Η Δύναμη του Συμβόλου

[Rose]

http://durabond.ca/gdouridas/gh.html

'Aξιον εστί το τίμημα

«Αλίμονο, στη χώρα που δεν έχει ήρωες» φωνάζει ένα θεατρικό πρόσωπο του Μπρεχτ. «Όχι, απαντά ο Γαλιλαίος, ένας επιστημονικός θρύλος που κιότεψε "αλίμονο" στη χώρα που έχει ανάγκη από ήρωες». Και αλίμονο, συμπληρώνει ο κάθε νηφάλιος σημερινός ήρωας, στη χώρα που έχει ανάγκη από πλαστούς, ψεύτικους ήρωες, από ήρωες-μαϊμούδες, από μπαλόνια φουσκωμένα με δηλητηριώδη αέρια.

Σ' αυτόν τον τόπο την ίδια εποχή, σε διάρκεια ενός μόνο αιώνα γεννήθηκαν τα ομηρικά έπη, ο λυρισμός της Σαπφώς, του Αρχέλοχου, του Αλκμάνα, η προσωκρατική φιλοσοφία και οι Ολυμπιακοί Αγώνες. Μέσα από το έπος, το λυρισμό, την απορία και την αμφισβήτηση, μέσα από την ανύψωση του Λόγου πάνω στα ερείπια του Μύθου και μέσα από την άμιλλα και τον ανταγωνισμό, τη ρητορική των σωμάτων και των ψυχών γεννήθηκε το δράμα, η μίμησις πράξεως σπουδαίας ή φαύλης, η τραγωδία και η κωμωδία, όπου η έπαρση, η αλαζονεία, η ασέβεια τέκνα της Τύφλας επέφεραν την ?τη και η ?τη τη Νέμεσιν. «Οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά» έλεγε ο Σεφέρης, δηλαδή στα τυφλά ή στην τύχη.

Όταν, ανεξάρτητα από τις ιδεολογικές και ηθικές αντιρρήσεις που έχει ο καθένας για την αλλοίωση, την εμπορευματοποίηση των Ολυμπιακών Αγώνων, οι Αγώνες επανέρχονται στην ιστορική τους γενέθλια γη, οφείλουμε να θυμίσουμε σε όλη την Οικουμένη τη Λογική, την Ηθική, την Πολιτική και την Αισθητική Σκέψη που τους γέννησε.

Και ήταν έξοχη η σκέψη να ανατεθεί αυτό το μέγα παιδαγωγικό, ιστορικό και αισθητικό αίσθημα σ' έναν ιδιοφυή σύγχρονα Έλληνα ερασιτέχνη, με την αρχαία σημασία της λέξης. Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, όπως ο Μακρυγιάννης, ο Θεόφιλος, ο Τσιτσάνης, ο Κουν, οι χτιστάδες της Πυρσόγιαννης, οι μαντιναδολόγοι της Καρπάθου είναι ένας κυριολεκτικά ασπούδαχτος αυτοδίδακτος. Φιλοκαλεί μετ' ευτελείας και φιλοσοφεί άνευ μαλακίας.

Και χθες τη νύχτα, αυτός ο μεγαλοφυής αναγεννησιακός καλλιτέχνης αναδείχτηκε ποιητής και μύστης.

Συνέλαβε τη σύνολη συνείδηση της ελληνικής διαχρονίας, τιμώντας τη βαθιά δομή της ελληνικής σκέψης.

Τα σύμβολά του αντλήθηκαν κατ' αρχήν από τη μεγάλη στιγμή της προσωκρατικής φιλοσοφίας. Τα τέσσερα ριζώματα του Εμπεδοκλέους, το ύδωρ, το πυρ, ο αιθήρ και η γη, τα αθάνατα πρώτα στοιχεία της ύλης που με το σμίξιμό τους και τη διάλυσή τους αιωνίως, τη φιλότητα και το νείκος, τον έρωτα και την έριν συγκροτούν τις μορφές. Γέννηση και θάνατος σε αείροη διαλεκτική σχέση πλάθουν συμβάντα, συμβεβηκότα, δηλαδή τις ποικίλες μεταμορφώσεις της Ουσίας.

