ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ;
Μια αναλυση του Γ.Θ.Χατζηθεοδωρου
Δοκτορος πτυχιουχου μηχανικου
Υφηγητου Πολυτεχνειου Ααχεν Γερμανιας
Δημητρης Ν. Αδαμοπουλος
Φρανκφουρτη Γερμανιας
Περι τινος ομιλουμεν οταν χρησιμοποιουμεν την λεξη «θρησκεια»;
Σε ποια μεταξυ τους συσχετιση βρισκονται η θρησκεια και η «πιστη»;
Ειναι η ουσια μιας θρησκειας η παρηγορια που μεταδιδει στους ανθρωπους;
Εξαρταται η υπαρξη της θρησκειας απο την υπαρξη ενος ανωτατου οντος;
Οι απαντησεις στις ως ανω ερωτησεις δεν ειναι τοσο ευκολες οπως με την πρωτη ματια φαινεται. Υπαρχουν θρησκειες οπως π.χ. ο Βουδισμος που δεν βασιζονται στην υπαρξη ενος ανωτατου οντος. Πολυ συχνα οι θρησκευτικες παρουσιασεις μεταφερουν στις καρδιες των πιστων τους πρωτα τον φοβο π.χ. του καθαρτηριου, που δηθεν θεραπευουν.
Ορισμενες λειτουργικες εννοιολογικες διατυπωσεις για την θρησκεια εχουν ως εξης:
Για τον φιλοσοφο Kant θρησκεια ειναι μια «αναγκαιοτητα σκεψης» ή μια «δυνατοτητα σκεψης».Ο κοινωνιολογος Emile Durkheim θεωρει την θρησκεια ως «ενα ομογενες συστημα απο παραστασεις πιστης και πρακτικες σχετικα με το αγιο».
Για τον ψυχολογο Sigmund Freud θρησκεια ειναι μια «μαζικη νευρωση».
Για τον Erich Fromm θρησκεια ειναι ενας «θεσμος με την δικη του ιεραρχια και τα δικα της δογματα συνδεδεμενα με μια σχετικη αυθεντικοτητα».
Κατα τον εθνολογο Cliffort Geertz θρησκεια ειναι ενα «συστημα πολιτισμικωνενδειξεων και συμβολων».
Οι ως ανω εννοιλογικες διατυπωσεις για την θρησκεια απορριπτονται απο πολλους θεολογους, διοτι αυτες δεν εχουν καμια σχεση με την ουσια της εννοιας της θρησκειας, που ειναι υπερκοσμικη, απολυτη και αγια.
Ο ευαγγελικος θεολογος Friedrich Schleiermacher θεωρει, οτι θρησκεια ειναι«η αισθηση και η γευση για το απειρο» ‘η επισης «η αισθηση της εξαρτισης».
Κατα τον επιστημονικο θεολογο Gustav Mensching θρησκεια ειναι «η περιπετειωδης συναντιση με το αγιο και απαντιτικη ενεργεια του αγιου προς τον ανθρωπο».
Ο καθολικος θεολογος Johann Baptist Metz θεωρει, οτι θρησκεια ειναι « το ρηγμα της θε’ι’κης σωτηριας» που διασπα χωρις διακοπη την απειροτητα.
Το προβλημα με τις ως ανω εννοιες γινεται πολυπλοκωτερο οταν για το ιδιοθεμα η συζητηση γινεται στον πληθυντικο.
Για πολυ καιρο θρησκεια υπηρξε μια προδιαγραμμενη για την χριστιανικη θεολογια εννοια. Οταν ομως οι ιεραποστολοι της χριστιανικης θρησκειας τον 18. και 19 μ.Χ. αιωνα εισηλθαν στον νεο κοσμο ‘η στις ασιατικες χωρες, κουβαλουσαν μαζι τους και τις δικες τους αποψεις περι θρησκειας. Διαπιστωσαν ομως πολυ γρηγορα, οτι οι εννοιες τους παρεμειναν ακατανοητες στους ξενους. Οι ιεραποστολοι αυτοι ηρθαν σε επαφη με μια ποικιλια θρησκευτικων πιστευω, με τραγελαφικα τυπικα και παραδοσεις μικρων φυλετικων ομαδων, αλλα και με εξελιγμενα φιλοσοφικα συστηματα οπως π.χ. ο Βουδισμος.
