Ο Ροδόκηπος των Φιλοσόφων - Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία > Βότανα

Φαρμακευτικά φυτά Μύθοι και πραγματικότητα....

(1/2) > >>

Ορφέας:

Φαρμακευτικά φυτά
Μύθοι και πραγματικότητα

Θεόδωρος Γεωργιάδης
Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών


Ιστορικό

Όλοι οι πολιτισμοί, σε όλες τις ηπείρους ανέπτυξαν μαζί με την καλλιέργεια των φυτών για την διατροφή τους και τη χρησιμοποίηση των θεραπευτικών τους ιδιοτήτων.Το σύνολο αυτών των γνώσεων,  κατά ένα αξιοθαύμαστο τρόπο, διέσχισε τις χιλιετηρίδες, εμπλουτιζόμενο και διαφοροποιούμενο, χωρίς ποτέ να καταργείται στο σύνολο του.


Ασπιρίνη, μορφίνη, κώνειο

Η ιστορία της ασπιρίνης, της μορφίνης και του κώνειου απεικονίζουν χαρακτηριστικά τη σύνδεση μεταξύ των συνταγών που διέσχισαν τις χιλιετηρίδες και την πρόσφατη παρέμβαση της επιστήμης που αποκάλυψε τα δραστικά συστατικά στα οποία οφείλονται η δράση και οι ιδιότητες αυτών των φυτών.

Τα δραστικά συστατικά της ασπιρίνης (σαλικυλικό οξύ και σαλικίνη) απομονώθηκαν από την ιτιά τον19ο αιώνα και το1897 άρχισε η βιομηχανική παραγωγή της.

•Από την αρχαιότητα ήταν γνωστές οι θεραπευτικές ιδιότητες των φύλλων και του φλοιού της ιτιάς.
•Χρησιμοποιούνταν από τον πρώτο μΧ αιώνα, εάν πιστέψουμε τον Διοσκουρίδη, σε πολλές παθήσεις και ιδιαίτερα σε πυρετούς και πόνους.
•Η εμπειρική χρήση της ιτιάς συνεχίστηκε δια μέσου των αιώνων με επιτυχία.
•Έπρεπε να περιμένουμε τον 19ο αιώνα με την ανάπτυξη της χημείας για να προσδιοριστούν και να απομονωθούν τα δραστικά συστατικά, που ευθυνόταν για τις θεραπευτικές ιδιότητες των λαϊκών συνταγών της παραδοσιακής ιατρικής.

Ορφέας:


Papaver somniferum
Μήκων η υπνοφόρος


•Η χρήση των ιδιοτήτων του οπίου που προέρχεται από το φυτό Papaver somniferum 4000 χρόνια πριν να μάθουμε να εξάγουμε από αυτό την μορφίνη είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της διάρκειας αυτών των γνώσεων.

Εδώλιο της θεάς της μήκωνος βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο Ηρακλείου, η οποία φέρει στο κεφάλι της τρεις κωδίες (κάψες με σπέρματα της παπαρούνας). Σε αυτές φαίνονται οι χαραγές για την έξοδο του γαλακτώδους χυμού ο οποίος ξηραινόμενος δίνει το όπιο. Υστερομινωικοί χρόνοι 1400-1100 π.Χ.


Conium maculatum L. (Κώνειο το στικτό, αμάραγγος,  μαγκούτα,)

•Στην αρχαία Ελλάδα ο χυμός του δίδονταν στους φυλακισμένους που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο: ένας από αυτούς ήταν ο Σωκράτης. Τα φαρμακευτικά μέρη του φυτού είναι τα ξηρά φύλλα, τα ανθισμένα κλαδιά του 2ου-έτους και οι καρποί.
•Τρόπος χρήσης:
•Χρήση εσωτερική, εξωτερική, φαρμακευτικό. Ιδιαίτερα δηλητηριώδες.
•Συστατικά:
•Αλκαλοειδή (κωνιίνη, κωνυδρίνη, ψευδοκωνυδρίνη)
•Ιδιότητες:
•Η δρόγη των καρπών του φυτού έχει αναλγητικές ιδιότητες. Σε μεγάλες δόσεις είναι πολύ τοξική και προκαλεί το θάνατο με παράλυση του κέντρου της αναπνοής. Ο θάνατος είναι ανώδυνος.
•Εκχύλισμα των καρπών χρησιμοποιείται στη θεραπευτική υπό μορφή εμπλάστρων σε νευραλγίες, δερματικές παθήσεις και πόνους από καρκίνο. Αντίδοτο τα είναι ο δυνατός καφές, εμετικά κλπ.


