic,930.0.html
με τίτλο «Ορθό και Δίκαιο», είχαμε παραθέσει….

«Για την συγκρότηση και την ομαλή λειτουργία ομάδων και κοινωνιών, είναι δίκαιο να υφίστανται θεσμοί και κανονιστικοί νόμοι. Είναι δίκαιο να επιδιώκεται η συμμόρφωση με ένα αποδεκτό πρότυπο συμπεριφοράς και να επιβάλλεται αυτό με το φόβητρο της ποινής της αποβολής. Είναι δίκαιο να θεσπίζονται κανονισμοί που επιβάλλουν υπακοή στην θεσμοθετημένη ιεραρχία. Είναι ίσως δίκαιο – και όπως απολογητικά λέγεται, αναγκαίο κακό – η επιβολή σιδερένιας πειθαρχίας για την περιφρούρηση της ομαλής επικοινωνιακής συναλλαγής, του πολιτισμένου διαλόγου. Είναι δίκαιο, καθόσον το επιβάλλουν θεσμοθετημένοι κανονισμοί….Δεν είναι όμως ορθό!»

Όπως επίσης και το παρακάτω….

«Μία μη «κανονική» συμπεριφορά είναι η ονομαζόμενη «πολιτική ανυπακοή». Είναι η συνειδητή παραβίαση ενός ισχύοντος νόμου που αποσκοπεί να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη και τις εκάστοτε αρχές για τον άδικο χαρακτήρα του εν λόγω νόμου, με τελικό στόχο την αλλαγή και την κατάργησή του. Η πολιτική ανυπακοή είναι ουσιαστικά το δικαίωμα ενός ανθρώπου – πολίτη, ενός ατόμου – μέλους μίας ομάδας, να παραβαίνει έναν νόμο που τον μετατρέπει άθελά του σε όργανο αδικίας σε βάρος των συνανθρώπων του. Είναι η δικαιωματική επιλογή του κάθε ανθρώπου να επιλέξει το ορθό από το δίκαιο….»

Το πρόβλημα που διερευνήθηκε ίσως να μπορεί να συμβάλλει στην διερεύνηση του διλλήματος για την ορθότητα της παράβασης νομικού ή ακόμα και ηθικού – εθιμικού δικαίου. Πολλάκις το εθιμικό δίκαιο υποδηλώνει μεγαλύτερη σοφία – την «Σοφία του Λαού»- όταν επιτάσσει αυτοδικία, όπως η «Κρητική βεντέτα», στο όνομα πάντα της «Τιμής», παρότι η «πολιτισμένη» δικαιοσύνη ρητά εναντιώνεται και απαγορεύει. Σε αυτήν την περίπτωση το εθιμικό δίκαιο είναι υποδεέστερο του νομικού δικαίου, παρότι στην Ελλάδα το εθιμικό δίκαιο υπερτερεί συνήθως του θεσμοθετημένου γραμμένου νόμου.

Το δίλλημα «ηθικό ή νόμιμο», είναι κατά κανόνα ένα ψευτοδίλλημα, καθότι από την μια το ηθικό και το δίκαιο συνήθως είναι επηρεασμένα από συναίσθημα στην θέσπισή τους κι από την άλλη είναι επίκαιρα μιας συγκεκριμένης εποχής και μόνο και όχι διαρκή και αναλλοίωτα.

Η εσωτερική Φιλοσοφία αντιμετωπίζοντας τέτοια ψευτοδιλλήματα, όρισε επακριβώς τα κριτήρια που κρίνεται μια δράση ως άνομη και εγκληματική ή μη και αυτά τα κριτήρια υπόκεινται σε έναν και μοναδικό κανόνα. Να είναι κάθε δράση συνέπεια του Ορθού. Βασικό χαρακτηριστικό του «Ορθού» όμως είναι το «Μέτρο», καθώς μέσα στα πλαίσια της λειτουργίας της Φύσης, η Νέμεσις επεμβαίνει αυστηρότατα σε κάθε παρέκκλιση από το «Μέτρο», σε κάθε περίπτωση «Ύβρης», χωρίς να λαμβάνει υπόψη της μήτε το καλό ή το κακό, μήτε το δίκαιο ή άδικο, μήτε το ηθικό ή το ανήθικο. Απλά επαναφέρει την ακραία παρέκκλιση κοντά στην «μεσαία οδό», ενίοτε απαλείφοντας από την ύπαρξη τις ακρότατες παρεκκλίσεις.