Με εκπληξη διεπιστωναν οτι ακομη και ο Βουδισμος που βασιζεται σε ενα ιστορικο υποβαθρο, δεν ηταν ενα ομογενες συστημα πιστης. Στην Ινδια, στην Σρι Λανκα ή στην Ταϋλανδη ο Βουδισμος εφαρμοζεται διαφορετικα απ’οτι στην Ιαπωνια ή στην Κορεα. Οι ιδιοι οι Βουδιστες που δεν ειχαν αμεσες επαφες με την Ιαπωνια και Κορεα, δεν γνωριζαν τις διαφορες της ιδιας τους θρησκειας.
Αντιθετως και οι ξενοι ειχαν τα προβληματα τους με τους ιεραποστολους της δυσης της χριστιανικης θρησκειας. Διεπιστωναν, οτι στην θρησκεια αυτη υπαρχουν τοσες πολλες αντιφασεις ωστε να μην την θεωρουν ομογενη. Μεχρι σημερα χρησιμοποιουνται στην Κορεα ή στην Ιαπωνια για την χριστιανικη θρησκεια των ευαγγελικων και καθολικων δυο διαφορετικες εννοιες. Στις αφρικανικες χωρες Κογκο ή Ανγκολα, που επισημα θεωρουνται χριστιανικες, εξελιχθηκαν περιεργα θρησκευτικα μιγματα.
Οι ανθρωποι των περιοχων αυτων δεν θεωρουν αντιφαση την μιξη χριστιανικων δογματων με παραδοσιακα τελετουργικα για να καταπραϋνουν τις μαγισσες και τα κακα πνευματα ή τα πνευματα των αποθανωντων προγονων. Τιθεται εδω ευλογα το ερωτημα. Προκειται για χριστιανικη θρησκεια ή για δεισιδαιμονια; Τα ως ανω παραδειγματα δειχνουν, οτι η εννοια της λεξης θρησκεια καθε αλλο παρα ακριβης ειναι. Οι ανθρωποι της δυσης ειναι συνηθισμενοι να κατανοουν ετσι την εννοια αυτη, επιρεασμενοι απο τον πολιτισμο τους. Σε αλλους πολιτισμους η εννοια της λεξης θρησκεια περιεχει μια περιγραφη, η οποια αναλογα με τις εσωτερικες προοπτικες αντιλαμβανεται απο τους ανθρωπους διαφορετικα.
Αυτος ειναι ο λογος που ο ερευνητης θρησκειων Wilfred Cantwell Smith ηδη το 1963 επροτεινεν την πληρη διαγραφη της αντινομικης εννοιας θρησκεια απο την επιστημονικη βιβλιογραφια και αντικατασταση αυτης με την λεξη «πιστη» (faith) και για την «συλλογη θρησκευτικης παραδοσης» με την «αθροιστικη παραδοση». Με την εννοια «πιστη» θελησε ο Smith να χαρακτηριση τις προσωπικες των ανθρωπων περιπετειες. Με την εννοια της «συλλογης θρησκευτικων παραδοσεων» χαρακτηρισεν τις εξωτερικες ορατες αποψεις ναοι, τυπικοτητες, συγγραμματα, μυθοι, ηθικα κηρυγματα, κοινωνικοι θεσμοιπου υπηρετουν την ισχυροποιηση και μεταδοση της πιστης. Η πιστη και η παραδοση, οι δυο πυλωνες της θρησκειας ειναι δυο διαφορετικες και αντιθετες αποψεις.
