Ο Ροδόκηπος των Φιλοσόφων - Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία > Κοινωνικές δράσεις
Κοινοτισμός....
Ορφέας:
Με μια πιο λόγια και επιστημονικοφανή γλώσσα επιχειρεί να αναιρέσει την αξία του "Κοινοτισμού" και ο καθηγητής κ. Δημήτρης Δημητράκος, με λογικές όμως που δύσκολα μπορούν να χαρακτηρισθούν ορθές και με βάση διαπραγμάτευσης αυθαίρετα και υποκειμενικά παραδεκτή, χωρίς όμως αυτή η ίδια να μπορεί να τεκμηριωθεί με ορθό λόγο, ακόμα και με τον επιστημονισμό που ο ίδιος επικαλείται και θεωρεί αξιωματικά αναμφισβήτητο.
Εφημερίδα "ΤΟ ΒΗΜΑ" - Δημητράκος, Δημήτρης
«Κοινοτισμός»: το αμερικανικό υποκατάστατο του σοσιαλισμού;
Σύγχρονη δημοκρατία και ανοιχτή κοινωνία
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 26/11/2000, 00:00
Ο κοινοτισμός, ως σύστημα ιδεών, εισέβαλε στην κοινωνική, πολιτική και οικονομική σκέψη. Αποτελεί, σύμφωνα με τους εμπνευστές του, το αντίδοτο στον φιλελευθερισμό και στον ατομικισμό που κυριάρχησαν στη σύγχρονη πολιτική θεωρία. Κατ' άλλους τους πλέον καχύποπτους δεν είναι τίποτε άλλο από το αμερικανικό υποκατάστατο των ιδεών του σοσιαλισμού, που την τελευταία δεκαετία δέχθηκαν αλλεπάλληλα κτυπήματα. Η ουσία πάντως είναι ότι η αντιπαράθεση ανάμεσα στον κοινοτισμό και στον φιλελευθερισμό παίρνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις.
Για τους περισσότερους κοινοτιστές ο φιλελευθερισμός εμφορείται από ένα πνεύμα γενικευμένου ατομισμού και χρυσοθηρίας που αξιώνει το ανέλεγκτο των ατομικών συμφερόντων και αδιαφορεί για τις συνέπειες του μεταξύ τους ανταγωνισμού. Απέναντι στα φιλελεύθερα δόγματα ο κοινοτισμός αντιπροτείνει τις αξίες της συμμετοχής, της αφοσίωσης στην εκάστοτε κοινότητα και την πρόταξη των συλλογικών αγαθών του πολιτισμού και της παράδοσης έναντι των αγαθών της ατομικής διεκδίκησης.
Η αντιπαράθεση ανάμεσα στον φιλελευθερισμό και στον κοινοτισμό δεν αφορά μόνο την πολιτική πρακτική αλλά και τα κριτήρια πολιτικής σκέψης και κρίσης, την κατανόηση της κοινωνίας, καθώς και την ταυτότητα του ατόμου. Ο κοινοτισμός μπορεί να ερμηνευθεί ως αντίδραση στον φιλελευθερισμό και στον ατομικισμό που κυριάρχησαν στη σύγχρονη πολιτική θεωρία. Οπως γράφει ο Alasdair MacIntyre, ένας από τους σημαντικότερους φιλοσόφους του κοινοτισμού, οι δυτικές κοινωνίες εκφυλίζονται λόγω του φιλελευθερισμού και της ελεύθερης αγοράς που παράγουν απομονωμένα, ανώνυμα και μοναδοποιημένα άτομα.
Το φιλελεύθερο μοντέλο
Ο κοινοτισμός επισημαίνει μια μεγάλη αδυναμία του ατομικιστικού φιλελευθερισμού, ο οποίος βλέπει το άτομο ως μονάδα αποκομμένη από το φυσιολογικό της πλαίσιο, δηλαδή την κοινότητα. Η τελευταία, όπως ορθά τονίζουν οι κοινοτιστές, είναι υπεύθυνη ακόμη και για τη δημιουργία του ατόμου, ενώ συγχρόνως είναι πηγή της ηθικής του υπόστασης. Το ίδιο το υποκείμενο, το εγώ, αντλεί τα στοιχεία της οντολογικής του σύστασης από την κοινότητα.
Γι' αυτό και οι κοινοτιστές, αντίθετα από τους εκφραστές της φιλελεύθερης ιδεολογίας, δεν θεωρούν ότι το άτομο προηγείται της κοινότητας αλλά ότι αντίθετα η κοινότητα συγκροτεί το άτομο και ότι προηγείται αυτού και αξιακά. Το εγώ μας προσδιορίζεται από μια ολόκληρη σειρά κοινοτικών δεσμών που προϋποθέτουν κοινά βιώματα και κοινά αποδεκτές αξίες. Αυτά τα βιώματα και αυτές οι αξίες φορτίζουν την ατομική πρακτική του καθενός αλλά και τον τρόπο με τον οποίον παρατηρεί τα πράγματα ώστε ακόμη και οι γνώσεις που αποκτά να έχουν το αποτύπωμα της κοινότητας.
Με την έννοια αυτή η αφήγηση της παράδοσης που εμπεριέχει τα κοινοτικά βιώματα είναι η καταγραφή της υπόστασης της κοινότητας και εμπνέει το άτομο που ζει και δρα μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο. Αυτή τη βιωματική συγκρότηση του ατόμου παραθεωρεί ο φιλελεύθερος στοχασμός και προσπαθεί να θεμελιώσει φιλοσοφικά τις αρχές του παραβλέποντας ότι το άτομο, το οποίο θεωρεί αφετηρία της προσέγγισής του, έχει βαθύτατες ρίζες στην κοινωνία και δεν είναι μια απομονωμένη μονάδα που αιωρείται ελεύθερα στον παγκόσμιο χώρο.
Μέσα από τον τεχνητό κόσμο της φιλοσοφίας ο φιλελεύθερος παράγει παγκόσμιες και αφηρημένες αρχές με τις οποίες γυρεύει να δικαιώσει τους θεσμούς της κοινωνίας. Ανάμεσα σ' αυτές τις αρχές είναι και η αυτονομία του ατόμου. Η φιλοσοφία του κοινοτισμού ανταπαντά υποστηρίζοντας ότι η αυτονομία του καθενός δεν συνίσταται στην αποδέσμευσή του από κανόνες και κοινωνικούς καταναγκασμούς αλλά, αντίθετα, είναι συνυφασμένη με την κοινωνία και τη συμμετοχή του στα κοινά.