Ο μυημένος οφείλει να έχει υπόψη του ότι είναι υπέρτατο καθήκον του η προστασία του συνανθρώπου του και ειδικά του αδικούμενου και αδυνάτου, για την προστασία του οποίου κάθε αναγκαία δράση είναι θεμιτή, ακόμα και αυτή που διακυβεύει και ζωή.

Ο δράκος που ετοιμάζεται να κατασπαράξει ένα ακόμα αδύναμο θύμα, πιθανότατα να επικαλεσθεί την θρησκευτική «αγάπη» από τον σιδερόφρακτο Ιππότη, όμως ο «Ήρωας» δεν παγιδεύεται από υποκριτικούς συναισθηματισμούς και χωρίς κανέναν ενδοιασμό θανατώνει τον Δράκο. Η Φύση δεν είναι μόνον τα λουλουδάκια και τα όμορφα κελαϊδίσματα αλλά έχει και μιαν άλλη όψη –άσχετα αν οι πάντες σχεδόν την αποστρέφονται με τρόμο – όψη η οποία είναι κατακόκκινη, αιματοβαμμένη από το αίμα που στάζει στα σαγόνια της.

[Ρασκόλνικοφ]

Αγαπητέ Ορφέα, καλώς σας βρήκα!

Έχω την εντύπωση οτι αυτό που αποκαλείς "Ορθό" δεν αποκλίνει απο αυτό που ονόμασα στη σημείωσή μου "ηθικό", "δίκαιο" ή "άγραφο νόμο". Δεν πρόκειται ουσιαστικά περι κάποιου νόμου -ο νόμος εμπεριέχει άλλωστε και τον εξαναγκασμό- ούτε πρόκειται για κάποια διαμάχη καλού-κακού αλλά για ένα εσωτερικό αίσθημα δικαίου που πηγάζει απο το είναι του καθενός (δηλ. τις εμπειρίες του/της, την κοσμοθεωρία, ιδεολογία, παιδεία κτλ).

Η γνώμη μου είναι οτι δεν πρόκειται περί ψευτοδιλλήματος. Νομίζω οτι είναι ορθότερο κοινωνικά, με τις ύβρεις που λαμβάνουν χώρα καθημερινά τριγύρω μας, να κουνήσουμε την χείρα μας "συν Νέμεση" (κατά το "συν Αθηνά") και η αρχή αυτού είναι το να ξεκαθαρίσουμε το τί επιτάσσει το εσωτερικό αίσθημα δικαίου μας (το οποίο όπως προείπα είναι απόρροια του είναι μας αρα και προϊόν αυτογνωσίας) οπότε, γνώστες πια του εαυτού μας, να μας πλάσουμε με τέτοιον τρόπο ωστε μια μέρα στα γηρατειά μας να λέμε οτι ναι, υπήρξαμε άξιοι και ενάρετοι άνθρωποι στις μέρες μας στον πλανήτη γη. Στο δρόμο εαν ο σιδερόφρακτος Ιππότης χρειαστεί να σκοτώσει δράκους (και πάσης φύσεως ύβριν διαπράττωντες θα πρόσθετα εγώ) είμαι σίγουρος πως δεν είναι μόνος του.

http://www.youtube.com/watch?v=XLTUOYEvddw&feature=fvst

Πολύ χαίρομαι που κάνω μια συζήτηση αυτού του είδους, αυτός είναι άλλωστε απο τους σπουδαιότερους λόγους που αποφάσισα να συμμετάσχω σε αυτήν την αγορά (όπως την ονομάζει ο φίλτατος kazantzakikos).

[Ορφέας]

Από την κατάθεση του αγαπητού μας  kazantzakikos, στο  http://www.amra.gr/forum/index.php/topic,2070.0.html#lastPost
ξεχωρίσαμε το παρακάτω απόσπασμα:

«ΙΣΜΗΝΗ

Αχ, σκέψου, αγαπημένη μου αδελφή, πως χάθηκ' ο πατέρας μας, μέσα στο μίσος και στην περιφρόνηση, όταν μαθεύτηκαν όλες οι ντροπές κι έβγαλε μόνος του τα μάτια του! Έπειτα η γυναίκα του και μάνα του, δύο ονόματα σε ένα πρόσωπο, κρεμάστηκε και έδωσε τέλος στις συμφορές της. Τρίτο κακό, τα δυο τ' αδέρφια μας μαζί, την ίδια ώρα σκοτώθηκαν χτυπημένα, με μιας, από το χέρι ο ένας τ' αλλουνού.

