Ο πρόλογος από το βιβλίο "η μαύρη Αθηνά, μύθοι και πραγματικότητα", εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Το φθινόπωρο του 1991 μου ζήτησαν να γράψω ένα κριτικό άρθρο για τη Μαύρη Αθηνά του Μάρτιν Μπέρναλ και τη σχέση της με το κίνημα του αφροκεντρισμού. Η εργασία αυτή κυριολεκτικά άλλαξε τη ζωή μου. Από τη στιγμή που άρχισα να δουλεύω πάνω στο άρθρο, συνειδητοποίησα πως είχα να κάνω μ' ένα θέμα που έπρεπε να προσέξω ιδιαίτερα. Έως τότε αγνοούσα πλήρως την ύπαρξη μιας ολόκληρης φιλολογίας που αρνείται πως οι Αρχαίοι Έλληνες επινόησαν τη δημοκρατία, τη φιλοσοφία και την επιστήμη.
Πράγματι κυκλοφορούν βιβλία που ισχυρίζονται ότι ο Σωκράτης και η Κλεοπάτρα ήταν αφρικανικής καταγωγής, και πως η Eλληνική φιλοσοφία είναι κλεμμένη από την Αίγυπτο. Με έκπληξη διαπίστωσα ότι αυτά τα βιβλία όχι μόνο διαβάζονταν και διαδίδονταν ευρύτατα, αλλά και πως οι ιδέες τους διδάσκονταν σε σχολεία και σε Πανεπιστήμια. Δεν άργησα μάλιστα ν' ανακαλύψω πως ένα από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα που δίδασκαν τις παράξενες αυτές ιστορίες για την Αρχαία Ελλάδα ήταν και η δική μου τροφός, το Γουέλσλι Κόλετζ.
Το άρθρο μου, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό New Republic, έγινε αιτία να βρεθώ στο επίκεντρο μιας σκληρής διαμάχης. Στο τμήμα Αφρικανικών Σπουδών του Γουέλσλι υπήρχε επί σειρά ετών κύκλος μαθημάτων με τίτλο «Οι Αφρικανοί στην αρχαιότητα». Εγώ πάντα πίστευα ότι αντικείμενο τους ήταν η ιστορική Αφρική. Να όμως που, μέσα από την έρευνα μου για το βιβλίο του Μπέρναλ, συνειδητοποίησα πως οι εν λόγω αρχαίοι «Αφρικανοί» ήταν μορφές όπως ο Σωκράτης και η Κλεοπάτρα, και ότι στα «γεγονότα» της αρχαίας «αφρικανικής» ιστορίας περιλαμβάνονταν οι ίδιοι κίβδηλοι ισχυρισμοί που είχα αποκαλύψει προηγουμένως.
Επειδή λοιπόν ανέλυσα το γιατί οι ιδέες αυτές είναι λανθασμένες, βρέθηκα να μάχομαι στην πρώτη γραμμή μιας από τις πιο λυσσαλέες συρράξεις στην Ιστορία των Πολιτισμικών Πολέμων, τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο.
Στην αρχή με κατέπληξε το γεγονός ότι τα γραπτά μου προκάλεσαν εχθρότητα που ξεπέρασε κατά πολύ τα όρια μιας συνηθισμένης επιστημονικής διχογνωμίας. Με κατηγόρησαν ότι εμπνέομαι από ρατσιστικά κίνητρα και αργότερα πως ηγούμαι μιας εβραϊκής “επίθεσης”. Ένας επιφανής αφροκεντριστής συγγραφέας, ο καθηγητής Μολεφί Κετέ Ασάντε, από το Τέμπλ Γιουνιβέσιτι, απέρριψε την όλη επιχειρηματολογία μου ως έκφραση λευκής προκατάληψης: Η Λέφκοβιτς και οι ομοϊδεάτες της δεν ενδιαφέρονται να κατανοήσουν τον αφροκεντρισμό.