Η φιλελεύθερη ιδεολογία αν μπορεί να ονομαστεί έτσι δεν συνδέεται με συγκεκριμένες ηθικές αρχές που να θεωρούνται υπέρτατες διότι δεν αναγνωρίζει καμία εξουσία ή αυθεντία υπεράνω από το άτομο, το οποίο καλείται, όπως λέει ο Καντ, να γίνει νομοθέτης του εαυτού του. Μόνο η ελευθερία λογίζεται από τον φιλελεύθερο ως ρυθμιστική αρχή έναντι όλων των άλλων, διότι μέσα από αυτήν το άτομο καθίσταται υπεύθυνο για τις πράξεις του.
Από την εποχή του Διαφωτισμού η ελευθερία ανάγεται σε τέτοια ρυθμιστική αρχή διότι η αυτονομία του ατόμου συνυφαίνεται με την άρνησή του να τεθεί υπό την κηδεμονία οποιασδήποτε αυθεντίας που να είναι σε θέση να το καθοδηγήσει. Εχει βέβαια ανάγκη από κανόνες. Οι κανόνες που υιοθετεί όμως δεν είναι δοτοί άνωθεν. Εχουν γίνει συμβολαιακά αποδεκτοί και είναι αναθεωρήσιμοι. Από την άλλη μεριά, ο κοινοτισμός τονίζει τη σημασία των εμπεδωμένων κανόνων ηθικής που απουσιάζουν από τη φιλελεύθερη δημοκρατική ιδεολογία. Οι κανόνες αυτοί πηγάζουν από τα νοήματα και τις παραστάσεις που μοιράζονται τα μέλη μιας κοινότητας.
Η λογική του κοινοτισμού
Δεν αμφισβητούνται εδώ ο πλούτος του προβληματισμού και η λογική συγκρότηση του κοινοτισμού. Είναι επίσης κατανοητή η αποστροφή που προκαλεί στον κοινοτιστή ο ατομικιστικός και αφηρημένος χαρακτήρας της φιλελεύθερης ιδεολογίας. Η τελευταία παραθεωρεί τη σημασία της παρουσίας του παρελθόντος στο παρόν, που ο φιλελεύθερος στοχαστής το προσεγγίζει επίπεδα και χωρίς να αντιλαμβάνεται το ιστορικό του βάθος.
Βλέπουμε έτσι ότι ο κοινοτισμός έχει να προσφέρει ένα ζεστό μήνυμα, πράγμα που δεν συμβαίνει με τη φιλελεύθερη ιδεολογία της σύγχρονης δημοκρατίας και της ανοιχτής κοινωνίας. Στη θέση μιας ηθικής που βασίζεται σε γενικές και αφηρημένες αρχές που δεν μπορούν να χρησιμεύσουν ως στήριγμα στην κοινωνία ο κοινοτισμός υποδεικνύει εκείνες τις αρχές οι οποίες συνυφαίνονται με ένα ήθος που έχει βαθιές ρίζες στο κοινωνικό μας Είναι.
Στην κοινοτιστική αυτή επιχειρηματολογία μπορούμε να προσθέσουμε ότι η δύναμη των αξιών αυτών που έχουν συνυφανθεί με μια κοινότητα είναι δοκιμασμένη στη διάρκεια του χρόνου. Πολλές άλλες αρχές απορρίφθηκαν στην πράξη για να κατασταλάξει μια κοινότητα σ' αυτές. Γι' αυτό, όπως γνωρίζει κάθε ανθρωπολόγος, πρέπει να κρίνει κανείς με «επιείκεια» τις παραδόσεις και τις δοξασίες άλλων πολιτισμών. Οσο και αν φαίνονται «αφελείς» ή «παράλογες» οι κοσμοθεωρίες άλλων κοινοτήτων έχουν τη δική τους αξία και δοκιμασμένη λειτουργικότητα.
Και εκεί η συμβολή της κοινοτιστικής σκέψης είναι σημαντική διότι προσέφερε τη δυνατότητα απελευθέρωσης από τα ευρωκεντρικά στερεότυπα που επέβαλαν μονοσήμαντα μία ορισμένη κοσμοθεωρία βασισμένη στο πρότυπο που παρήγαγε η φιλοσοφία του Διαφωτισμού: τη φιλελεύθερη, δημοκρατική ιδεολογία που διέπει τη νεωτερική κοινωνία της Δύσης, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι αποτελεί μία από πολλές δυνατές μορφές ζωής, ένα από πολλά δυνατά συστήματα αξιών.
Μια αξιοζήλευτη λειτουργικότητα
Με αφετηρία αυτή την αρχή της «επιείκειας» θα πρέπει να εξετάσουμε και τη δυτική μορφή ζωής και να μην απορρίψουμε τις προκείμενές της ως αφελείς ή παράλογες αλλά να εξετάσουμε τη λειτουργικότητά τους. Μπορούμε μάλιστα να ξεκινήσουμε από την ίδια την ηθική προκείμενη που εμπνέει τον κοινοτιστή και αυτή είναι η πίστη στην ενότητα της ανθρωπότητας. Αυτή η ενότητα δεν συνίσταται στον πολιτισμό της τελευταίας, ο οποίος κάθε άλλο παρά ενιαίος είναι, αλλά στα κοινά προβλήματα που αντιμετωπίζει και στα οποία δίνει λύσεις που ποικίλλουν από κοινότητα σε κοινότητα, ανάλογα με το πολιτικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η καθεμιά.
Οι λύσεις αυτές διαφέρουν μεταξύ τους κυρίως σε αποτελεσματικότητα. Για παράδειγμα, ο τεχνικός και επιστημονικός πολιτισμός, που είναι σύστοιχος με τον νομικό και δημοκρατικό πολιτισμό των δυτικών χωρών και είναι κληρονομιά του Διαφωτισμού, προσφέρει ικανοποιητικότερες λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο άνθρωπος συγκριτικά με οποιεσδήποτε άλλες, πράγμα που εξηγεί τη διάδοσή του σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης.
Αν ληφθεί σοβαρά υπόψη αυτή η παράμετρος, τότε ορισμένες αξίες, όπως είναι η ιδέα της επιστημονικής εγκυρότητας, της λογικής συνοχής, της αφηρημένης ισότητας, της αλήθειας, των δικαιωμάτων του ατόμου, καθώς και άλλων αρχών οι οποίες συνδέονται με τον πολιτισμό της νεωτερικότητας και της ανοιχτής κοινωνίας που κληρονομήσαμε από τον Διαφωτισμό, πρέπει να κριθούν σε σχέση με τη λειτουργικότητά τους στο πλαίσιο ενός πολιτισμού που κατορθώνει να δώσει ικανοποιητικές λύσεις σε προβλήματα που αντιμετωπίζουν όλοι οι άνθρωποι.
Εκεί είναι που το ατομικιστικό-φιλελεύθερο μοντέλο έχει μια αξιοζήλευτη λειτουργικότητα. Και η λειτουργικότητά του αυτή συνδέεται άμεσα, όχι με μια κοινοτιστική εμμονή στην παράδοση για την παράδοση ή με κανόνες που μας δόθηκαν «άνωθεν» και δεν μπορούμε να αλλάξουμε κατά την κρίση μας, αλλά με το πνεύμα κριτικής που είναι ριζωμένο τόσο στον επιστημονικό λογισμό όσο και στους θεσμούς της σύγχρονης δημοκρατίας.
Αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε ο κοινοτισμός αυτοαναιρείται από τη στιγμή που αγνοεί την κοινοτική πηγή των δικών του νοημάτων. Αυτό γίνεται με τη συλλήβδην απόρριψη εκ μέρους του του πολιτισμού της ανοιχτής κοινωνίας, η οποία αποτελεί την οικολογική εστία που τον εξέθρεψε. Αν αντιπροσωπεύει κάτι, αυτό είναι η θεωρητικοποίηση μιας νοσταλγίας για έναν κόσμο που χάθηκε, μια μεταβεμπεριανή ιερεμιάδα για την «απομέγευση» της σύγχρονης νεωτερικής κοινωνίας".*
* Ο κ. Δημήτρης Δημητράκος είναι καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Ορφέας:
"Κοινοτισμός μία αίγλη φωτός"....
Ένθετο την Κυριακή 07.11.2010 της εφημερίδας "MAKΕΔΟΝΙΑ"....
Επιμέλεια αφιερώματος, κείμενο, συνέντευξη....
Στέλιος Κούκος
“Μοι φαίνεται ως μία αίγλη φωτός, εν φαεινόν βήμα, εν εύηχον κήρυγμα προόδου, ευημερίας και αλληλεγγύης μεταξύ των ανθρώπων”!
Με αυτά τα γεμάτα ενθουσιασμό και από καρδιάς λόγια ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης χαιρετίζει το 1908 την ίδρυση συνεταιρισμού άρτι συσταθείσας κοινότητας, προλογίζοντας το καταστατικό της. Κοινότητες, συνεταιρισμοί, συντροφίες και άλλες συσσωματώσεις και ενώσεις προσώπων αποτελούν συναντήσεις ανθρώπων που αγωνιούν και αγωνίζονται για το κοινό καλό και την κοινή ευημερία. Και μάλιστα μάχονται για την επίτευξη στόχων που εδράζονται επί πραγματικών ζητημάτων που προκύπτουν από τον ζωτικό τους χώρο. Άλλωστε, για να θυμηθούμε πάλι τον μεγάλο σκιαθίτη συγγραφέα και το επίκαιρο διήγημά του “Χαλασοχώρηδες”, που αναφέρεται στις εκλογές, “όπου γενικότης, εκεί και επιπολαιότης”.
Οι ενώσεις αυτές, με βαθιές ιστορικές ρίζες, δοκιμασμένες και μέσα στον ελληνικό χωρόχρονο ή καλύτερα μέσα στην αργόσυρτη ελληνική συνέχεια, απέδειξαν ότι μπορούν να αντιμετωπίσουν καλύτερα τα ποικίλα προβλήματα που προκύπτουν και απασχολούν τους πολίτες μιας περιοχής (παιδείας και πολιτισμού, τοπικής αυτοδιοίκησης, φορολογίας, εκκλησιαστικά, φιλανθρωπίας...) Δυστυχώς σήμερα ο πολίτης, τόσο ως πρόσωπο όσο και ως έννοια, είναι απαξιωμένος, αφού ουσιαστικά δεν του προσφέρεται να πράξει το αυτονόητο: Να γίνει ουσιαστικό μέλος και στέλεχος της κοινωνίας στην οποία ζει και κατά συνέπεια να αναλάβει υπεύθυνα τη μοίρα του τόπου του.
Εντούτοις ο κοινοτισμός στις ποικίλες εκδοχές του παραμένει διεθνώς και σήμερα επίκαιρος και συνεχίζει να προκαλεί το ενδιαφέρον και να γοητεύει τους ανθρώπους. Το σημαντικότερο είναι πως ίσως αποτελεί την τελευταία ελπίδα και το έσχατο καταφύγιο των ανθρώπων για να συναντηθούν, να επικοινωνήσουν και να αντιμετωπίσουν συλλογικά τα προβλήματα που τους απασχολούν. Γιατί μόνο έτσι “το μέλλον αναγκαίως θα είναι καλύτερον του παρελθόντος”, όπως καταλήγει στο κείμενό του ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης προλογίζοντας την ίδρυση του συνεταιρισμού της κοινότητας.
Το ζήτημα κατά πόσο είναι δυνατό οι κοινότητες, ως όργανα τοπικής αυτοδιοικήσεως, να ενταχθούν λειτουργικά στο πλαίσιο συγκεντρωτικού πολιτεύματος δημοκρατικού τύπου στασιάζεται.
Aπό σύγχρονους πολιτειολόγους υποστηρίχθηκε ότι, εφόσον κάθε δημοκρατική διακυβέρνηση τείνει δυναμικά προς την ενότητα και τη συγκέντρωση της εξουσίας, είναι φυσικό η τοπική αυτοδιοίκηση να μην προσφέρεται για την επίτευξη των σκοπών του κράτους αυτού, γιατί διασπά τη δυνατότητα ενιαίας συλλογικής εκφράσεως της πολιτικής βουλήσεως του λαού. Όπως και να έχει το πράγμα, ο νεοέλληνας νομοθέτης δεν αξιώθηκε να καταλάβει πως η κοινότητα δεν ήταν μόνο διοικητική περιφέρεια αλλά εστία αναπτύξεως και εφαρμογής των ανθρώπινων δικαιωμάτων στην πιο συγκεκριμένη τους εκδήλωση.
Στο πλαίσιο, δηλαδή, που ο κοινωνικός έλεγχος ήταν σε θέση, με βάση την κοινοτική αρετή, να κατευθύνει και να ελέγχει την ατομική και ομαδική συμπεριφορά των μελών της. Ήταν, δηλαδή, ένα πολιτικοκοινωνικό παιδευτήριο, που πέτυχε απόλυτα κατά την πρώτη φάση της δραστηριότητάς του κάτω από το πολυκρατικό πολιτειακό σύστημα που είχε αναπτυχθεί. Με άλλα λόγια, η καταφορά του κράτους ενάντια στην παραδοσιακή κοινότητα συνεχίζεται....
Ορφέας:
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
Πρόλογος εις το καταστατικόν συνεταιρισμού κοινότητος Κοσκινά Καρδίτσης
"Το βιβλιάριον τούτο, το περιέχον το Καταστατικόν της νεωστί αποκαταστάσης Κοινότητος του μικρού χωρίου Κοσκινά της Καρδίτσης, μοι φαίνεται ως μία αίγλη φωτός, εν φαεινόν βήμα, εν εύηχον κήρυγμα προόδου, ευημερίας και αλληλεγγύης μεταξύ των ανθρώπων.