Η παραδοση προσπαθει να διατηρηση ενα συστημα πιστης και να το προστατευση απο μεταβολες. Η προσωπικη πιστη επανατοπο- θετει τις βασικες ερωτησεις κατ’επαναληψη και με τον τροπο αυτο μπορει να εξελιξη μια αναρχικη δυναμη που μεταβαλλει το υπαρχον συστημα, να το ανατιναξη και να οδηγηση σε νεες παραδοσεις, οπως εγινεν με τους ιδρυτας θρησκειων Βουδα, δια μεσω του Ιησου του Ναζωραιου εως τον Μωαμεθ και τον Μαρτινο Λουθηρο και αλλους.
Η διαρκης ειρωνεια της θρησκευτικης ιστοριας διδασκει, οτι τετοιες επαναστατικες παρορμησεις οδηγουν συχνα σε θρησκευτικους θεσμους που και αυτοι περιοριζονται καποτε στις δικες τους αληθειες. Η κατασταση αυτη διχνει ποσο βαθεια ριζωμενη ειναι η επιθυμια των ανθρωπων για μια αληθεια, οπου μπορουν να κρατηθουν σταθερα και να την υπερασπισουν εναντιον μιας αλλης αληθειας. Κανενας αλλος δεν περιγραφει καλυτερα την σκοτεινη πλευρα της θρησκευτικης παραδοσης απο τον Fjodor Dostojewski στην πραγματεια του για τον «Μεγα Ιεροεξεταστη», στο πεμτο βιβλιο του μυθιστορηματος «οι αδελφοι Karamasov».
Στην ιστορια αυτη που παρισταται στην Sevilla τον 16. μ.Χ. αιωνα, επανερχεται ολοζωντανος ο Ιησους ο Ναζωραιος στην γη. Οι λαοι τον χειροκροτουν, αυτος θεραπευει ασθενεις και μεταφερει αγαπη, ενω ο Ιεροεξεταστης δεν εχει να κανη τιποτε αλλο απο το να τον συλλαβη και να τον φυλακιση. Η νυχτερινη συνομιλια του Ιησου με τον Ιεροεξεταστη θα πρεπει, αντι για τα αλλα ιουδα’ι’κα παραμυθια, να γινη υποχρεωτικο μαθημα σε καθε θρησκευτικη διδασκαλια, διοτι ο Ιησους ο Ναζωραιος, ενω εως το τελος της συζητησης σιωπα, οδηγηται εδω εως τα ανωτατα ορια της δραματικης αντιπαραθεσης μεταξυ της ωθησης της ελευθεριας και της ωθησης της πιστης και τις αναγκες ασφαλειας, που προσπαθει να δωση η μεσαζουσα εκκλησια στους ανθρωπους. «Αντι να κυριαρχης στην συνειδηση των ανθρωπων, κατεβαινεις ακομη πιο βαθεια» κατακρινει ο Ιεροεξεταστης τον Ιησου τον Ναζωραιο και συνεχιζει.
«Ξεχασες οτι η ησυχια, ακομη και ο θανατος ειναι πραγματι προτιμωτερος για τους ανθρωπους απο την ελευθερη επιλογη για το καλο και το κακο. Οι ανθρωποι ειναι λοιπον αδυναμοι και μικροπροθυμοι απ’οτι εσυ θεωρεις. Το ηρω’ι’κο παραδειγμα σου στην ερημο, οταν δεν υπεπησες στους πειρασμους του σατανα, μονο λιγοι ανθρωποι μπορεσαν να κατανοησουν. Για τον λογο αυτο αφαιρεσεν η εκκλησια την συνειδηση απο τους ανθρωπους και τοποθετησε στην θεση της την αυθεντια, γνωριζοντας, οτι ετσι επροδωσε το κηρυγμα σου. Οι ανθρωποι ομως ειναι ευτυχεις, διοτι η εκκλησια τους ξαναοδηγει ως ποιμνιο και τους εκλεψε απο την καρδια τους το φοβερο δωρο που τους συσσωρευσε τοσο πολλα βασανα». Στο τελος της συζητησης απαντα ο Ιησους ο Ναζωραιος, χωρις να διατυπωση καμια λεξη, με μια χειρονομια, που εδονησεν τον εσωτερικο κοσμο του Μεγα Ιεροεξεταστη.....
….συνεχιζεται….