Γενικά μπορούμε να διακρίνουμε τρεις μεγάλες περιόδους στην εξέλιξη των γνώσεων για τα φαρμακευτικά φυτά:

1.Κατά τη διάρκεια της Αιγυπτιακής, Ελληνικής και Ρωμαϊκής αρχαιότητας συσσωρεύονται πολυάριθμες εμπειρικές γνώσεις που θα μεταβιβασθούν και μέσω των Αράβων και των Ελλήνων στους μετέπειτα κληρονόμους των γνώσεων όλων αυτών των πολιτισμών.

2.Κατά την αναγέννηση οι δυτικοί επιστήμονες θα επωφεληθούν από την ανανέωση του επιστημονικού πνεύματος για να πραγματοποιήσουν μια σοβαρή ταξινόμηση όλων των στοιχείων του παρελθόντος.

3. Tέλος, από το τέλος του 18ου αιώνα η ταχεία πρόοδος των συγχρόνων επιστημών εμπλούτισε και διαφοροποίησε σημαντικά τις γνώσεις για τα φυτά, που στηρίζονται σήμερα σε ένα σύνολο επιστημών, όπως η Βοτανική, η Γενετική, η Οργανική Χημεία και η Βιοχημεία.

Πολλά ιερά των Αιγυπτίων διατηρούσαν κήπους με φαρμακευτικά φυτά. Σαν τέτοια φυτά αναφέρονται η άρκευθος-κέδρος, η Ροδιά, το μάραθο και ο Άνηθος, τα σπέρματα του κρίνου της ρετσινολαδιάς κ. ά.

Ορφέας:


Μεσοποταμία - Ινδική κάνναβη


•Αυτές οι ιατρικές γνώσεις εξαπλώθηκαν και στις γειτονικές προς την Αίγυπτο χώρες. Η Βαβυλώνα, το κόσμημα της αρχαίας Μεσοποταμίας, παρέχει το πιο πρώιμο γνωστό αρχείο της τέχνης του φαρμακοποιού

•Οι πίνακες της Μεσοποταμίας, αναφέρουν την ινδική κάνναβη, της οποίας γνώριζαν τις αναλγητικές και άλλες θεραπευτικές ιδιότητες.

•Τα ιατρικά κείμενα στις πλάκες αργίλου καταγράφουν πρώτα τα συμπτώματα της ασθένειας, τη συνταγή τη σύνθεση της και έπειτα μια επίκληση στους Θεούς. Οι αρχαίες βαβυλωνιακές μέθοδοι βρίσκουν το αντίστοιχο στη σημερινή σύγχρονη φαρμακευτική, ιατρική, και πνευματική φροντίδα των αρρώστων.


Οι αρχαίοι Έλληνες.

Αλλά αυτοί που κληρονόμησαν τις φαρμακευτικές γνώσεις των βοτάνων και τις ανήγαγαν στο πιο υψηλό τους επίπεδο ήταν οι αρχαίοι Έλληνες.
Ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) πνεύμα παγκόσμιο μελέτησε τη φυσική ιστορία των φυτών και τη Βοτανική.
Ο Αριστοτέλης και ο μαθητής του Θεόφραστος, ο οποίος θεωρείται ως ο πατέρας της Βοτανικής επιστήμης (371-285 π.Χ.) έθεσαν τις πρώτες επιστημονικές βάσεις της Βοτανικής. Οι παρατηρήσεις και οι γραφές του, που εξετάζουν τις φαρμακευτικές ιδιότητες και τις ιδιαιτερότητες των φυτών είναι κατά ασυνήθιστο τρόπο ακριβείς, ακόμη και σήμερα.

Ορφέας:


Ο Ιπποκράτης

Ο Ιπποκράτης" πατέρας της ιατρικής" (450-377 πΧ) καταχώρισε μαζί με τους μαθητές του το σύνολο των ιατρικών γνώσεων του καιρού του στο έργο Corpus Hippocraticum όπου για κάθε ασθένεια περιγράφεται το φυτικό φάρμακο και η αντίστοιχη θεραπεία.


ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΟΥ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗ ΠΑΤΕΡΑ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ

Η Κως είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο ως γενέτειρα του Ιπποκράτη, πατέρα της Ιατρικής (460 π.Χ). Είναι ο πρώτος στον κόσμο που απάλλαξε την Ιατρική από τους μάγους και τα ιερατεία, και που ουσιαστικά ταξινόμησε και εισηγήθηκε μεθόδους διάγνωσης και θεραπείας των νόσων

Το Ασκληπιείο, είναι το σημαντικότερο αρχαιολογικό μνημείο του νησιού το καλύτερο ίσως και πιο φημισμένο νοσοκομείο της εποχής εκείνης, με τρεχούμενα ιατρικά νερά, που χρησίμευαν για τη θεραπεία δερματικών παθήσεων, λουτροθεραπεία κ.τ.λ. Από τον ναό του Ασκληπιού σώζονται μόνο τα θεμέλια καιλίγεςκολώνες.

Κατά την αρχαιότητα τα Ασκληπιεία ήσαν ιερά θεραπευτήρια και το συγκεκριμένο θεωρείται από τα σπουδαιότερα επειδή είχε διάρκεια πολλών αιώνων. Άρχισε να χτίζεται κατά τον 4ο αι. π.Χ. αν και στον ίδιο χώρο βρέθηκαν ευρήματα από την μυκηναϊκή και γεωμετρική περίοδο.


Ο Ασκληπιός

Στον Όμηρο ο Ασκληπιός είναι ένας θεραπευτής, από τους πολλούς, που διδάχθηκαν ήπια φάρμακα από τον Κένταυρο Χείρωνα, είναι όμως φανερό ότι δεν είναι ακόμη θεός, παρά ένας απλός ηγεμόνας, από τους πολλούς της Θεσσαλίας:

Ο Ησίοδος μας διέσωσε έναν παλιό, θεσσαλικό, καθώς φαίνεται, θρύλο: Ο Απόλλωνας ερωτεύθηκε την όμορφη Κορωνίδα, η οποία φέροντας μέσα της τον καρπό του έρωτα του θεού, υποχρεώθηκε από τον πατέρα της να δεχτεί να παντρευτεί τον Ίσχυ, τον ξάδερφο της. Όταν ο Απόλλωνας το πληροφορήθηκε, σκότωσε με τα βέλη του τον Ίσχυ, και η Άρτεμη τόξευσε την Κορωνίδα. Όταν όμως ο Απόλλωνας είδε το κορμί της αγαπημένης του πάνω στην πυρά, άνοιξε την κοιλιά της και έβγαλε ζωντανό από μέσα της τον Ασκληπιό και τον παρέδωσε στον Χείρωνα.
Κοντά στον φημισμένο Κένταυρο ο Ασκληπιός έγινε ένας έξοχος γιατρός, που όχι μόνο θεράπευε με γητειές, φάρμακα και εγχειρίσεις τους αρρώστους, αλλά ανάσταινε και νεκρούς, ώσπου ο Δίας τον κατακεραύνωσε, όταν ο Πλούτωνας του παραπονέθηκε πως εξαιτίας του Ασκληπιού άρχισαν πλέον να μένουν έρημα τα δώματα του.


Ό Διοσκουρίδης


Ό Διοσκουρίδης, "πατέρας της φαρμακευτικής", ο οποίος έζησε στα μέσα του πρώτου αιώνα μ.Χ. προσπάθησε, όπως οι προκάτοχοι του, να διαχωρίσει τις δοξασίες από την πραγματικότητα.

Ο Διοσκουρίδης θα απαριθμήσει στο έργο του «Περί ιατρικής Ύλης» πλέον των 500 δρογών φυτικής ή ζωικής προέλευσης.

Η εργασία του Διοσκουρίδη μπορεί να θεωρηθεί ως σημαντικότερη φαρμακευτική πηγή του αρχαίου κόσμου και χρησιμοποιήθηκε σε όλο το μεσαίωνα, αναγέννηση και στους πιο πρόσφατους αιώνες ως λεξικό για τους ιατρούς.


Ο Γαληνός

Τέλος ο Έλληνας Γαληνός θα συνδέσει το όνομα του ιδιαίτερα με αυτό που ονομάζεται ακόμη "Γαληνική φαρμακευτική". Τα "Γαληνικά παρασκευάσματα" είναι σκευάσματα, όπου διαλυτικά, όπως η αλκοόλη, το νερό, το κρασί, ή το ξύδι, χρησιμεύουν για να συμπυκνώσουμε τα δραστικά συστατικά της δρόγης, που χρησιμοποιούνται για να κατασκευασθούν αλοιφές, έμπλαστρα κ.α.