Η αλλαγή εξουσίας και Κυβερνήσεως, και η φυσική εντεύθεν ανωμαλία, η ζύμωσις η εκ του κομματισμού προερχομένη, η ανεπάρκεια και αφροντισία των Ελληνικών Κυβερνήσεων, των λόγω μεν επαγγελλομένων εκάστοτε την λεγομένην αποκέντρωσιν, πράγματι δε εξασκουσών την συγκέντρωσιν μέχρις αποπνιγμού, και η γειτνίασις του συχνά πλημμυρούντος Παμίσου, όλα ταύτα συλλήβδην υπήρξαν αφορμή όπως μη διοικήται καλώς το χωρίον και φθίνη η Κοινότης. Χάρις τω Θεώ ανέτειλεν επ’ εσχάτων η ευεργέτις πρωτοβουλία νεαρών ευπαιδεύτων ανδρών, τέκνων του αυτού χωρίου, εις το πνεύμα των οποίων επήλθε φωτισμός και ευβουλία, προς άρσιν των κακών τούτων και το ανά χείρας βιβλιάριον δύναται να χρησιμεύση ως υπόδειγμαπώς πρέπει να διευθύνωνται εκασταχού αι κοινοτικαί περιουσίαι.
Οι γεωργικοί πληθυσμοί της Θεσσαλίας και της Ελλάδος, οίτινες αποτελούσι την βάσιν της κοινωνίας, και πρέπει να σεμνύνωνται δι’ αυτό, ας λάβωσι διδάγματα και ας καρπωθώσιν ωφελήματα εκ του διαυγούς τούτου Καταστατικού, του περιποιούντος τιμήν εις εκείνους οίτινες το υιοθέτησαν και το κατήρτισαν, και, συν Θεώ αρωγώ, τάχ’ αύριον έσσετ’ άμεινον.
Το μέλλον αναγκαίως θα είναι καλύτερον του παρελθόντος.
(1908) Αλεξάνδρος Παπαδιαμάντης, τόμος Ε’,
επιμέλεια Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, εκδόσεις Δόμος.
Ορφέας:
"Κοινοτισμός μία αίγλη φωτός"....
Ένθετο την Κυριακή 07.11.2010 της εφημερίδας "MAKΕΔΟΝΙΑ"....
Στοιχεία της ελληνικής και διεθνούς εμπειρίας
Του Σπύρου Κουτρούλη*
Αν η ιστορία λειτουργούσε με κάποιες ανυπέρβλητες νομοτέλειες, τότε θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι ο “Καποδίστριας” και ο “Καλλικράτης” βάζουν οριστικά ταφόπλακα σε μια παράδοση κοινοτισμού, αυτοδιαχείρισης, συνεργατισμού και άμεσης δημοκρατίας που υπήρχε σεκάθε περίοδο της ιστορικής πορείας του ελληνισμού.
Ευτυχώς όμως η ιστορία λειτουργεί και με το απρόοπτο και το απρόβλεπτο, ώστε, όταν οι καιροί το επιβάλουν, τότε και πάλι θα ανακαλύψου-με την αναγκαιότητα του κοινοτισμού. Χάρις στις μελέτες του Κ. Καραβίδα, του Ν. Μαλούχου, του Ι. Δραγούμη, του Δ. Δανιηλίδη, του Κ. Παπαρρηγόπουλου, του Ν.Μοσχοβάκη του Ν. Πανταζόπουλου γνωρίζουμε με βεβαιότητα τους τρόπους που εμφανίστηκε στην αθηναϊκή δημοκρατία, στο Βυζάντιο και την Τουρκοκρατία(1).
Η γενική συνέλευση των πολιτών και όχιοι αντιπρόσωποί τους είναι η πηγή της εξουσίας. Μορφές κοινοτικού συνεργατισμού και όχι αυθεντικά καπιταλιστικές σχέσεις εμφανίστηκαν επίσης σε ολόκληρη την ορθόδοξη - σλαβική Ανατολή. Έτσι ίσως εξηγείται γιατί κάποιοι στοχαστές σαν τον Δρα-γούμη και τον Καραβίδα πίστευαν -κατά το παράδειγμα του Ρήγα- στη βαλκανική ομοσπονδία και στη στενή συνεργασία με τη Ρωσία.
Από όλους τους μελετητές ο Κ. Καραβίδας ξεχωρίζει γιατί χειρίστηκε με επιτυχία ένα τεράστιο πρωτογενές υλικό, ώστε να είναι σε θέση να βγάλει τα αναγκαία συμπεράσματα και να μπορεί να συνδέσει το Είναι με το Δέον. Ό,τι στον Ι. Δραγούμη παρουσιάζεται ενορατικά και ποιητικά, στον Κ. Καραβίδα θεμελιώνεται σε μια εξονυχιστική πραγματολογική ανάλυση. Ο Ν. Πανταζόπουλος, ως ιστορικός του Δικαίου, κατάφερε να αποκαλύψει με πολύ συγκεκριμένο τρόπο πώς η απόρριψη του εθιμικού δικαίου ως πηγής του Δικαίου από το ελληνικό κρά-τος, είχε αρνητικές επιδράσεις στον κοινοτικό συνεργατισμό.
Κοινότητα, ελβετικό μοντέλο και Κ. Μαρξ
Ενδιαφέρον επίσης είναι ότι, κάτω από πανίσχυρα και δεσποτικά κράτη εμφανίστηκαν κοινωνικές συσσωματώσεις όπως ηκοινότητα, η ζάντρουγκα, το μιρ, η όμπτσινα, το αρτέλ, που συνιστούσαν μορφές κοινωνικής αυτονομίας. Ο κοινοτισμός συνεπώς μπορεί να υπάρξει χωρίς κράτος (σχεδόν όλοι οι αναρχικοί είναι κοινοτιστές), με ένα δεσποτικό κράτος, αλλά και με ένα δημοκρατικό κράτος που σέβεται την ετερότητα. Μια χώρα όπου διασώζεται ο κοινοτισμός και όπου διενεργούνται συχνότατα δημοψηφίσματα και γενικές συνελεύσεις των κατοίκων κάθε κοινότητας, οι αποφάσεις των οποίων είναι δεσμευτικές, είναι η Ελβετία. Θεμελιωτής του ελβετικού συστήματος κοινοτισμού και άμεσης δημοκρατίας υπήρξε ο Ι. Καποδίστριας.