Βασικός σκοπός τους είναι να προβάλλουν την ίδια ευρωκεντρική ηγεμονία που είδαμε τα τελευταία πε¬ντακόσια χρόνια. Ο Ασάντε επιχείρησε να θέσει υπό αμφισβήτηση όλα όσα έγραφα στο άρθρο μου. Έλεγα λογουχάρη ότι έμεινα κατάπληκτη όταν μια φοιτήτρια μου μου είπε πως πάντα πίστευε ότι ο Σωκράτης ήταν μαύρος — απορούσε μάλιστα γιατί δεν ανέφερα ποτέ την αφρικανική καταγωγή του. Ο Ασάντε υποστήριξε ότι επινόησα το όλο συμβάν και πως η έκπληξη μου ήταν έκφανση «λευκού ρατσισμού». Προφανώς πίστευε πως δεν άντεχα στην ιδέα ότι ο Σωκράτης θα μπορούσε να ήταν μαύρος, ενώ στην πραγματικότητα εγώ αμφισβητούσα ότι ήταν μαύρος επειδή απλούστατα δεν υπάρχει καμμία ένδειξη για κάτι τέτοιο. Αλλωστε και ο ίδιος το ξέρει πως δεν υπάρχει και λέει ότι γι' αυτόν «δεν έχει σημασία» Γιατί λοιπόν δεν του πέρασε από το μυαλό ότι με τον ίδιο τρόπο αντέδρασα κι εγώ; Αφού δεν υπάρχει μαρτυρία, το ζήτημα δεν έχει σημασία.
Από τη στιγμή που οι αφροκεντριστές επιστήμονες απορρίπτουν την κριτική αντιμετώπιση, ή έστω τη συζήτηση των απόψεων και των ισχυρισμών τους, αποκαλώντας τους αντιπάλους τους ρατσιστές, δεν απομένουν πολλά περιθώρια για το διάλογο που μέχρι πρόσφατα αποτελούσε θεμελιώδες στοιχείο της πανεπιστημιακής ζωής. Αντί να ενθαρρύνουν τους φοιτητές να θέτουν ερωτήματα, να διαβάζουν ευρύ φάσμα μελετών και να αμφισβητούν όλες τις θεωρίες, επιχειρούν να τους περάσουν κομματικές γραμμές.
Τι μπορεί να γίνει για να βελτιωθεί η κατάσταση, πριν οι αφροκεντριστές περιχαρακώσουν τους φοιτητές τους σε έναν δικό τους, κλειστό ιδεολογικό κόσμο; Δεν αρκεί απλώς να αμφισβητήσουμε τις πιο εξωφρενικές αφροκεντρικές θεωρίες. Είναι ανάγκη να δείξουμε και να εξηγήσουμε για ποιο λόγο οι θεωρίες αυτές στηρίζονται σε εσφαλμένες υποθέσεις και στρεβλούς συλλογισμούς που δεν αντέχουν στη βάσανο της επιστημονικής ερευνητικής μεθόδου. Είναι ανάγκη να εξηγήσουμε γιατί επιχειρείται αυτού του είδους η παραπληροφόρηση σχετικά με τον αρχαίο κόσμο και να καταδείξουμε πως υποκρύπτει πολιτικές σκοπιμότητες που στηρίζονται στην επικίνδυνη αντίληψη ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα.
Σκοπός μου σε αυτό το βιβλίο είναι να δείξω για ποιο λόγο η αφροκεντρική θεώρηση της αρχαιότητας, μολονότι «αντι-ιστορική», υιοθετήθηκε από πολλούς ευφυείς ανθρώπους. Η εξήγηση εν μέρει έγκειται στην περιρρέουσα ιδεολογική ατμόσφαιρα. Υπάρχει σήμερα η τάση, τουλάχιστον στους ακαδημαϊκούς κύκλους, να θεωρούν την Ιστορία σαν μορφή μυθιστοριογραφίας που κάθε έθνος ή φυλετική ομάδα μπορεί να τη γράφει διαφορετικά. Δέχονται δηλαδή ότι κατά κάποιον τρόπο όλες οι εκδοχές είναι ταυτόχρονα αληθινές, έστω και αν αντιφάσκουν στις λεπτομέρειες. Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη η αφροκεντρική «Αρχαία Ιστορία» μπορεί να αντιμετωπιστεί όχι ως ψευδοϊστορία, αλλά ως εναλλακτικός τρόπος θεώρησης του παρελθόντος. Μπορεί να θεωρηθεί εξίσου έγκυρη με την παραδοσιακή εκδοχή, ίσως μάλιστα και εγκυρότερη, λόγω του ηθικού της προγράμματος, δεδομένου ότι στοχεύει στο να βελτιώσει τη θέση μιας φυλετικής ομάδας που η Ιστορία της παρέμενε έως τώρα σε μεγάλο βαθμό σκοτεινή.