Ορφέας:


Ο Μεσαίωνας

Ο Μεσαίωνας δεν ευνόησε γενικά την επιστημονική πρόοδο, ούτε και την ανάπτυξη των γνώσεων των φαρμακευτικών φυτών. Οι περιοχές της επιστήμης της μαγείας και του τσαρλατανισμού συγχέονται συχνά.

Κατά τον Μεσαίωνα όμως θα διατηρηθούν οι γνώσεις που αποκτήθηκαν στους προηγούμενους αιώνες. Οι μοναχοί χάρη στις γνώσεις της Ελληνικής και της Λατινικής μπόρεσαν να διατηρήσουν πολλές παλιές γνώσεις, να ιδρύσουν ιαματικούς βοτανικούς κήπους και να γράψουν συγγράμματα για την χρήση των φαρμακευτικών φυτών.


Φαρμακευτικά φυτά όπως ο Μανδραγόρας, η Atropa belladona και o Hyoscyamus niger θα θεωρηθούν σαν φυτά με διαβολική προέλευση και ιδιότητες.



Βυζαντινή θεραπευτική

Καθ' όλη την διάρκεια της Βυζαντινής περιόδου (330-1453 μ. Χ.) παρατηρείται συνεχής χρήση της κληρονομιάς των ιατρών της αρχαιότητος, τα κείμενα των οποίων συχνά χρησιμοποιούνται, όπως του Ιπποκράτους, Γαληνού, Διοσκουρίδη, Αρεταίου, Ρούφου. Οι ιατροί της βυζαντινής περιόδου αξιοποιούν τα έργατους με αποτέλεσμα να επισυμβεί μία φυσιολογική μετάβαση από την αρχαία ιατρική στην ιατρική της βυζαντινής περιόδου. Κατ' αυτόν τον τρόπο η αρχαία ελληνική ιατρική παράδοση διατηρήθηκε και προστατεύθηκε από την αφάνεια.

Στη Βυζαντινή θεραπευτική εισήχθηκαν νέες φαρμακευτικές ουσίες, νέες χρήσεις των ήδη γνωστών φαρμακευτικών ουσιών και έχουμε τροποποιήσεις στη σύνθεση των συνταγών, που χρησιμοποιούνταν. Επίσης εφαρμόζονται χειρουργικές θεραπευτικές επεμβάσεις.
Μια σημαντική κατάκτηση της Βυζαντινής θεραπευτικής ήταν η ανάπτυξη των νοσοκομείων. Στα νοσοκομεία της βυζαντινής περιόδου εφαρμόζονταν και η εκπαίδευση των γιατρών.

«Ιατροσόφια»

Επί πλέον η Βυζαντινή θεραπευτική μετά την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως (1453) είχε επίδραση στα «Ιατροσόφια», τα οποία κατακλύζουν στη συνέχεια τον ελληνικό χώρο, οι κάτοικοι του οποίου τα χρησιμοποιούσαν ως θεραπευτικούς οδηγούς, λόγω ελλείψεως κατά κανόνα επιστημόνων.

Η Αναγέννηση

Η Αναγέννηση εντούτοις είναι εκείνη που με την αναγνώριση του πειράματος και της άμεσης παρατήρησης, με την ανάπτυξη των μεγάλων ταξιδιών προς τις Ινδίες και την Αμερική, θα αποβεί η αρχή μιας νέας περιόδου στην γνώση των φυτών και των ιδιοτήτων τους.

Η ανάπτυξη των θαλάσσιων δρόμων, που ανοίχτηκαν στο τέλος του 15ου αιώνα τοποθετεί την Ευρώπη στο κέντρο του κόσμου. Προϊόν τα μακρινών χωρών πλημμυρίζουν την Ευρώπη και μεταξύ αυτών καινούρια φυτά με ιδιότητες μερικές φορές καταπληκτικές. Έτσι γίνονται γνωστές οι θανατηφόρες ιδιότητες του Curare, οι αντιπυρετικές ιδιότητες της κινίνης και οι αναισθητικές και διεγερτικές ιδιότητες των φύλλων της Coca.

Εξερευνητικές αποστολές ανακαλύπτουν καινούργια φυτά και ιδιότητες. Ο βοτανολόγος Tournefort φέρνει το1792 μαζί του από την Ανατολή 1356 καινούρια είδη.

Πλοήγηση

[0] Λίστα μηνυμάτων

[#] Επόμενη σελίδα