Οι δικοί μας θαυμαστές της Δύσης δεν βρήκαν τίποτε ελκυστικό στο ελβετικό παράδειγμα και γι’ αυτό προτίμησαν να δημιουργήσουν έναν ολιγαρχικό και τελικά αντιδημοκρατικό - φεουδαρχικό κοινοβουλευτισμό. Ο Μαρξ σε επιστολή του προς τους ρώσους οπαδούς του Μιχαηλόφσκι και Βέρα Ζάσουλιτς τους συμβουλεύει να ακολουθήσουν τη ρώσικη παράδοση του κοινοτισμού, διότι αυτός θα είναι ο γρηγορότερος και ο ασφαλέστερος δρόμος για να φτάσουν στον σοσιαλισμό. Βέβαια οι επίγονοί του έχτισαν ένα ολοκληρωτικό κράτος, που ουσιαστικά διέλυσε, αντί να αξιοποιήσει, τη ρώσικη κοινοτική παράδοση, με τα γνωστά πλέον αποτελέσματα.
Ελληνική παράδοση κοινοτισμού
Στον ελληνικό χώρο υπάρχουν μαρτυρίες (μία από αυτές είναι του Κ. Καραβίδα) ότι γενικές συνελεύσεις των κατοίκων των κοινοτήτων διενεργούνταν τουλάχιστον μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Από τις αρ-χές του 16ου αιώνα δημιουργούνται κοινοτικές εταιρείες σε περιοχές όπως η Φιλιππούπολη, τα Μαδεμοχώρια, η Καλαρρύτη, το Συρράκο, η Χίος, οι Κυδωνιές.
Στην Ύδρα, στις Σπέτσες και στα Ψαρά κάθε ναύτης είχε εταιρικό μερίδιο στο πλοίο ή στο φορτίο. Σε όλες τις κοινότητες διενεργούνταν εκλογές συνήθως δύο φορές τον χρόνο, του Αγίου Δημητρίου ή και του Αγίου Γεωργίου. Ένα πρόσθετο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι οι ελληνικές κοινότητες, επειδή ζούσαν σε εχθρικό κράτος, φυσικό ήταν να μην περιμένουν από αυτό κανενός είδους βοήθεια, επιχορήγηση ή επιδότηση. Αντίθετα, αυτές δημιουργούσαν τον πλούτο, τον οποίο στη συνέχεια διένειμαν με δίκαιο τρόπο, ενώ συγχρόνως εξασφάλιζαν την ανοχή της εχθρικής οθωμανικής εξουσίας με την καταβολή των φόρων και των δοσιμάτων.
Η περίπτωση των κοινοτήτων των Αμπελακίων συνιστά μια σύνθετη πραγματική ουτοπία, όπου έχουν εναρμονιστεί η οικονομική αποδοτικότητα με την αυτοδιαχείριση και τη δίκαιη διανομή του πλούτου που είχε παραχθεί. Όσοι αναζητούν έναν δρόμο πέρα από τον μονοθεϊσμό του χρήματος και των αγορών, αλλά και πέρα από το γραφειοκρατικό κράτος - Λεβιάθαν δεν χρειάζεται να πάνε μακριά ούτε να δημιουργήσουν εκ του μηδενός. Υπάρχει η ελληνική παράδοση του κοινοτισμού, από την οποία μπορούμε να προμηθευθούμε τα αναγκαία παραδείγματα.
Τα Αμπελάκια
Ας δούμε ορισμένα στοιχεία από τα Αμπελάκια, που μας τα μετέφεραν διάφοροι ιστορικοί, όπως ο Κ. Παπαρρηγόπουλος. Προϊστάμενοι της κοινοτικής εταιρείας ήταν πέντε επιτροπές (ανώτατη διοίκηση, διοίκηση, γεωργική, βιομηχανική, ελεγκτική), που εκλέγονταν από όλους τους κατοίκους πάνω από 25 ετών. Στις επιτροπές αυτές μπορεί να συμμετείχαν και οι φτωχότεροι, αν είχαν τις ικανότητες που απαιτούσε η θέση τους. Κατά την έκφραση του Λένιν, στα Αμπελάκια και η τελευταία μαγείρισσα μπορούσε να κυβερνά.
Πριν από τη διανομή των ετήσιων κερδών αφαιρούνταν το κόστος για την αγορά του σταριού για τους φτωχότερους εργάτες, τα δώρα στους πασάδες, τα έξοδα νοσοκομείων, βιβλιοθηκών, σχολείων, τυπογραφείων, οδών, εκκλησιών, τα λειτουργικά έξοδα και οι τόκοι. Τα κέρδη που έμεναν στο τέλος διανέμον-ταν μεταξύ των εργατών που ήταν ιδιοκτήτες χωραφιών βαμβακιού και των εργατών που προσέφεραν μόνο την εργασία τους.
Τελικός αρμόδιος να αποφασίσει για τον τρόπο διανομής ήταν η γενική συνέλευση, που αποφάσιζε με τέτοιο τρόπο, ώστε να μη δημιουργούνται δυσαρέσκειες. Έτσι δημιουργήθηκε μια στιβαρή κοινότητα αδελφών και συντρόφων, που δημιουργούσε αξίες, πλούτο, και όχι ελλείμματα και διαφθορά όπως οι σημερινές δημοτικές εταιρείες. Επιτελούσε με αποτελεσματικότητα ρόλους κοινωνικής πρόνοιας και στήριξης της παιδείας. Η παρακμή της οφείλεται σε εξωγενείς λόγους: τη χρεοκοπία του αυστριακού κράτους, όπου υπήρχαν οι καταθέσεις της, και οι επιθέσεις που δέχθηκε από τους Οθωμανούς.
Ανατολική και Δυτική Ευρώπη
Προφανώς η Ορθοδοξία έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Ανατολική Ευρώπη για τη δημιουργία των κοινοτήτων και του συνεργατισμού αντί καπιταλισμού. Ο τρόπος που διοικείται το Άγιο Όρος είναι ένα παράδειγμα κοινοτισμού, καθώς η εξουσία εναλλάσσεται ανάμεσα στις διάφορες μονές. Στη Δύση, από στοχαστές όπως ο Ταίνις -αλλά και άλλους- μάθαμε ότι οι κοινότητες υπήρξαν μια σταθερά του κοινωνικού βίου, που συχνά αντιπαρατίθεται στην κοινωνία. Σημαντική είναι η παρεμβολή του νιτσεϊκού -όπως ήταν και ο Ίων Δραγούμης- γερμανοεβραίου αναρχικού Γ. Λαντάουερ στη σύνθεση ενός κοινοτικού παραδείγματος που αξιοποιεί κάθε προηγούμενη παρεμφερή εμπειρία(2).
Οι επιρροές του Νίτσε τόσο στον Λαντάουερ όσο και στον Δραγούμη αποδεικνύουν ότι η κριτική στον εργαλειακό ορθολογισμό και “στο πιο παγερό, από τα παγερά τέρατα, το κράτος”(3) δημιουργεί έναν πνευματικό χώρο ευνοϊκό για τον κοινοτισμό. Διέκρινε με σαφήνεια την αναρχία -που την φανταζόταν ως ομοσπονδία κοινοτήτων- από τη βία. Ο Λαντάουερ προσπάθησε να εφαρμόσει τον κοινοτισμό στην “Αναρχική Δημοκρατία” του Μονάχου το 1919, στηνοποία ήταν υπουργός Πολιτισμού, με πρωθυπουργό τον επίσης νιτσεϊκό Κ. Άισνερ.