Έτσι οι φυλετικές, ακόμη και οι κομματικές «ιστορίες», εγκρίνονται από πανεπιστημιακές σχολές που ποτέ δεν θα δέχονταν ξεπερασμένες θεωρίες σε άλλους επιστημονικούς κλάδους. Ωστόσο η ιδέα πως υπάρχουν πολλές «αλήθειες» δεν εξηγεί το γιατί οι αφροκεντριστές επικέντρωσαν την προσοχή τους στην Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, σε αντιδιαστολή με την ιστορία των άλλων αρχαίων πολιτισμών. Για ποιο λόγο τίθενται τώρα τα συγκεκριμένα ερωτήματα σχετικά με τις απαρχές της ελληνικής φιλοσοφίας και τη φυλετική προέλευση των διάφορων προσωπικοτήτων της αρχαιότητας; Πώς είναι δυνατόν να υποστηρίζει κάποιος ότι οι Αρχαίοι Έλληνες δεν είναι οι πατέρες της δικής τους φιλοσοφίας και επιστήμης;
Ο λόγος είναι ότι, μόλις πριν από εκατόν εξήντα χρόνια, ήταν ευρύτατα διαδεδομένη η πεποίθηση πως η Αίγυπτος υπήρξε η μητέρα του δυτικού πολιτισμού. Μολονότι οι αντιλήψεις αυτές αποδείχτηκαν εσφαλμένες όταν ήρθαν στο φως περισσότερες πληροφορίες για την Αίγυπτο, ωστόσο επιβιώνουν στη μυθολογία του Μέμφις και Μισραϊμ ελευθεροτεκτονισμού.
Οι μασόνοι πιστεύουν πως οι τελετουργίες τους κατάγονται από την Αίγυπτο, στην πραγματικότητα όμως δεν προέρχονται από αληθινή αιγυπτιακή πηγή, ούτε είναι τόσο αρχαίες όσο οι ίδιοι υποθέτουν. Προέρχονται μάλλον από ένα «Αιγυπτιακό Μυστηριακό Σύστημα», όπως περιγράφεται σε ένα μυθιστόρημα του ΙΗ' αιώνα, το οποίο χρησίμευσε ως μέσο παροχής επιστημονικού επιπέδου εκπαίδευσης και ως πηγή αρχαίας φιλοσοφίας. Αυτό το εντελώς φανταστικό σύστημα στηριζόταν στην πραγματικότητα σε ελληνικές πηγές. Αν και κανένας τότε δεν το ήξερε, αυτές οι αρχαίες πηγές ήταν οι ίδιες ανακριβείς, μια και οι συγγραφείς τους ερμήνευαν τον αιγυπτιακό πολιτισμό μέσα από τα ελληνικά έθιμα και τις ελληνικές εμπειρίες.
Μολονότι τέτοια «Αίγυπτος» δεν υπήρξε ποτέ. οι αρχαίοι συγγραφείς πίστευαν σ' αυτή, και σήμερα ακόμα οι ελευθεροτέκτονες μιλούν σα να είχαν άμεση σύνδεση μαζί της. Επειδή είναι απόλυτα πεπεισμένοι πως λένε την αλήθεια, οι ισχυρισμοί τους μπορούν να φαίνονται πιστευτοί, ιδίως σε όσους δΐν γνωρίζουν σε βάθος τον αρχαίο κόσμο. Ιδού γιατί χρειάζεται ένας κλασικός φιλόλογος, ο οποίος να ξέρει κάποιες αρχαίες γλώσσες και να είναι εξοικειωμένος με την πολυπλοκότητα των αρχαίων ιστορικών κειμένων, ώστε να επιχειρήσει να διαχωρίσει τις ευλογοφανείς μυθοπλασίες από τα ιστορικά γεγονότα.