Ο Παπαϊωάννου κατόρθωσε σε τρία τέταρτα της ώρας να αφηγηθεί με λιτά, αναγνωρίσιμα σύμβολα, ιδέες, αισθητοποιημένες αξίες, την περιπέτεια της ελληνικής ανακάλυψης του κόσμου. Σε μια παρέλαση επική, δραματική και λυρική συγκρότησε έναν κύκλιο χορό όπου με τους ήχους του διονυσιακού τυμπάνου που πρώτη κατασκεύασε η θεά Κυβέλη και την εξέλιξη της κιθάρας που πρώτος κούρντισε ο Πυθαγόρας με τον Κανόνα του που έγινε κανονάκι και σαντούρι που τώρα ιερουργεί η Αρετή Κετιμέ, χόρεψαν η Αριάδνη του Λαβυρίνθου, η Καλλιπάτειρα, οι χορευτές του Αισχύλου, οι Σάτυροι και οι Σειληνοί, ο Πλάτων, ο Διγενής και ο Καραϊσκάκης, ο Καραγκιόζης, η Σφίγγα, ο Οιδίπους και οι Ταναγραίες.

Ο Παπαϊωάννου χθες τη νύχτα μπροστά στο παγκόσμιο κοινό έλυσε με την απλότητα μιας αναπνοής, με τη θεία αφέλεια μιας λαϊκής παραμυθούς το αίνιγμα της Σφίγγας, της Σίβυλλας και του Γόρδιου: Ο άνθρωπος, αυτός ο μικρός ο μέγας.

Το ρεπορτάζ θα αναφερθεί στους θαυμαστούς μουσικούς, χορογράφους, εικαστικούς, τεχνικούς, συνεργάτες του μεγαλοφυούς Παπαϊωάννου.

Εγώ περιορίζομαι να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου και την υπέρτατη τιμή που αισθάνομαι να είμαι Συμπολίτης με τον Καλλιτέχνη, που μήνυσε στα πέρατα της Γης πως η Ελλάδα δεν Ήταν μόνο. Είναι.

ΚΩΣΤΑΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΤΑ ΝΕΑ , 14-08-2004 , Σελ.: N07
Κωδικός άρθρου: A18012N071
ID:428010

[Rose]

«Σκέψεις για τον πολιτισμό και την Ευρώπη»:

Αποκλειστική συνέντευξη με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου
http://www.eu2003.gr/gr/articles/2003/6/3/2971/

Έχει η τέχνη μία ανατρεπτική διάσταση; Με ποιο τρόπο;

Η τέχνη παίρνει αρώματα και ερεθίσματα από τη καθημερινή ζωή για να φωτίσει τις κρυφές πτυχές της. Ο καλλιτέχνης οφείλει να αφουγκράζεται και να αναδεικνύει πλευρές της ύπαρξης που επιμένουν να παραμένουν κρυμμένες. Αυτό δεν είναι ακριβώς ανατρεπτικό...δημιουργεί όμως νέες δυνατότητες για να αντιμετωπίσουμε τη ζωή. Τελικά πρέπει να σκεφτούμε τι είναι τέχνη. Δεν θέλω ούτε μπορώ να δώσω ορισμό για την τέχνη αλλά καταλαβαίνω μέσα μου τη διαφορά ανάμεσα σε ένα ποπ τραγούδι και τη μουσική του Richard Strauss.

Είναι προβληματικό για την τέχνη να επιδιώκει να έχει απήχηση στην κοινωνία;

Η απήχηση δεν έχει καμία σχέση με την τέχνη. Το αν ένα έργο τέχνης θα έχει απήχηση ή όχι είναι κάτι με το οποίο ασχολούνται αλλά και για το οποίο ιδρώνουν οι διαφημιστές. Οι διαφημιστές αντιλαμβάνονται και χειρίζονται την τέχνη σαν προϊόν ευρείας κατανάλωσης. Τον καλλιτέχνη ενδιαφέρει η επικοινωνία. Αυτό για το οποίο ανησυχεί είναι το αν η γλώσσα που μιλάει είναι σύγχρονη, άρα ακούγεται.