Τελικά, συνελήφθη από τον στρατό των σοσιαλδημοκρατών και εκτελέστηκε στη φυλακή από ακροδεξιούς. Μαθητής του υπήρξε ο επίσης γερμανοεβραίος φιλόσοφος Μάρτιν Μπούμπερ, ο οποίος πίστευε πως με τη διάλυση των κοινοτήτων και των συνεταιρισμών μεγάλωσε το υπαρξιακό κενό και ο άνθρωπος αισθάνεται ριγμένος στον κόσμο. Η σκέψη του εμπνεύστηκε από τη ρώσικη κοινοτική παράδοση, τον συνεργατισμό (το αρτέλ) και θεωρούσε, όπως και ο Λαντάουερ, ότι δίχως την επαναστατική βία οι κοινοτικές σχέσεις μπορούν να αντικαταστήσουν σταδιακά τις κρατικές, διότι το κράτος, όπως και η κοινότητα, είναι κυρίως σχέσεις. Θεωρείται από τους εμπνευστές των κιμπούτς στο Ισραήλ.
Ένα πραγματοποιήσιμο όραμα
Συνηθίσαμε στη χώρα μας να θεωρούμε ως δημοκρατία τα κόμματα που δεν δεσμεύονται από τις εξαγγελίες και τα προγράμματα τους, τις πελατειακές σχέσεις που εξαγοράζουν την ψήφο και τη συναίνεση των πολιτών, τους διαφθαρμένους και χαμηλού επιπέδου πολιτικούς. Αντίθετα με αυτά, δημοκρατία είναι ο κοινοτισμός, οι γενικές συνελεύσεις των πολιτών, τα συχνά δημοψηφίσματα, η κλήρωση ορισμένων αξιωμάτων, οι συνεργατικές εταιρείες που δημιουργούν πλούτο και όχι διαφθορά, κρατικά ελλείμματα και εξάρτηση από το διεθνές κεφάλαιο.
Πρόκειται για ένα ρεαλιστικό και πραγματοποιήσιμο όραμα, όπως αποδεικνύεται από την ελληνική και την παγκόσμια ιστορία. Μπορεί να συναντάται με τις επιθυμίες ή τις ουτοπίες φλογερών ή ρομαντικών στοχαστών, αλλά δεν είναι προϊόν τους. Ο κοινοτισμός, ο συνεργατισμός, η άμεση δημοκρατία, δημιουργήματα της ανάγκης, υπήρξαν πριν από αυτούς. Θα υπάρξουν και μετά από αυτούς".
(1). Αναλυτικότερα στο βιβλίο μου “Εθνισμός και κοινοτισμός” (Εναλλακτικές Εκδόσεις), Αθήνα 2004.
(2). Αναλυτικότερα για τον Γ. Λαντάουερ και τον Μ.Μπούμπερ στη μελέτη μου “Φιλοσοφία, κοινοτισμός καιρομαντισμός”, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό “Άρδην”,τεύχη 54 και 55.
(3). Φ. Νίτσε, “Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα” (ΕκδόσειςΔωδώνη), μετάφραση Α. Δικταίου, 1984, σελ. 86.
* Ο Σπύρος Κουτρούλης είναι οικονομολόγος, συγγραφέας των βιβλίων: “Ο Θεός χορευτής: Περιπλάνηση στον λόγο του Νίτσε” (εκδόσεις Παπαζήση), “Εθνισμός και κοινοτισμός” (Εναλλακτικές Εκδόσεις), “Ο Κόσμος ο μικρός ο μέγας: Ιδεολογίες και αισθητική στον Νέο Ελληνισμό” (Εναλλακτικές Εκδόσεις)
Ορφέας:
"Κοινοτισμός μία αίγλη φωτός"....
Ένθετο την Κυριακή 07.11.2010 της εφημερίδας "MAKΕΔΟΝΙΑ"....
Του Μελέτη Η. Μελετόπουλου*
Ο τίτλος του άρθρου υπονοεί τη διεθνή αλλά και διαχρονική παρουσία των κοινοτικών ιδεών. Πράγματι, υπό διάφορες μορφές οι κοινοτικές ιδέες εμφανίσθηκαν σε διάφορα σημεία του ορίζοντα, υπό ποικίλες μορφές, και παραδόξως σήμερα χαίρουν μεγάλης δημοσιότητας στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο Amitai Etzioni (το κυριότερο έργο του οποίου είναι το “The Spirit of Community: The Reinvention of American Society”, Simon & Schuster, 1993, New York) δίδαξε ως καθηγητής Κοινωνιολογίας στο κραταιό Columbia, στο George Washington, όπως και στο Harvard Business School, μάλιστα διετέλεσε Senior Advisor του Λευκού Οίκου σε θέματα εσωτερικής πολιτικής.
Οι κοινοτικές ιδέες του έχουν φιλελεύθερο χαρακτήρα, ενώ προσπαθεί να αντισταθμίσει τα ατομικά δικαιώματα με τα συμφέροντα της κοινότητας. Θεωρεί επίσης ότι οι άνθρωποι προσδιορίζονται σε σημαντικό βαθμό από την κουλτούρα και τις αξίες της κοινότητας στην οποία ανήκουν. Επίσης κοινοτικά στοιχεία εμπεριέχουν ορισμένες πτυχές της σύγχρονης οικολογικής σκέψης (π.χ. το κλασικό έργο του Edouard Goldsmith “Small is beauti-full“). Ο κοινοτισμός, ως θεωρητικό-ιδεολογικό ρεύμα, προέκυψε βεβαίως από το κλασικό έργο του κορυφαίου γερμανού Ferdinand Tonnies “Gemeinschaft und Ge-sellschaft” (1887).
Ο Tonnies (1855-1936)αντιδιέστειλε τους δύο θεμελιώδεις κοινωνιολογικούς τύπους της προβιομηχανικής κοινότητας (Gemeinschaft) και της αστικής κοινωνίας (Gesellschaft). Η πρώτη βασίζεται σε δεσμούς αίματος και συγγένειας, ενώ η δεύτερη σε κοινά συμφέροντα. Στην πρώτη προέχει το εμείς και στη δεύτερη το εγώ. Στην πρώτη οι άνθρωποι είναι ενωμένοι παρ’ όλα όσα τους χωρίζουν, στη δεύτερη είναι χωρισμένοι παρ’ όλα όσα τους ενώνουν. Στην ουσία πρόκειται για μια ευθεία αμφισβήτηση των πρωτείων και της ηθικής αξίας του καπιταλισμού.