Αν και δεν είμαι η μοναδική ελληνίστρια που θα μπορούσε να γράψει βιβλίο για τον αφροκεντρικό μύθο περί αρχαίας ιστορίας, διαθέτω ένα ειδικό προσόν: το πολύχρονο ενδιαφέρον μου για την ψευδοϊστορία. Έχω επισημάνει στα αρχαία κείμενα συνειδητές ή αθέλητες παραποιήσεις στοιχείων. Ακόμη έχω μελετήσει τους πολλούς και προσφυείς τρόπους με τους οποίους οι αρχαίοι συγγραφείς επινοούσαν ιστορικά «γεγονότα» για να εξυπηρετήσουν ορισμένους σκοπούς, ενίοτε πολιτικούς. Το γεγονός ότι επιστράτευσα τις γνώσεις μου για την ψευδοϊστορία προκειμένου να φωτίσω τα ερωτήματα που εγείρει το βιβλίο μου ήταν για μένα άσκηση γοητευτική, διότι τα ζητήματα που εμπλέκονται εδώ ενδιαφέρουν όλους μας, και όχι μόνο τους μελετητές της αρχαιότητας.
Όπως θα αντιληφθούν οι αναγνώστες από κάποια επεισόδια που περιγράφω στο βιβλίο, το να δουλεύω πάνω σε ένα τόσο αμφιλεγόμενο θέμα δυσκόλεψε αρκετά τη ζωή μου. Δεν με διασκέδασε καθόλου ότι έπρεπε να εξηγώ, ακόμη και σε ανθρώπους που με ξέρουν χρόνια, πως δεν επιχειρώ απλώς να περιφρουρήσω τις παραδόσεις ενός ξεπερασμένου επιστημονικού κλάδου, αλλά να υπερασπιστώ το επίπεδο της πανεπιστημιακής έρευνας.
Γράφοντας για τις αφροκεντρικές διαστρεβλώσεις του παρελθόντος δεν επιδιώκω να αποδείξω ότι ο ελληνικός πολιτισμός είναι ανώτερος του αιγυπτιακού ή οποιουδήποτε άλλου αφρικανικού. Εάν κάποιοι νομίζουν κάτι παρόμοιο, τους διαβεβαιώνω πως αντιθέτως είμαι βαθύτατα ευγνώμων που είχα την ευκαιρία να μάθω για την Αίγυπτο πολύ περισσότερα από όσα θα ήξερα αν δεν είχα αναλάβει αυτό το ειδικό έργο. Σέβομαι απόλυτα τον υψηλό πολιτισμό και τα επιτεύγματα της Αρχαίας Αιγύπτου.
Διπλός λοιπόν ο στόχος του βιβλίου μου: αρνητικός και θετικός. Ο αρνητικός είναι να καταδείξω πως η αφροκεντρική θεώρηση της αρχαιότητας δεν είναι ιστορία αλλά μύθος. Ο θετικός, να ενθαρρύνω το κοινό να μάθει όσα περισσότερα μπορεί για την Αρχαία Αίγυπτο και την Αρχαία Ελλάδα. Η Αρχαία Αίγυπτος που περιγράφουν οι αφροκεντριστές είναι φανταστική. Θά ήθελα τα παιδιά μας και οι σπουδαστές μας να γνωρίσουν την πραγματική Αρχαία Αίγυπτο, την πραγματική Αρχαία Αφρική, και όχι την ιστορική μυθοπλασία που επινόησαν κάποιοι Ευρωπαίοι.
