Επειδή συχνά στις συζητήσεις μας, χρησιμοποιούμε όρους που ταυτίζονται με την έννοια και υπόσταση του Θεού, κρίνω χρήσιμο να γίνει μία παράθεση των σημαντικότερων προσεγγίσεων στην έννοια του Θεού, έτσι ώστε οι ορολογίες που τυχόν χρησιμοποιηθούν να μας είναι γνώριμες.
Προσεγγίσεις στην έννοια του Θεού
1. Μονοθεϊσμός
Η αποδοχή ενός (1) μόνον θεού ως υπαρκτού δημιουργού των πάντων με ταυτόχρονη απεμπλοκή του από το υπόλοιπο σύμπαν. Ο Θεός δημιούργησε το σύμπαν αλλά αποτελεί ξεχωριστή υπόσταση από αυτό.
2. Θεϊσμός
Η πιο γενικευμένη προσέγγιση του θεού που έχει να κάνει με την αποδοχή μιας οποιασδήποτε υπόστασης του θεού. Θεϊστής μπορεί να είναι πχ ο χριστιανός, ο μουσουλμάνος κλπ. Ο θεϊσμός δεν προσδιορίζει την υπόσταση του θεού, απλώς μόνον την αποδέχεται ως υπαρκτή. Εκφάνσεις του θεϊσμού αποτελούν τα διάφορα θρησκευτικά και φιλοσοφικά συστήματα.
3. Μονισμός
Η κοσμοθέαση πως ο θεός αποτελεί την προσέγγιση πως όλα είναι ένα (εν το παν) και πως ένα σύνολο από νόμους καθορίζουν τη δομή και λειτουργία του σύμπαντος. Ως προσέγγιση του θεού, μπορεί να θεωρηθεί και ταυτόσημη με το V.A.L.I.S. (Vast Active Living Intelligence System), ένας όρος που εισήγαγε ο συγγραφέας Philip K. Dick. Το V.A.L.I.S. (αχανές, ενεργό και ζων σύστημα πληροφοριών) θεωρείται πως προσεγγίζει περισσότερο γενικευμένα την υπόσταση του θεού και δεν της προσδίδει «ανθρωπομορφικές» ιδιότητες.
4. Ντεϊσμός
Η αποδοχή ενός θεού ο οποίος υφίσταται μεν αλλά δεν εμπλέκεται στα δρώμενα του υλικού κόσμου. Θεωρείται και ως συμπερασματική αξιολόγηση του χριστιανικού μονοθεϊσμού.
5. Ερμητισμός
Ένα μίγμα πανενθεϊσμού και μονιστικού πολυθεϊσμού. Αποδοχή μίας οπτικής πως το σύμπαν αποτελεί μέρος του Θεού (πανενθεϊσμός – ο θεός ως έννοια ευρύτερη του σύμπαντος) και αποτελείται από θεούς-εκπορεύσεις του ενός (1) θεού, ο οποίος αποτελεί και βρίσκεται στα πάντα (μονιστικός πολυθεϊσμός).
6. Ενοθεϊσμός
Η λατρεία και αφοσίωση σε έναν (1) θεό αλλά με ταυτόχρονη αποδοχή της ύπαρξης πολλών θεών.
7. Πολυθεϊσμός
Η αποδοχή και λατρεία πολλών θεών ταυτόχρονα με διαβαθμισμένες ή μη εξουσίες που ως σύνολο θεών αποτελούν το «πάνθεον».
8. Αγνωστικισμός
Φιλοσοφική προσέγγιση πως ο Θεός ως υπόσταση είναι έννοια ακατανόητη και πως δεν μπορεί να υπάρξει σαφής περιγραφή του, ούτε μπορεί να υπάρξει σαφές συμπέρασμα για το αν υφίσταται ο θεός υπό οποιαδήποτε μορφή.
9. Πανθεϊσμός
Η αποδοχή της ύπαρξης του Θεού, ο οποίος ως θεολογική προσέγγιση είναι συνώνυμος (ταυτίζεται) με το υλικό σύμπαν.
10. Δυισμός
Περισσότερο αποτελεί ηθικό χαρακτηριστικό παρά προσέγγιση της έννοιας του θεού. Θεωρείται πως ο κόσμος αποτελείται από τις κοσμικές αρχές του καλού και του κακού που διαρκώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.
11. Μονιστικός πολυθεϊσμός
Η αποδοχή της ύπαρξης πολλών θεών, οι οποίοι ενώ είναι αυτόνομοι, εντούτοις συνδέονται μεταξύ τους μέσω μίας κοινής θείας ουσίας και αποτελούν εκπορεύσεις (άρα κατώτερες διαβαθμίσεις) του ενός (1) Θεού που αποτελεί και βρίσκεται στα πάντα. Οι κατώτεροι θεοί είναι περισσότερο «προσωποποιημένοι» από τον Θεό ως έννοια που διέπει τα πάντα.
12. Πανενθεϊσμός ή Μονιστικός μονοθεϊσμός
Η αποδοχή της ύπαρξης του Θεού, ο οποίος εμπεριέχει αλλά δεν ταυτίζεται με το δημιουργημένο σύμπαν. Δηλαδή το σύμπαν αποτελεί μόνον ένα μέρος της υπόστασης του Θεού.
13. Αθεΐα
Η μη αποδοχή πολλών ή ενός (1) θεού ως ατομικότητα και υπόσταση αυτόνομη, περιγράψιμη και σαφή. Ως έννοια αποτελεί το αντίθετο του θεϊσμού. Αθεΐα και θεϊσμός αποτελούν τα δύο άκρα αντίθετα και τις πιο γενικευμένες προσεγγίσεις στην έννοια του Θεού.