Σε ανησυχεί το γεγονός ότι θεωρείται απαραίτητο η δουλειά σου για τις τελετές των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 να έχει μία ευρεία απήχηση;

Το θεωρώ μια δεδομένη ευθύνη. Δεν φοράω το ρούχο του καλλιτέχνη ως υπεύθυνος για τις τελετές των Αγώνων. Δεν πρόκειται να εκφραστώ προσωπικά μέσα από αυτές. Χρησιμοποιώ το καλλιτεχνικό μου αισθητήριο για να σχεδιάσω δυο λαμπρές τελετές για λογαριασμό όλων μας.

Ο στόχος επιβάλλεται από τη φύση του γεγονότος. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες θα ξαναγυρίσουν στο τόπο που τους γέννησε. Οι τελετές θα πρέπει να είναι μια αλληγορία για την Ελλάδα. Πρέπει να ανακαλύψουμε μια οπτική γωνία που θα μας βοηθήσει να φωτίσουμε την ιστορία της Ελλάδας και των Ολυμπιακών Αγώνων. Αν καταφέρουμε να δημιουργήσουμε κάτι που είναι βαθιά ριζωμένο στην Ελλάδα, τότε αυτό θα μπορέσει να επικοινωνήσει με ολόκληρο τον κόσμο.

Έχεις πει ότι οι τελετές θα είναι μία ομαδική προσπάθεια.

Οι τελετές έναρξης και λήξης θα γίνουν αποκλειστικά με εθελοντές. Χρειαζόμαστε 10.000 εθελοντές και ζητάμε την βοήθειά τους. Το μόνο που χρειάζεται να έχουν είναι κέφι και μία στοιχειωδώς καλή σχέση με το σώμα τους. Να ενωθούν με την δική μας προσπάθεια διαθέτοντας λίγο από τον χρόνο τους και πολλή από την θέρμη τους. Στο τέλος θα μοιραστούμε όλοι την χαρά.

Θα αποκλείσετε δηλαδή τους επαγγελματίες χορευτές;

Αντιθέτως τους χρειαζόμαστε και τους θέλουμε όλους. Και τους ηθοποιούς και τους αθλητές. Όλους στα πλαίσια του εθελοντισμού.

Η συμμετοχή στις τελετές θα είναι μία φοβερή εμπειρία, όχι μόνο επειδή θα μετέχει κάποιος σε ένα μεγάλο γεγονός, αλλά και γιατί θα ζήσει τα παρασκήνια και τις πρόβες. Η προετοιμασία των τελετών θα είναι το πιο δημιουργικό μέρος τους. Ο καθένας θα φέρει τη δική του ενέργεια, και θα την ενώσει με τις ενέργειες των άλλων.

Σκοπός μας είναι να αντιμετωπίσουμε τους εθελοντές που θα συμμετέχουν σαν μία μεγάλη ομάδα, όχι σαν μάζα. Η έννοια της μάζας δεν ήταν ποτέ χαρακτηριστικό του ελληνικού πολιτισμού. Θέλουμε να αντιμετωπίσουμε τους εθελοντές, σαν ένα σύνολο από μοναδικές προσωπικότητες.

Εγκαταλείψατε τη ζωγραφική επειδή σας περιόριζε η απουσία κίνησης;

Δεν με γοήτευε να συνεχίσω να ασχολούμαι με μία μορφή τέχνης που κλείνεται στα μουσεία και τις γκαλερί. Ήθελα, μάλλον, να αποκτήσω μία στενότερη επικοινωνία με το κοινό, να προσπαθήσω να δημιουργήσω κάτι άμεσο και λαϊκό. Τελικά ήθελα να ασχοληθώ με μία μορφή τέχνης μέσω της οποίας θα μπορούσα να παρέμβω στο τώρα. Για αυτό σχεδίαζα και κόμικς, μια μορφή έκφρασης που είναι άμεση. Μπορείς να τα αγοράσεις στα περίπτερα και απευθύνεται σε όλους. Ο χορός έχει και αυτός την ίδια επικοινωνιακή δυναμική. Ο χορός μου ταίριαξε και προσωπικά, με βοήθησε να ανακαλύψω το σώμα μου, να έχω μία περισσότερο σωματική ζωή.