Τώρα κι εμείς, αν παρακούσουμε το νόμο, τις διαταγές και απειλές του τυράννου, σκέψου τι καταστροφή μας περιμένει. Πρέπει να νιώσεις πως είμαστε γυναίκες και δεν μπορούμε μ' άντρες να τα βάλουμε. Κι αφού μας κυβερνούνε δυνατότεροι, αυτά πρέπει να υπακούμε και χειρότερα.

Εγώ λοιπόν ζητάω συγνώμη απ' τους νεκρούς και θα υπακούσω σε κείνους που κυβερνούν. Το παραπάνω είναι παραφροσύνη.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Δε θα σε παρακαλέσω κι ούτε δέχομαι, και να το θέλεις, τώρα δεν το θέλω εγώ. Εσύ κάνε όπως νομίζεις, εγώ θα τον θάψω. Και θα το κάνω έστω κι αν είναι να πεθάνω. Θα κείτομαι εκεί αγαπημένη με αυτόν που έχω αγαπήσει, κάνοντας άγιο κρίμα. Σ' αυτούς θέλω ν' αρέσω πιο πολύ, στους κάτω κι όχι σ' αυτούς που ζουν ακόμα. Γιατί για πάντα θα 'μαι κει. Συ αν το θες περιφρονείς τα όσια και τα ιερά».

Εδώ νομίζω βρίσκεται η ουσία της ομώνυμης με την ηρωίδα τραγωδίας, στο δίλλημα που τίθεται για το ποιο «δίκαιο» οφείλουμε να ακολουθούμε. Τον Νόμο του Κράτους, των αποφάσεων του τυράννου ή τα ιερά και τα όσια που απαρτίζουν την Ηθική;

Τι είναι όμως Ηθική;
Ως σύνολο κανόνων που ρυθμίζουν την κοινωνική μας συμπεριφορά, εμπίπτει πάλι στην κατηγορία των Νόμων που στο όνομα της κοινωνίας επιβάλλει η εκάστοτε θρησκευτική ή/και πολιτική εξουσία, με αποτέλεσμα το δίλλημα «ηθικό ή νόμιμο» να είναι ουσιαστικά ένα ψευτοδίλλημα χωρίς ουσία, όπως προαναφέραμε, καθότι αναφερόμαστε έτσι σε ένα σύνολο κανόνων πρόσκαιρων και συνεχώς μεταβαλλόμενων σε συνάρτηση με την κάθε εποχή.

Ηθική όμως ως μια υγιής εσωτερική ανάδυση συνειδησιακών επιταγών, ως κανόνων που πηγάζουν από την ελευθερία, όντας το αναγκαίο πλαίσιο των διαρκών και αναλλοίωτων κανόνων που διέπουν αυτήν την ίδια την Φύση, θεσπισμένων πριν την Γέννηση και Γένεσή της, προφανώς είναι ο αποδεκτός Νόμος ως έκφραση και ιερή λειτουργία του δικαίου. Ο Ρουσό μας οδηγεί με ασφάλεια σε αυτήν την δικαιοσύνη όταν γράφει: «Κοιτάξτε όλα τα έθνη του κόσμου, διατρέξτε όλες τις ιστορίες. Ανάμεσα σε τόσες απάνθρωπες και παράξενες λατρείες, ανάμεσα στην αξιοθαύμαστη διαφορά ηθών και χαρακτήρων, θα βρείτε παντού τις ίδιες ιδέες της δικαιοσύνης και της εντιμότητας, παντού τις ίδιες έννοιες του καλού και του κακού».

Πως όμως ο καθένας έρχεται σε κοινωνία με τις ιδέες αυτές; Είναι πηγαίες για το κάθε άτομο;

Δυστυχώς η εμπειρία δεν συνηγορεί σε αυτό, καθότι στον πληγωμένο, στον χλευασμένο, στον εξαπατημένο κλπ, αναδύονται φθόνοι, μίση και περισσή εκδικητικότητα, αναδυόμενες τάσεις περιβεβλημένες τον μανδύα του δικαίου οι οποίες όμως απέχουν πολύ από τις πανανθρώπινες αξίες και τα παγκόσμια ιδανικά.

