Η θεραπεία του Σοπενάουερ
Συγγραφείς: Irvin Yalom
Θέμα: Ξένη πεζογραφία
Εκδότης: Άγρα
Μετάφραση: Ευαγγελία Ανδριτσάνου - Γιάννης Ζέρβας
Σελίδες: 493
Ημ. Έκδοσης: 01/05/2005
«Ο Γιάλομ αποκαλεί συχνά τα βιβλία του "διδακτικά μυθιστορήματα", κι εδώ η ανάπλαση μιας ψυχοθεραπευτικής ομάδας εν δράσει είναι απόλυτα πειστική.[...] Μια παράλληλη περιγραφή της ζωής του Σοπενάουερ φωτίζει τους διανοητικούς θριάμβους και τις συναισθηματικές δυσκολίες του φιλοσόφου»
Publlishers Weekly
«Ο Γιάλομ συνεχίζει τη λογοτεχνική του περιδιάβαση στο χώρο της φιλοσοφίας και της ψυχοθεραπείας στήνοντας μια υπέροχη ιστορία γύρω απ τον τελευταίο χρόνο μιας ομαδικής ψυχοθεραπείας.[...] Είναι μια συγκινητική επιχειρηματολογία γύρω απ το τέλος της ζωής, γερά θεμελιωμένη τόσο στην εμπειρία της μυθοπλασίας όσο και στη γνώση της φιλοσοφίας».
Kirkus
«Θαύμασα τη χάρη της γραφής του Γιάλομ, το κουράγιο με το οποίο κριτικάρει και σαρκάζει τον εαυτό του, τον υπέροχο τρόπο με τον οποίο παρουσιάζει τις σοφές του παρατηρήσεις γύρω απ την εμμονή, την ενοχή, το άγχος και τη θλίψη, και την ικανότητά του ν αποκαλύπτει την -κάποτε δύσκολα ανιχνεύσιμη- ανθρωπιά των χαρακτήρων του»
Washington Post
ΚΡΙΤΙΚΗ
Εχουν περάσει 187 χρόνια από τότε που ένας πείσμων, αυταρχικός Γερμανός, οικονομικά ανεξάρτητος και φανατικός φιλέλληνας, ο πολύγλωσσος Αρθούρος Σοπενχάουερ, που αφομοίωσε στην εποχή του όσο ελάχιστοι τη θεωρία των πλατωνικών ιδεών, δημοσίευσε το θεμελιώδες έργο του Ο κόσμος ως βούληση και ως παράσταση. Γραμμένο εξ ολοκλήρου προτού ο συγγραφέας συμπληρώσει τα τριάντα χρόνια του, το βιβλίο αυτό μαζί με το αναπόφευκτο συμπλήρωμά του, που κυκλοφόρησε το 1844, αποτελεί απόκτημα του φιλοσοφικού λόγου εν γένει. Επιβίωσε άνετα έως τις ημέρες μας λόγω της ομολογούμενης ευθύτητάς του, της σαφήνειας των ενίοτε εκκεντρικών, εν μέρει προφητικών πορισμάτων του, της εννοιολογικής τόλμης και της γοητείας των υφολογικών του επιτεύξεων. Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, που πίστευε ακράδαντα ότι ο Σοπενχάουερ προσέγγισε την πλήρη κωδικοποίηση όλων των νόμων που διέπουν τη λειτουργία του σύμπαντος, έμαθε γερμανικά μόνο και μόνο για να απολαύσει τα σημαδιακά του κείμενα στο πρωτότυπο.
