Η 'Οπερα του Μότσαρτ, Μαγικός αυλός

[Rose]

http://www.archive.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=216

Ένα από τα αριστουργηματικά έργα του Μότσαρτ ήταν η όπερα Μαγικός αυλός. Η όπερα αυτή συντέθηκε τον τελευταίο χρόνο της ζωής του μεγάλου αυτού μουσικοσυνθέτη και ουσιαστικά ήταν η πρώτη μεγάλη γερμανική όπερα, χαρακτήρος Singspiel, με ομιλούμενους διαλόγους και ρόλους όπερα Buffa. Η πρεμιέρα του έργου δόθηκε στο θέατρο Βίντεν της Βιέννης, στις 30 Σεπτεμβρίου του 1791 και γνώρισε τεράστια επιτυχία. Η πλοκή του έργου αναπτύσσεται σε δυο πράξεις, σε λιμπρέτο του Εμμ. Σικανέντερ.

Με ανατολίτικο σκηνικό το έργο μας παραπέμπει στην Αρχαία Αίγυπτο. Στην πρώτη πράξη, ο πρίγκιπας Ταμίνο προσπαθεί να ξεφύγει από ένα τεράστιο φίδι που τον καταδιώκει. Με την παρέμβαση τριών νεραϊδών, σταλμένες από τη Βασίλισσα της Νύχτα, ο Ταμίνο που είχε χάσει τις αισθήσεις του, σώζεται από το φίδι. Στη συνέχεια εμφανίζεται ο Παπαγκένο, ο οποίος προσπαθεί να πείσει τον Ταμίνο, ότι αυτός τον έσωσε από το φίδι. Εκείνη τη στιγμή οι τρεις νεράιδες εμφανίζονται πάλι και αφού φιμώνουν τον Παπαγκένο με ένα λουκέτο πληροφορούν τον Ταμίνο ότι η κόρη της Βασίλισσας της Νύχτας, Παμίνα, είναι φυλακισμένη στο κάστρο του κακού μάγου Σαράστρο. Αίφνης εμφανίζεται η Βασίλισσα της Νύχτας, η οποία ζητά από τον Ταμίνο να ελευθερώσει την κόρη της και για προστασία του δίνει ένα μαγικό αυλό και στον Παπαγκένο, αφού τον ελευθερώνει από το λουκέτο, μαγικές καμπάνες. Ο Ταμίνο αποφασίζει να ελευθερώσει την Παμίνα, αφού την ερωτεύτηκε από ένα πορτρέτο της, που του έδειξε η Βασίλισσα της Νύχτας. Έτσι κίνησε να βρει και να αντιμετωπίσει το Σαράστρο εκπληρώνοντας την αποστολή της Βασίλισσας. Ο Ταμίνο φτάνοντας στο κάστρο ανακαλύπτει ότι ο Σαράστρο είναι ο καλός αρχιερέας του Ναού του Ήλιου, της Ίσιδας και του Όσιρη, και η Βασίλισσα της νύχτας αντίθετα η κακιά. Παράλληλα ο Παπαγκένο, που είχε προπορευτεί του Ταμίνο, βρήκε την Παμίνα και της εξηγεί, ότι η αγάπη του Ταμίνο θα τη σώσει από τον κακό μάγο Σαράστρο. Ο Σαράστρο συναντά την Παμίνα και της εξηγεί ότι την κρατούσε στο κάστρο για να τη γλιτώσει από την κακή επιρροή της μητέρας της. Τότε εμφανίζεται ο Ταμίνο και η δύο νέοι ερωτεύονται κεραυνοβόλα.