Ποιο λοιπόν είναι το κριτήριο και πoιο το μέτρο σύγκρισης της εσωτερικής υποκειμενικής αίσθησης δικαίου από το κοινό αντικειμενικό ηθικό δίκαιο; Πως καταφέρνουμε να εναρμονιστούμε πλήρως με τις παγκόσμιες ιδέες περί δικαίου;

Γράφει ο μεγάλος Σταγειρίτης: «Κατέχουμε τις αρετές επειδή τις έχουμε ήδη ασκήσει, όπως συμβαίνει και με τις άλλες τέχνες. Γιατί τα πράγματα που πρέπει να τα μάθεις για να τα κάνεις, τα μαθαίνεις κάνοντάς τα, όπως γίνεσαι οικοδόμος χτίζοντας σπίτια και κιθαριστής παίζοντας κιθάρα. Με τον ίδιο τρόπο γινόμαστε δίκαιοι κάνοντας δίκαια πράγματα και σώφρονες κάνοντας σώφρονα και γενναίοι κάνοντας γενναία».

Και συμπληρώνει μια διαρκής και διαχρονική συμφωνία γνωμών, των απόψεων που μας κληρονόμησαν οι Σοφοί πρόγονοί μας, όπου η απάντηση είναι, «Φιλοσοφία», είναι η διαρκής φιλοσόφηση. Ο όρος βέβαια επεκτείνεται πέρα από την κοινά οριζόμενη Φιλοσοφία, καθότι ολοκληρωμένα ορίζεται ως «Εσωτερική Φιλοσοφία», περιλαμβάνουσα «Ρητά, Απόρρητα και Άρρητα», «Δρώμενα, Διδασκόμενα και Δεικνυόμενα».

Για το αποτέλεσμα αυτής συμπληρώνει πάλι ο Αριστοτέλης: «Το κέρδος από τη Φιλοσοφία είναι το να κάνεις με τη θέλησή σου αυτά που οι άλλοι τα κάνουν επειδή φοβούνται τους νόμους».

[Kαζαντζακικός]

Θα ήταν επίσης καλό να θυμηθούμε, το περιστατικό με το Θορώ και το φίλο του ‘Εμερσον, όταν ο πρώτος οδηγήθηκε στην φυλακή για ένα φόρο που αποφάσισε να μην πληρώσει στο κράτος, ρωτώντας ο δεύτερος: - Χένρι, γιατί είσαι εδώ;
Παίρνοντας για απάντηση, εκείνο το αποστομωτικό: - Eσύ, γιατί δεν είσαι;

Ο Καντ επίσης είπε, σε δυό πράγματα χρωστώ ευγνωμοσύνη, εκτός μου στον έναστρο ουρανό και στον ηθικό νόμο εντός μου.

Επίσης ο μεγάλος σταγειρίτης, είπε εκείνο το ανεπανάληπτο ότι : έξις καθίσταται δευτέρα  φύσις.
Έτσι λοιπόν θα μπορούσαμε σε μια ιδανική κοινωνία να βάλουμε τον παραπάνω λόγο
θεμέλιο λίθο στο οικοδόμημα της παιδείας που θα έπρεπε να έχουμε.

Θα ήθελα , σε αυτό το σημείο, να κάνω μια μικρή υπενθύμιση.
Όλες οι τραγωδίες του αρχαίου κόσμου, ήταν μέρη των μικρών μυστηρίων.
Πιστεύω πως αξίζει να το εντάξουμε και αυτό στην κουβέντα μας.

[Ορφέας]

Θα ήταν επίσης καλό να θυμηθούμε, το περιστατικό με το Θορώ και το φίλο του ‘Εμερσον, όταν ο πρώτος οδηγήθηκε στην φυλακή για ένα φόρο που αποφάσισε να μην πληρώσει στο κράτος, ρωτώντας ο δεύτερος: - Χένρι, γιατί είσαι εδώ;
Παίρνοντας για απάντηση, εκείνο το αποστομωτικό: - Eσύ, γιατί δεν είσαι;

Στην διεύθυνση http://www.amra.gr/forum/index.php/topic,1719.0.html με θέμα «Πολιτική ανυπακοή», εξετάζεται μία άλλη πλευρά των προβληματισμών που προσεγγίζονται εδώ, πλευρά η οποία μας δίνει στοιχεία και οπτικές που συμπληρώνουν τους προβληματισμούς μας.

Ο Καντ επίσης είπε, σε δυό πράγματα χρωστώ ευγνωμοσύνη, εκτός μου στον έναστρο ουρανό και στον ηθικό νόμο εντός μου.