Ενας μαθητής και συνεργάτης του Rοllο May, ο Irvin D. Yalοm (1931-), ομότιμος καθηγητής Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Στάνφορντ των ΗΠΑ, που θεωρείται σήμερα ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της υπαρξιακής σχολής στην ψυχιατρική, αφού μελέτησε συστηματικά επί έτη τα λεγόμενα ανορθολογικά και πολλές φορές κατασυκοφαντημένα, αλλά για μερικούς άλλους ιδιαιτέρως προσφιλή βιβλία-τιμαλφή τού Σοπενχάουερ, τον εγκατέστησε τεχνηέντως ως κεντρικό πρόσωπο, ως σημαίνοντα πυλώνα στο παρόν μυθιστόρημα. Συγγραφέας του σοβαρότερου και πληρέστερου εγχειριδίου υπαρξιακής ψυχοθεραπείας, που τιτλοφορείται Existential Psychοtherapy, το οποίο ετοιμάζεται να κυκλοφορήσει στη γλώσσα μας επίσης από την «Αγρα», ο Yalοm αναδεικνύει τον ανθρωπομέτρη Σοπενχάουερ, όχι σε βάρος της φιλοσοφικής συμβολής αλλά σε άμεση συνάφεια με αυτήν. Αλλωστε ο Σοπενχάουερ, προλαβαίνοντας κατά μισόν περίπου αιώνα τον περιώνυμο Φρόιντ στην πολύπλευρη εξέταση των εξωλογικών ή ασύνειδων δυνάμεων, που προκαθορίζουν επιλογές του βίου μας, θεωρήθηκε δικαίως πατέρας της νεωτερικής ψυχολογίας.
Οσο κι αν μερικοί προσπάθησαν κατά καιρούς να θάψουν τον πότε ελαφρώς, τον πότε ειδεχθώς παρεξηγημένο φιλόσοφο, κάτω από τον μονόπλευρο συνήθως ισχυρισμό ότι προπαγάνδισε μιαν αντι-ιστορική και αδιέξοδη απαισιοδοξία, ό,τι ακριβώς διδάσκουν τα περισσότερα ανά την υφήλιο πανεπιστήμια, ο Irvin D. Yalοm αναλαμβάνει κι αυτός με τη σειρά του να αναστηλώσει τον Σοπενχάουερ. Πράγματι μας αποδίδει όχι έναν αλάνθαστο, φιγουράτο γκουρού, αλλά αντιθέτως έναν δυναμικό, ρηξικέλευθο σκαπανέα του αδυσώπητου ρεαλισμού, που μας περιβάλλει από τη γέννησή μας έως τη θλιβερή ή μη έξοδό μας από τη ζωή.
Εχοντας προφανώς υπόψη του τη γενικότερη αποτίμηση του Τόμας Μαν, ο οποίος τόνιζε συχνά ότι ο κόσμος πάντα αισθανόταν την πνευματική προσφορά του διάσημου πλέον συμπατριώτη του «ως εξεχόντως καλλιτεχνική και μάλιστα ως καλλιτεχνική φιλοσοφία κατ εξοχήν», ο Yalοm φρονώ ότι εκπληρώνει, με τη Θεραπεία του Σοπενάουερ ένα ηθικό χρέος απέναντι στο ίνδαλμα των φοιτητικών του και όχι μόνον χρόνων. Ο ψυχαναλυτής-μυθιστοριογράφος, που έχει δηλώσει απερίφραστα, όταν του απονεμήθηκε το βραβείο Οσκαρ Πφίστερ, τον Μάιο του 2000, στο πλαίσιο της συναφούς ευχαριστήριας ομιλίας του, ότι η φιλοσοφία τού χρησιμεύει πάντα περισσότερο ως επιβεβαίωση παρά ως έμπνευση, απογειώνει τη φαινομενικά ιδεαλιστική φιλοσοφία του Σοπενχάουερ στον εξαιρετικά ευαίσθητο, συγκρουσιακό χωρόχρονο της σύγχρονης θεραπευτικής μεθόδου της ομαδικής ψυχοθεραπείας. Οι όποιες μάλιστα σοπενχαουερικές ήττες στο πεδίο της ψυχολογικής θεωρίας αρχίζουν να μοιάζουν, προς το τέλος του μυθιστορήματος, με κάποιες από τις μάχες που έχασε ο Ναπολέων ή τις συνθέσεις που δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει ο ημέτερος Σολωμός -είναι ασφαλώς ατυχείς αλλά ένδοξες.