Ο τρόπος που αντιλαμβάνεσαι το σύγχρονο χορό είναι ριζικά διαφοροποιημένος από το μπαλέτο;

Το μπαλέτο έπαψε να είναι επίκαιρο από την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης, είναι μία γλώσσα του παρελθόντος. Παρόλα αυτά μου αρέσει να βλέπω μπαλέτο, με ηρεμεί. Το παρακολουθώ με μία νοσταλγική διάθεση, αλλά δεν θα μπορούσα να εκφράσω οτιδήποτε βασιζόμενος σε αυτή τη γλώσσα.

Τα θέματα που απασχολούν το σύγχρονο χορό έχουν ένα δυναμικό χαρακτήρα, εξελίσσονται. Παράδειγμα οι μεταμορφώσεις που δέχεται το ανθρώπινο σώμα από την επιρροή της γενετικής. Ο χορός έχει διαμορφώσει μία τόσο σύγχρονη γλώσσα ώστε να μπορεί να έρθει αντιμέτωπος με αυτές τις αλλαγές.

Υπάρχει μία θεωρία που υποστηρίζει ότι η τέχνη προσπαθεί ανά τους αιώνες να μιλήσει για τέσσερα-πέντε πράγματα και συνεχώς βρίσκει νέους τρόπους να τα προσεγγίσει.. Ίσως αυτό κάνει και ο χορός. Βρίσκει καινούργιους τρόπους για να μιλήσει και να παρέμβει στα πράγματα.

Ο χορός σε βοηθάει να ισορροπήσεις ή να υπερβείς το σώμα σου;

Με το χορό ανακαλύπτεις τις δυνατότητες που κρύβει το σώμα σου. Δεν εννοώ βέβαια την αισθητική του σώματος, να το κάνεις ωραίο. Το σώμα δεν είναι ένα γοητευτικό ρούχο που φοράμε. Ο χορός σε βοηθάει να αντιληφθείς την εσωτερική ζωή του σώματος. Να σε οδηγήσει σε μία μορφή ύπαρξης όπου το σώμα δεν θα έχει τόσο μεγάλη απόσταση από το μυαλό ή το πνεύμα.

Αισθάνεσαι μέτοχος της προσπάθειας για την δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής πολιτιστικής ταυτότητας;

Με γοητεύει η μεγάλη Ευρωπαϊκή παράδοση. Αντιλαμβάνομαι την Ευρωπαϊκή ταυτότητα σαν μία ελεύθερη συνεργασία των λαών για να δημιουργηθεί κάτι ευρύτερο. Ίσως το πιο σημαντικό σε όλη αυτή την διαδικασία είναι να μην αποκλείονται φωνές. Αν η Ευρώπη μπορεί να προσφέρει κάτι στον πολιτισμό αυτό θα είναι η πολυφωνία.

Μήπως όμως η Ευρωπαϊκή ταυτότητα οδηγεί σε νέες οριοθετήσεις, σε ένα νέο διαχωρισμό Ανατολής – Δύσης, μήπως κρύβει παγίδες;

Δεν νομίζω ότι οι Ανατολίτικες επιρροές αποκλείονται από τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό, κάθε άλλο. Η Δύση έχει αυτό το μεγάλο ταλέντο να προσλαμβάνει το ξένο με ένα επιφανειακό τρόπο και να το χρησιμοποιεί για να ανανεώνεται, για να δημιουργήσει κάτι καινούργιο. Η Ευρωπαϊκή ταυτότητα και βέβαια κρύβει παγίδες. Δεν θα μπορούσε να ήταν και αλλιώς. Δηλαδή πρέπει να αναζητούμε την ασφάλεια, την απόλυτη ηρεμία και τελικά την απομόνωση; Ο δρόμος για οτιδήποτε δημιουργικό εμπεριέχει πάντα ρίσκο.