Στο σημείο αυτό αξίζει να τονίσουμε ιδιαίτερα ένα σπουδαίο κεφάλαιο που απασχόλησε και συνεχίζει να απασχολεί την Φιλοσοφία, σχετικό με τις πηγές της γνώσης. Ο Εμπειρισμός και ο Ρασιοναλισμός, ίσως να μην είναι οι άσπονδοι εχθροί που αντιμάχονται θανάσιμα για τις αντικειμενικές πηγές της γνώσης, αλλά συμπληρωματικοί συνοδοιπόροι για την ολοκληρωμένη αντίληψη. Ένα θέμα που «καίει» αλλά αξίζει να του προσφέρουμε την δέουσα προσοχή.

Επίσης ο μεγάλος σταγειρίτης, είπε εκείνο το ανεπανάληπτο ότι : έξις καθίσταται δευτέρα  φύσις.
Έτσι λοιπόν θα μπορούσαμε σε μια ιδανική κοινωνία να βάλουμε τον παραπάνω λόγο
θεμέλιο λίθο στο οικοδόμημα της παιδείας που θα έπρεπε να έχουμε.

Εκτός από την παράθεση παραπάνω του μεγάλου Σταγειρίτη που έγραφε: «Κατέχουμε τις αρετές επειδή τις έχουμε ήδη ασκήσει, όπως συμβαίνει και με τις άλλες τέχνες. Γιατί τα πράγματα που πρέπει να τα μάθεις για να τα κάνεις, τα μαθαίνεις κάνοντάς τα, όπως γίνεσαι οικοδόμος χτίζοντας σπίτια και κιθαριστής παίζοντας κιθάρα. Με τον ίδιο τρόπο γινόμαστε δίκαιοι κάνοντας δίκαια πράγματα και σώφρονες κάνοντας σώφρονα και γενναίοι κάνοντας γενναία», στο ίδιο τεράστιο θέμα συνεισφέρει απεριόριστα ο αυθεντικός Εσωτερισμός, όπου εκτός από την Φιλοσοφική εμβάθυνση, ασκείται παράλληλα ο ζηλωτής σε πρακτικές που καθιστούν τον ασκούμενο τελικά Μύστη.

Θα ήθελα , σε αυτό το σημείο, να κάνω μια μικρή υπενθύμιση.
Όλες οι τραγωδίες του αρχαίου κόσμου, ήταν μέρη των μικρών μυστηρίων.
Πιστεύω πως αξίζει να το εντάξουμε και αυτό στην κουβέντα μας.

Όχι απλά «αξίζει», αλλά καθίσταται απαραίτητο, εάν έχουμε την βούληση να προχωρήσουμε την αναζήτηση και την διαδικασία του «Γνώθι σεαυτόν»….

[Kαζαντζακικός]

Η Αντιγόνη είναι ένα ξεκάθαρο παράδειγμα πολιτικής ανυπακοής, μια γυναίκα που έσπασε την κρούστα του επιβεβλημένου φόβου, μια νηφάλια μαινάδα που τερματίζει αυτοθέλητα την ύπαρξη της  ποιώντας εαυτόν σύμβολο επαναστατικό.
Παραθέτω αυτούσια τον ορισμό της τραγωδίας από τον Αριστοτέλη:

Ἐστὶν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας, μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι’ ἀπαγγελίας, δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν.

Και  η μετάφραση : "είναι λοιπόν η τραγωδία μίμηση (δηλ. αναπαράσταση επί σκηνής) πράξης σημαντικής και ολοκληρωμένης, η οποία έχει κάποια διάρκεια, με λόγο ποιητικό ("γλυκό" ή "διανθισμένο", στην κυριολεξία), τα μέρη της οποίας διαφέρουν στη φόρμα τους, που παριστάνεται ενεργά και δεν απαγγέλλεται, η οποία προκαλώντας τη συμπάθεια και το φόβο του θεατή τον αποκαθάρει (λυτρώνει) από παρόμοια ψυχικά συναισθήματα".

Ο Αριστοτέλης είναι ο πατέρας του σινεμά.