Ο Τζούλιους Χέρτσφελντ, ο επινοημένος ψυχίατρος, που ικανοποιεί τις πολλαπλές δομικές ανάγκες του καλώς οργανωμένου αυτού μυθιστορήματος, είναι ασφαλώς μια διεξοδική παραλλαγή του χαρακτήρα του Irvin D. Yalοm, ενώ ο εριστικός, άκρως συμπλεγματικός, ιδιοφυής ασθενής, μετέπειτα ψυχοθεραπευτής, Φίλιπ Σλέιτ, ο χαρισματικός αντίπους του Χέρτσφελντ, συνιστά μια δυναμική καρικατούρα του Σοπενχάουερ. Ετσι το πλατύ κοινό μαθαίνει, φέρ ειπείν, ότι αφού διόρθωσε ευφυώς τον Καντ, βαφτίζοντας «βούληση» το Das Ding as sich, δηλαδή το πράγμα καθεαυτό, λοιδορώντας με φανατισμό τους «συναδέλφους» του Σέλινγκ και Φίχτε για την εσφαλμένη διάκριση ιδεατού-πραγματικού και αφού αποδόμησε σκαιώς τον Εγελο, αποκαλώντας τον, μεταξύ άλλων, «τσαρλατάνο», ο Σοπενχάουερ αφοσιώθηκε απερίσπαστος έως τη δύση του βίου του στην προβολή της φιλοσοφίας του.
Με αυτό τον τρόπο ο αναγνώστης εθίζεται από την αρχή να διαβάσει τη Θεραπεία σαν να ήταν ένα τριπλό πόνημα. Δηλαδή ως έμμεση αυτοβιογραφία του συγγραφέα, ως μυθοπλαστική σπουδή των δευτερευόντων αλλά εξαιρετικά ενδιαφερόντων ανθρωπολογικών τύπων, που αποζητούν μανικά την αυτοκάθαρσή τους μέσα από αλλεπάλληλες καυστικές εξομολογήσεις, ήτοι των Ρεμπέκα, Παμ, Γκιλ, Τόνι, Μπόνι και Στιούαρτ, αλλά και ως βιογραφία του ίδιου του Σοπενχάουερ, η οποία κατά κύριο λόγο στηρίζεται στη θαυμάσια εργασία του Rudiger Safranski, Schοpenhauer and the Wild Years οf Philοsοphy (Harvard University Press, 1989), που παραμένει αδικαιολόγητα αμετάφραστη στη γλώσσα μας.
Ο περίεργος μονήρης της Δρέσδης και της Φρανκφούρτης, που πολλοί τον είπαν μισάνθρωπο, γίνεται επιτέλους συμπαθής. Η διεισδυτική, εικονοκλαστική σκέψη του, στην οποία φοίτησε συστηματικά ο Νίτσε, και αργότερα ο Βιτγκενστάιν, ο οποίος είχε, ως γνωστόν, κάτω από το μαξιλάρι του για πολύ καιρό ένα πολυδιαβασμένο αντίτυπο του προαναφερόμενου, πολύσημου έργου, γίνεται προσιτή και στον μέσο αναγνώστη. Ο λόγος αυτός αρκεί για να κατατάξουμε τον Yalοm στους πρωτοκλασάτους ανά τους αιώνες «ευαγγελιστές» του Σοπενχάουερ.
Στο δόκιμο μεταφραστικό ζευγάρι οφείλουμε ευχαριστίες και για τη μεταφραστική αυτή επιτυχή πρωτοβουλία του. Αποστερώντας μάλιστα το «h-χ» από το επίθετο του φιλοσόφου, τον έκανε περισσότερο Ελληνα. Κάτι που εκείνος θα ενέκρινε, φαντάζομαι, με ευχαρίστηση.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 30/09/2005