Η θεωρία του Tonnies συνδέθηκε με την εμφάνιση πρωτοσοσιαλιστικών, αντικαπιταλιστικών και ρομαντικών πολιτικών κινήσεων. Άλλωστε ο ίδιος ο Tonnies ήταν μέλος του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, μαχόμενος αντιναζιστής και μάλιστα καθαιρέθηκε από την προεδρία της Γερμανικής Κοινωνιολογικής Εταιρείας από τον Hitler. Εισηγητής του Tonnies στην Ελλάδα σε καθαρά θεωρητικό επίπεδο υπήρξε ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος (1902-1986),στο πληθωρικό και εξαιρετικά σημαντικό μεσοπολεμικό κοινωνιολογικό του έργο και στη διδασκαλία του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1929-36).
Στη νεοελληνική πολιτική σκέψη
Σε επίπεδο πολιτικού οράματος, η κοινότητα εμφανίζεται στην νεοελληνική πολιτική σκέψη λιγότερο ως απότοκος της διεθνούς συζήτησης περί Gemeischaft και περισσότερο ως απόρροια της ιδιότυπης ελληνικής εμπειρίας της Εκκλησίας του Δήμου και των κοινοτήτων της τουρκοκρατίας. Η κοινότητα, υπ’ αυτήν την έννοια, λειτουργεί ως πρότυπο και βασικό κύτταρο πολιτειακής οργάνωσης στην πρώιμη πολιτική σκέψη του Ίωνος Δραγούμη (1878-1920),σε μια πιο ρομαντική, προβιομηχανική διάσταση.
Ο Δραγούμης μάλιστα, ως νεαρός διπλωματικός υπάλληλος στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία, γνώρισε στην πράξη τη λειτουργία των κοινοτικών θεσμών (που στην ελεύθερη Ελλάδα είχαν ήδη παρακμάσει λόγω της εγκαθίδρυσης συγκεντρωτικών κρατικών μηχανισμών). Ο Δραγούμης πρότεινε τη συγκρότηση μείζονος ελληνικού οργανισμού με ομοσπονδιακό χαρακτήρα στη βάση των απανταχού ελληνικών κοινοτήτων. Στην πιο ολοκληρωμένη προσπάθεια διαμόρφωσης κοινοτικής πολιτικής πρότασης επιδόθηκε ο Κωνσταντίνος Καραβίδας (1890-1973), έχοντας ως πηγή έμπνευσης όχι μόνο και όχι τόσο τον Tonnies όσο κυρίως την αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία και τις κοινότητες της τουρκοκρατίας, τις οποίες θεωρεί μετεξέλιξη του αρχαίου άστεως υπό διαφορετικές συνθήκες.
Ο Καραβίδας θεωρεί κλειδί την έννοια της κοινότητας (την οποία ταυτίζει με την άμεση δημοκρατία) για την ερμηνεία ολόκληρης της ελληνικής ιστορίας. Την ερμηνεύει ως κοινωνικοοικονομικό μοντέλο αντίστοιχο προς την ιδιομορφία (και την πενία) του εδάφους, που καθιστά αναγκαία την υπέρβαση του ατομικισμού και του ανταγωνισμού, απαγορευτική τη συσσώρευση ιδιωτικού πλούτου (που οδηγεί αναπόφευκτα στον ταξικό ανταγωνισμό και στον εμφύλιο πόλεμο) και υποχρεωτική τη συνέργεια, την αλληλεγγύη και τις οικονομίες κλίμακας.
Το κοινοτικό μοντέλο εξασφάλισε εξάλλου στον ελληνισμό τεράστια ευελιξία, συγκριτικά πλεονεκτήματα και ανταγωνιστικότητα στηπαγκόσμια οικονομία, καθώς και δυνατότητα γεωγραφικής επέκτασης σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο. Στα πρώιμα έργα του ο Καραβίδας κηρύσσει επαναστατική διαδικασία ανατροπής του αστικού κράτους και υποκατάστασής του από κοινοτική συνομοσπονδία, ενώ στα ώριμα έργα του (μετά το 1930) επιχειρεί να συμφιλιώσει τον κοινοτισμό με το παγκόσμιο καπιταλιστικό πλαίσιο.
Κ. Καραβίδας, Ντ. Μαλούχος
Ο Καραβίδας ανέλυσε ολοκληρωμένα όχι μόνο τον κοινοτικό τρόπο παραγωγής αλλά και τον κοινοτικό τύπο εξουσίας, που είναι πρωτογενής, άμεσος, ανακλητός, αναδεικνύεται με αποκλειστικό κριτήριο την προσφορά και είναι υπόλογος στο κοινοτικό σώμα. Ο Καραβίδας, αν και σπούδασε νομικά, ήταν γνώστης της γεωπολιτικής και της γεωοικονομίας, τις οποίες ενσωμάτωσε στη μεθοδολογία του.
Επίσης υπήρξε σπουδαίος κοινωνικός ανθρωπολόγος και στα “Αγροτικά” του (1931) αποτύπωσε έξοχα τις κοινωνικές δομές στα Βαλκάνια των αρχών του προηγούμενου αιώνα. Επίσης διαπίστωσε ότι η βασική δομή της ελληνικής κοινωνίας είναι μικροαστική και το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού βιοπορίζεται κινούμενο ταυτόχρονα στον πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή τομέα της παραγωγής. Τα βασικά του έργα είναι τα “Σοσιαλισμός και κοινοτισμός”, Αθήνα 1930, “Αγροτικά: μελέτη συγκριτική”, Αθήνα 1931, “Η κοινοτική πολι-τεία”, Αθήνα 1935, “Τα κοινοτικά δίκαια εις την βάσιν του κράτους”, Αθήνα 1939, κ.ά.
Ενώ στην εποχή του ο Καραβίδας αγνοήθηκε, μετά τη μεταπολίτευση το έργο του αναγνωρίσθηκε, τα συγγράμματά του επανεκδόθηκαν (πρόεδρος της επιτροπής επανεκδόσεως έργων Κωνσταντίνου Καραβίδα το 1975 ήταν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος) και πλήθος βιβλίων και άρθρων γράφηκαν για τις ιδέες του και την προσωπικότητά του (αναλυτική βιογραφία και κριτική παρουσίαση του έργου του υπάρχει στην ανέκδοτη δεύτερη διδακτορική μου διατριβή με τίτλο “Οι κοινοτικές ιδέες στην Ελλάδα, το έργο του Κωνσταντίνου Καραβίδα και οι συγγενείς προσεγγίσεις”, που υποστηρίχθηκε στη Φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 2003 και πρόκειται να εκδοθεί προσεχώς από τις εκδόσεις Παπαζήση). Συνοδοιπόρος και στενός συνεργάτης του Καραβίδα υπήρξε ο Ντίνος Μαλούχος(1895-1928), ο οποίος σπούδασε γεωπόνος στην Ιταλία, όπου και μυήθηκε στον μαρξισμό.
Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα γνώρισε τον Καραβίδα και προσχώρησε στην κοινοτική φιλοσοφία. Μάλιστα εξέδωσε την εβδομαδιαία επιθεώρηση “Κοινότης” (1922-1924), όπου ο ίδιος ο Μαλούχος, ο Καραβίδας και μία ομάδα συνεργατών τους διεκδίκησαν δυναμικά θέση στο αναδιαμορφούμενο πολιτικό σκηνικό που ακολούθησε τη μικρασιατική καταστροφή, επιδιώκοντας να στρέψουν την επανάσταση Γονατά - Πλαστήρα προς την κοινοτική κατεύθυνση, αλλά χωρίς αποτέλεσμα.
Άλλοι σημαντικοί μελετητές
Τον θεσμό των κοινοτήτων ανέδειξε, μέσα από τις μελέτες του και κυρίως το πολύ σημαντικό έργο του “Νεοελληνική οικονομία και κοινωνία” (Αθήνα 1934, επανέκδοση από τις εκδόσεις Λιβάνη το 1986) ο μεσοπολεμικός κοινωνιολόγος Δημοσθένης Δανιηλίδης (1889-1972), που γεννήθηκε στην Καππαδοκία και σπούδασε στη Γερμανία(βλ. “Νέα Κοινωνιολογία”, εκδόσεις Παπαζήση, τεύχος 1, 1988, αφιέρωμα στον Δανιηλίδη από τον γράφοντα).
Η εφαρμογή των κοινοτικών ιδεών (ουσιαστικά της άμεσης δημοκρατίας σε σύγχρονο πλαίσιο και μίας συμμετοχικής οικονομικής οργάνωσης λαϊκής βάσης) ήταν επόμενο να προσκρούσει αφενός στην πελατειακή λογική του νεοελληνικού πολιτικού συστήματος, αφετέρου στη συγκεντρωτική λογική της μαρξιστικής αριστεράς.
Τις ιδέες του Καραβίδα και των συνοδοιπόρων του ασπάστηκαν επομένως σε ατομικό επίπεδο διανοούμενοι και μεμονωμένοι πολιτικοί όλων των χώρων, ενώ το έργο του προκάλεσε το επιστημονικό ενδιαφέρον πνευματικών προσωπικοτήτων όπως ο αείμνηστος ιστορικός του δικαίου Νικόλαος Πανταζόπουλος, που διετέλεσε πρόεδρος της Εταιρείας Κοινοτικών Μελετών Κωνσταντίνος Καραβίδας, ο διάδοχός του στην προεδρία Κώστας Βεργόπουλος, ο Γ. Κοντογεώργης, ο Νίκος Μουζέλης κ.ά. Συνεπής μαθητής, φίλος και ιδεολογικός διάδοχος του Καραβίδα υπήρξε ο κοινωνιολόγος και συγγραφέας μίας πολύτομης “Ιστορίας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας” Δημήτριος Τσάκωνας (1921-2004).
Ο Τσάκωνας, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Insbourg και μεταγενέστερα καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βόννης και στο Πάντειο, είχε την ατυχή έμπνευση να γίνει υπουργός Πολιτισμού της δικτατορίας των συνταγματαρχών, πιστεύοντας ότι επρόκειτο για επανάσταση τύπου 1909,που θα αναδιαμόρφωνε εκ βάθρων την ελληνική κοινωνία. Θεώρησε ότι θα μπορούσε να εγκαθιδρύσει κοινοτικούς θεσμούς εκ των άνω, οδηγώντας την ελληνική κοινωνία σε μια κοινωνικοπολιτική και κυρίως ηθική αναγέννηση. Εγχείρημα που αποδείχθηκε ατελέσφορο, στοίχισε στον Τσάκωνα την ακαδημαϊκή σταδιοδρομία του και στέρησε την ελληνική νεολαία από ένανσπουδαίο δάσκαλο.
Αμείωτο το ενδιαφέρον
Οι ιδέες του Καραβίδα ερμηνεύτηκαν με ποικίλους τρόπους: άλλοι τις συνέδεσαν μετριτοδρομικές και σοσιαλιστικές κατευθύνσεις, άλλοι με κοινοβιακές και χριστιανικές, άλλοι πιο πρόσφατα με οικολογικές. Ο (οικογενειακός φίλος του Καραβίδα) Ρένος Αποστολίδης έδωσε μια καθαρά αναρχική, πάντως πρωτότυπη και ενδιαφέρουσα, ερμηνεία του καραβιδικού κοινοτισμού. Συγγράφηκαν διδακτορικές διατριβές, πραγματοποιήθηκαν επιστημονικά συνέδρια, έγιναν αφιερώματα περιοδικών.
Επισημαίνω το αφιέρωμα της επιστημονικής επιθεώρησης “Νέα Κοινωνιολογία” στον Καραβίδα(εκδόσεις Παπαζήση, τεύχος 16, φθινόπωρο 1992) και το κείμενό μου στο περιοδικό“ Άρδην” (τεύχος 44) για τον άγνωστο συνεργάτη του Καραβίδα, τον Ντίνο Μαλούχο. Η συζήτηση συνεχίζεται με αμείωτο ενδιαφέρον, ιδίως επειδή ο “μισός αιώνας παράτασης” που έδωσε, κατά δήλωσή του, ο John Meynard Keynes στον καπιταλισμό φαίνεται ότι εξαντλείται και αναζητούνται νέα μοντέλα, όπως πάντα μέσα στην απέραντη ανθρώπινη εμπειρία. Ως γνωστόν, παρθενογένεση στον χώρο των ιδεών δεν υφίσταται.
* Ο Μελέτης Η. Μελετόπουλος είναι διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης και διδάκτωρ Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών και έχει γράψει τα εξής βιβλία:
“Ιδεολογία του δεξιού κράτους”, εκδόσεις Παπαζήση,1993
“Η βασιλεία στη νεότερη ελληνική ιστορία”,πρόλογος Δ. Τσάτσου, εκδόσεις Νέα Σύνορα-Λιβάνης, γ’ έκδ. 1995,
“Πολιτική κοινωνιολογία: εισαγωγικά μαθήματα”, εκδόσεις Παπαζήση, 1995 β’ έκδ. 2001,
“Η δικτατορία των συνταγματαρχών”, εκδόσεις Παπαζήση, 1996, γ’ έκδ. 2008,
“Νίκος Πουλαντζάς: κριτικό δοκίμιο για έναν κορυφαίο μαρξιστή”,εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, β’ έκδ. 2001,
“Το ζήτημα του πατριωτισμού”, εκδόσεις Παπαζήση,2010.
Πλοήγηση
[0] Λίστα μηνυμάτων
[#] Επόμενη σελίδα
Μετάβαση στην πλήρη έκδοση