Η λύτρωση λοιπόν είναι το ζητούμενο. Ο καθαρμός.
Εδώ θα τολμήσω να πω πως όλη αυτή η γραμματεία, φιλολογία, φιλοσοφία από τότε μέχρι τώρα, είναι η περιγραφή του τρόπου με τον οποίο το ανθρώπινο γένος προσπαθεί να λυτρωθεί από την ανελευθερία που του επιβάλλεται και η τέχνη άμεσα συνδεδεμένη με τις ανθρώπινες επιδιώξεις αναπαριστά με τον ίδιο αρχετυπικό τρόπο μέσα από γνώση δοσμένη ψυχοδραματικά έναν ήρωα που θυσιάζεται για το κοινό καλό.

Οι εποχές όμως έχουν αλλάξει, το είδος του ανθρώπου που ήταν σε θέση να εκτιμήσει τα τραγικά δρώμενα και να αφυπνίσει τον εαυτό του και τους άλλους έχει εκλείψει και έτσι η τέχνη θέλοντας να εκφράσει το συλλογικό ασυνείδητο δημιουργεί την εικόνα του αντιήρωος.
Εδώ πρέπει να αντιληφθούμε πως οι αρχετυπικές εικόνες δεν αλλάξαν αλλά κυριολεκτικά σκιαγραφούν την ύπαρξη τους για να δούμε ξεκάθαρα το είδωλο μας πάνω τους.
Η Αντιγόνη αν γραφόταν στο τσαρικό καθεστώς, αφού θα μάθαινε για τα νοίκια θα κράδαινε και αυτή τσεκούρι ενώ αν ζούσε στην Ελλάδα του σήμερα θα αμφέβαλλε για την ελληνικότητα της.
Για να παραφράσω λίγο τον Αριστοτέλη, φιλοσοφία είναι η τέχνη του να δημιουργήσεις με την θέλησή σου, μια κοινωνία που δεν θα χρειάζεται νόμους για να ευνομηθεί.
Τέλος ευχολογίου.

[Kαζαντζακικός]

Στο σημείο αυτό αξίζει να τονίσουμε ιδιαίτερα ένα σπουδαίο κεφάλαιο που απασχόλησε και συνεχίζει να απασχολεί την Φιλοσοφία, σχετικό με τις πηγές της γνώσης. Ο Εμπειρισμός και ο Ρασιοναλισμός, ίσως να μην είναι οι άσπονδοι εχθροί που αντιμάχονται θανάσιμα για τις αντικειμενικές πηγές της γνώσης, αλλά συμπληρωματικοί συνοδοιπόροι για την ολοκληρωμένη αντίληψη. Ένα θέμα που «καίει» αλλά αξίζει να του προσφέρουμε την δέουσα προσοχή.

Θέση --------Αντίθεση-------Σύνθεση. ΕΥΡΥΝΟΜΕΙΑ ΝΕΜΕΣΗ

Η Εγελιανή έκφραση μια σωκρατικής μαιευτικής, αναπαριστά λεκτικά τον ιδεαλιστικό ρασιοναλισμό της εποχής, απότυπώντας αθέλητα ίσως το ρυθμό του σύμπαντος κόσμου.  ΔΙΟΝΥΣΟΣ

Μα να΄σου και ο Μαρξούλης μετά, που τη στεριώνει αντίστροφα, και διατυπώνει τον ιστορικό υλισμό που μετουσίωνει σε νομοτέλεια μια κοινωνία γνώσης και ευτυχίας.  ΑΠΟΛΛΩΝ

Ίδια πηγή, ίδια ουσία.
Ζούμε στην αντίθεση, μα όταν αντιληφθούμε το πώς η φιλοσοφία θα γίνει το εργαλείο για εξισωθούν οι έννοιες φυσική και μεταφυσική, η απολλώνια καθαρότητα με την διονυσιακή μέθη, δεν θα ζήσουμε άλλη αντίθεση.
Τέλος ευχολογίου.

[Ρασκόλνικοφ]

"Οι φιλόσοφοι απλά ερμήνευσαν τον κόσμο, με διάφορους τρόπους˙ το ζήτημα όμως είναι να τον αλλάξουμε." Καρλ Μαρξ

Ο αγαπητός Καζαντζακικός έγραψε:

φιλοσοφία είναι η τέχνη του να δημιουργήσεις με την θέλησή σου, μια κοινωνία που δεν θα χρειάζεται νόμους για να ευνομηθεί.

η φιλοσοφία θα γίνει το εργαλείο για εξισωθούν οι έννοιες φυσική και μεταφυσική, η απολλώνια καθαρότητα με την διονυσιακή μέθη, δεν θα ζήσουμε άλλη αντίθεση.