Στη δεύτερη πράξη ο Σαράστρο αναφέρει, πως πριν σμίξουν οι δύο νέοι είναι θέλημα των θεών να εξαγνιστεί ο Ταμίνο και να μυηθεί στις διδαχές της σοφίας, προτού γίνει βασιλιάς και παντρευτεί την Παμίνα. Όμως, ένας παλιός νόμος δεν επέτρεπε στον Ταμίνο να μυηθεί διότι ήταν πρίγκιπας, αλλά ο Σαράστρο αναγνωρίζοντας τον υψηλό προορισμό του νέου αποφασίζει να τον βοηθήσει αγνοώντας τον παλιό νόμο για το καλό της ανθρωπότητας. Έτσι ο Ταμίνο μαζί με τον Παπαγκένο πήρε το δρόμο των δοκιμασιών. Εν τω μεταξύ η Βασίλισσας της Νύχτας, μετά από αρκετές μέρες αναμονής, αποφασίζει να βρει τον Ταμίνο στο Ιερό, με σκοπό να τον παρακινήσει να της φέρει τον επταπλό κύκλο του ήλιου. Εκεί μαθαίνει από την Παμίνα ότι ο νέος βρίσκεται με του μυημένους και καταβάλλεται από οργή. Ζητά από την κόρη της με ένα στιλέτο να σκοτώσει τον Σαράστρο, ώστε να πάρει πίσω την πανίσχυρη ασπίδα του φωτός που παραχώρησε ο πατέρας της Παμίνα στο Σαράστρο, λίγο πριν πεθάνει. Η Παμίνα, όμως, δεν μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο. Ο Σαράστρο εμφανίστηκε στην Παμίνα, η οποία του ζητά να μην τιμωρήσει την μητέρα της και αυτός τη διαβεβαιώνει ότι δεν πρόκειται να την πειράξει γιατί μέσα στο Ιερό του κυριαρχεί η αγάπη και όχι η εκδίκηση, ενώ παράλληλα διώχνει τον Μονόστατο, που ενοχλούσε την κοπέλα με τις λάγνες επιθυμίες του. Ο πρίγκιπας, εν τω μεταξύ, είχε επιτύχει όλες τις δοκιμασίες και του έμεναν μόνο οι δυο επικίνδυνοι δρόμοι, του νερού και της φωτιάς για να περάσει. Εκεί τον συναντά η Παμίνα και με τη βοήθεια του μαγικού αυλού οι δύο νέοι βγήκαν εξαγνισμένοι από τις δοκιμασίες. Όμως και ο Παπαγκένο, που είχε μεθύσει από το κράσι και δεν ακολούθησε τον Ταμίνο, βρίσκει μια σύντροφο την Παπαγκένα που όσο τίποτα άλλο αναζητούσε. Σε μια τελευταία προσπάθεια, με τη βοήθεια του κακού Μονόστατου, η Βασίλισσα της Νύχτας επιχειρεί να καταστρέψει τον Σαράστρο, αλλά αποτυγχάνει, καθώς αυτός την τύφλωσε με την δύναμη του Υπέρτατου Φωτός και την έριξε στο αιώνιο σκοτάδι. Οι δυο αγαπημένοι έχουν τώρα σμίξει για πάντα και υμνούν την Ίσιδα και τον Όσιρη καθώς μπαίνουν στο Ναό της Σοφίας.