Αναπόφευκτα κάθε εργασία αυτού του είδους μεταφέρει τους αναγνώστες σε άγνωστα εδάφη, και γι' αυτό προσπάθησα να τους καθοδηγήσω όσο μπορούσα. Διευκρινίζω πότε γράφουν οι συγγραφείς και ποια είναι η προέλευση τους. Όλα τα παραθέματα σε ξένες γλώσσες μεταφράζονται (από μένα, εκτός από ορισμένες περιπτώσεις όπου και αναφέρω τον μεταφραστή). Δεν θέλησα να φορτώσω τον αναγνώστη με λόγιες παραπομπές και υποσημειώσει- το κείμενο μπορεί να διαβαστεί σε συνεχή ροή, χωρίς κάποιος να κοιτάζει τις παραπομπές στο τέλος του βιβλίου, που υπάρχουν όμως εκεί για όποιον θέλει να τις γνωρίζει. Μία εργασία για ένα τόσο αμφιλεγόμενο ζήτημα απαιτεί τεκμηρίωση σε βάθος.
Το βιβλίο γράφτηκε με την οικονομική υποστήριξη του Γουέσλι Κόλετζ και των ιδρυμάτων Μπράντλι και Τζον Μ. Όλιν.
Μεταξύ των πολλών που με παρότρυναν να το γράψω και να συζητήσω αυτά τα αμφιλεγόμενα ζητήματα, είμαι ιδιαίτερα ευγνώμων στα ακόλουθα πρόσωπα, για τη στήριξη, τις συμβουλές και την ενθάρρυνση που μου πρόσφεραν οι: Χάρολντ Μπράκμαν, Ντέμπορα Μπ. Κόεν, Χένρι Αιούις Γκέιτς ο νεότερος, Γκλεν Χάρτλι, Μπάρμπαρα Σ. Χελντ, Χέδερ Ρ. Χίγκινς, Κέρμιτ Χιούμελ, Ντάιαν Ράβιτς, Φρανκ Μ. Σνόουντεν ο νεότερος, και Αέσν Βίζελταϊρ. Ο αείμνηστος Φ.Γ. Στέρνφιλντ μου υπέδειξε πόσο σημαντικό είναι το έργο του αβά Ζαν Τερασόν. Η Κέλη Τζ. Κινγκ πέρασε πολλές ώρες στις βιβλιοθήκες της Βοστόνης ψάχνοντας δυσεύρετα βιβλία. Οι Μπέατρις Κόντι, Κρίστοφερ Κόριντους, σερ Χίου Αόιντ-Τζόουνς και η Στεφάνι Ο'Χάρα μου έκαναν πολλές και πολύτιμες υποδείξεις για το χειρόγραφο. Δεν θα μπορούσα να γράψω αυτό το βιβλίο χωρίς τη βοήθεια τους.
Γουέλσλί, Μασαχουσέτη Ιούλιος 1995
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ
Η δεύτερη έκδοση περιέχει κάποιες διορθώσεις, προσθήκες και βελτιώσεις. Εδώ περιέλαβα μια πλήρη Βιβλιογραφία, με προτάσεις για περαιτέρω μελέτη μία σειρά Συμπληρωματικές Σημειώσεις που αντιστοιχούν στις σελίδες του βιβλίου και παρέχουν περισσότερες πληροφορίες" απαντούν επίσης σε ερωτήματα που μου έθεσαν συγγραφείς βιβλιοκρισιών και επιστολογράφοι. Διόρθωσα επίσης κάποιες μικροαβλεψίες και τυπογραφικά λάθη, και πρόσθεσα έναν Επίλογο, όπου πραγματεύομαι τα βασικά ζητήματα που ανακίνησε το βιβλίο, εξετάζω τα μάλλον περίεργα επιχειρήματα που πρόβαλαν κάποιοι επικριτές μου και προτείνω θέματα για συζήτηση. Ευχαριστώ τους εξής φίλους, συναδέλφους και επιστολογράφους που μου έδωσαν πολλές χρήσιμες συμβουλές: Τζον Μπέινς, Χάρολντ Μπράκμαν, Μπέβερλι Κόλμαν, Τζορτζ Μ. Χόλενμπακ, Έριχ Μαρτέλ, Γιόργκεν Μέγιερ, Τζον Μόργκαν και Ρόμπερτ Ρένεχαν.
Γουέλσλί, Μασαχουσέτη Ιανουάριος 1996