Από το στόμα σου Καζαντζάκειε φίλε και στου...εαυτού μας το αυτί. Ευνομούμενη-άνομη κοινωνία (υποθέτω πως εννοείς την ευνομία σε αυτήν την περίπτωση ως προϊόν συνειδητοποίησης), πάντρεμα φυσικής-μεταφυσικής, καθαρότητας-μέθης. Ένα μεγάλο βήμα για τον άνθρωπο είναι να κατανοήσει οτι φέρνοντας σε αντίθεση ζεύγη ιδέες το μόνο που καταφέρνει είναι να τις υποβαθμίσει αμφότερες και να συρρικνώσει τη λειτουργικότητά τους. Λύσεις κείτωνται στο συγκέρασμα "αντιθέσεων", στην ένωσή τους. Κάτι σαν το νόημα της συνεργασίας στη ζωή, "φίλε συμπλήρωσε τις αδυναμίες μου να καλύψω τις δικές σου", κάτι διαμετρικά αντίθετο απο κάτι σαν "έλα να παλέψουμε να δούμε ποιος είναι πιο δυνατός". Δεν είναι ζήτημα του τύπου "ή...ή..." μα του τύπου "και...και..."

Να αντιφάσκεις, είναι αυτό που σε κάνει άνθρωπο, έλεγε (σε ελεύθερη απόδοση) ο Γκεβάρα.

"Δέσμιος είναι κάθε άνθρωπος στην εξουσία της σκιάς του, μέχρι να έρθει η ώρα να ξυπνήσει μέσα του η ανθρώπινη φύση του" ειδοποιεί ο άφταστος Γουίλιαμ Μπλέικ, ο οποιος παρεμπιπτόντως πάντρεψε την κόλαση με τον παράδεισο.

[Συγκεκριμένα για το ζεύγος φυσικής-μεταφυσικής θεωρώ πως είναι ψεύτικος ο διαχωρισμός των δύο: επικρατούν γενικά δύο απόψεις, μια οτι η μεταφυσική μπορεί να εξηγήσει πράγματα για τα οποια η φυσική σηκώνει τα χέρια ψηλά και μια δεύτερη ορθολογιστική που απορρίπτει την ύπαρξη της μεταφυσικής. Η "αποδεκτή" φυσική και η μεταφυσική ωστόσο καλύπτουν το ίδιο φάσμα κατά τη γνώμη μου, ένα φάσμα ευρύτερο και των δύο. Ευρύτερο της γνωστής σε εμας εως τώρα φυσικής απο την άποψη οτι υπάρχουν φαινόμενα που δεν έχει ακόμη ανακαλύψει ή/και κατανοήσει ο άνθρωπος και ευρύτερο της μεταφυσικής, καθώς συνεπάγεται απο τα παραπάνω οτι η ίδια καλύπτεται απο άκρως φυσικούς νόμους, άγνωστους ή ακατανόητους (ή κρυμμένους) απο εμάς. Θα μπορούσαμε να στεγάσουμε ίσως φυσική και μεταφυσική κάτω απο την ομπρέλα μιας άλλης γενικότερης έννοιας που να εμπεριέχει τις παραπάνω, π.χ. "Φύση"]

Τί γίνεται όμως με την φιλοσοφία; Πριν από... μερικά χρόνια είχε τονιστεί η ανάγκη να αναλάβει η φιλοσοφία τις τύχες της ανθρωπότητας. Το σύνθημα ήταν πως κάποιο από τα δύο έπρεπε να γίνει, είτε οι κυβερνώντες να φιλοσοφήσουν, είτε οι φιλόσοφοι να κυβερνήσουν. Και τί έδωσε η αλήτισσα ιστορία; Δολοφονίες, καταδίκες, αφορισμούς, εξορίες, έμπαιγμό, αφάνεια. Δεν νομίζω να έχει κάποιο νόημα κάποια λίστα σε αυτό το σημείο, ενδεικτικά ας αναφέρουμε τον Σωκράτη, την Υπατία (για την οποία "τρέχει" παράλληλα μια συζήτηση), τον Κομφούκιο, τον Όσκαρ Ουάιλντ, Βίλχελμ Ράιχ, Χένρι Ντέιβιντ Θορώ, Ρόζα Λούξεμπουργκ, Κωνσταντίνος Καβάφης, Νικόλαος Καζαντζάκης κ.ά.