Μέσα από την παραμυθένια πλοκή του έργου πηγάζουν βαθιές έννοιες και ηθικά διδάγματα, ενώ παράλληλα αναδεικνύεται το ιδεολογικό περιεχόμενο του τεκτονισμού. Στην κοινωνία της Βιέννης, την περίοδο της ζωής του Μότσαρτ, ο τεκτονισμός κατείχε εξέχουσα θέση. Ο ίδιος ο Μότσαρτ, καθώς και αρκετοί φίλοι και γνωστοί του, όπως ο λιμπρετίστας του Μαγικού αυλού, Σικανέντερ, υπήρξαν τέκτονες. Παρά την ένταξή του στον τεκτονισμό ο Μότσαρτ δεν έχασε την πίστη του στην εκκλησία, η οποία δεν αποδέχονταν το θεσμό της τεκτονίας. Ο Μότσαρτ, έχοντας ενστερνιστεί τις υψηλές αρχές του τεκτονισμού, προσπαθούσε να ευθυγραμμίσει στα έργα του, τα σύμβολα και τις ιδέες του θεσμού. Σε πολλά σημεία στο Μαγικό αυλό υπάρχει συμβολικό περιεχόμενο που παραπέμπει στον τεκτονισμό. Οι θεοί Ήλιος, Ίσιδα και Όσιρης προέρχονται από τη μασονική μυθολογία. Οι δοκιμασίες και η τελετή μύησης του Ταμίνο θυμίζουν τον τρόπο μύησης των υποψηφίων μελών στις στοές του τεκτονισμού. Το σκηνικό με σύμβολα και στοιχεία παρμένα από την Αρχαία Αίγυπτο, αποτελούν πηγή έμπνευσης για τον τεκτονισμό. Ο αριθμός 3 αποτελεί κατεξοχήν μασονικό σύμβολο. Παραδείγματα σχετικά με τον αριθμό 3 στο έργο είναι: η τονικότητα με 3 υφέσεις. οι εναρκτήριες συγχορδίες της εισαγωγής που κρούουν 3 φορές. οι 3 νεράιδες. οι 3 ναοί, της Σοφίας, της Λογικής και της Δημιουργίας. οι 3 θύρες του ναού, που προσπαθεί να ανοίξει ο Ταμίνο.

Κεντρικό θέμα στην όπερα του Μαγικού αυλού, είναι οι υπέρτατες αξίες, η μάχη του καλού έναντι του κακού, ο θρίαμβος του φωτός και της αλήθειας πάνω στο σκοτάδι της νύχτας. Ο Σαράστρο συμβολίζει την ελευθερία και το φως και η Βασίλισσα της Νύχτας, το σκοτάδι και το κακό παραπέμποντας στην Καθολική Εκκλησία και την απολυταρχική μοναρχία.

Μέσα από το έργο του ο Μότσαρτ εκφράζει τις ιδέες του, που είναι η Ελευθερία, η Ισότητα και η Αδελφοσύνη, βασικές ιδέες, τόσο του Μασονισμού, όσο και του ιδεολογικού ρεύματος της εποχής, του Διαφωτισμού. Όμως, το βαθύτερο νόημα που κρύβεται πίσω από τον μύθο του Μαγικού αυλού, είναι η ισορροπία που πρέπει να επικρατεί στη σχέση μεταξύ εξουσίας (επταπλός κύκλος του ήλιου) και δικαιοσύνης (κατακτηθείσα σοφία) με στόχο την αγάπη για την ανθρωπότητα. Μια αγάπη, τόσο για τους συνανθρώπους μας γενικά, όσο και για την ξεχωριστή αγάπη του καθενός μας.

Συμπεράσματα

Για την Ευρώπη, η περίοδος του δεύτερου μισού του 18ου αιώνα, ήταν εκείνη που έθεσε το τέλος στη μεσαιωνική αντίληψη για τον κόσμο. Η πρόοδος της επιστήμης σε συνδυασμό με το κυρίαρχο ιδεολογικό κίνημα του Διαφωτισμού επηρέασαν το πολιτικό, κοινωνικό και πνευματικό κλίμα της εποχής, προετοιμάζοντας το θρίαμβο της Βιομηχανικής Επανάστασης του 19ου αιώνα.

Οι εικαστικές τέχνες και η μουσική δεν έμειναν ανεπηρέαστες από τις εξελίξεις αυτές. Με επίκεντρο τη μουσική πρωτεύουσα της Ευρώπης, τη Βιέννη, γεννιέται από τη Σχολή της το κλασικό ύφος στη μουσική. Ένας εκ των κορυφαίων εκπροσώπων και κολοσσιαίων διαστάσεων συνθέτης της υπήρξε ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ, ο οποίος στα λιγοστά χρόνια που έζησε, μας χάρισε μοναδικά αριστουργήματα.