Πνευματική Ακαδημία του Ροδόκηπου των Φιλοσόφων > Φιλοσοφία, Γλωσσολογία

Ρασκόλνικοφ....

(1/4) > >>

Ορφέας:
Κείμενο Μαρία Β. Μαρκαντωνάτου


Ένα από τα κυριότερα έργα της λογοτεχνίας της φυλακής είναι το «Έγκλημα και τιμωρία» (1866) του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι (1821-1881), μια φιλοσοφική πραγματεία πάνω στο έγκλημα.  Ίσως κανένας άλλος λογοτέχνης δεν φώτισε τόσες πολλές γωνιές του αβυσσαλέου κόσμου του εγκλήματος και δεν εμβάθυνε τόσο πολύ στην ψυχή του εγκληματία, με αυτόν τον ανθρωπιστικό τρόπο του Ντοστογιέφσκι. Η διασαλευμένη ισορροπία του Ρασκόλνικοφ βρίσκει τη λύση της στη θρησκευτική αναζήτηση, μια λύση που συνάδει με την αποστροφή του Ντοστογιέφσκι για το επερχόμενο ρασιοναλιστικό πνεύμα, το βεμπερικό «ξεμάγεμα του κόσμου». Ο άνθρωπος του Ντοστογιέφσκι είναι το θύμα της απαξίωσης του Θεού, της ηθικής απογύμνωσης που προκλήθηκε απʼ τον «θάνατο του Θεού» και του ορθολογισμού που αρχίζει να εγκαθίσταται.

Για τη συμμετοχή του στην ομάδα Πετρασέβσκι ενάντια στον τσάρο Νικόλαο Αʼ ο Ντοστογιέφσκι καταδικάστηκε το 1849 σε θάνατο. Ο τσάρος ματαίωσε στη συνέχεια την καταδίκη του και του επιβλήθηκε η ποινή των τεσσάρων ετών στα κάτεργα Ομσκ της Σιβηρίας, απʼ όπου αποφυλακίστηκε το 1854. Στα έκτοτε έργα του ο Ντοστογιέφσκι διατύπωσε στοχασμούς σχετικά με την αποτυχία των φυλακών να «αναμορφώσουν» τον έγκλειστο.

Το έγκλημα έχει στον Ντοστογιέφσκι και την έννοια της ιστορικά καινοτόμου συμπεριφοράς. Με την τιμωρία εκείνου που ορίζεται ως έγκλημα καταστέλλεται ταυτόχρονα και η διαφορετικότητα των νεοτερικών συμπεριφορών. Στον κλασικό διάλογο του Ρασκόλνικοφ με τον ανακριτή Πορφύρη Πέτροβιτς, ο Ρασκόλνικοφ προσπαθεί να διασαφηνίσει εκείνο που σε ένα άρθρο του ονόμασε «ηθικό δικαίωμα στο έγκλημα». Ο Πέτροβιτς τον κατηγορεί πως δικαιολογεί το έγκλημα και ο Ρασκόλνικοφ απαντά:

«Οι άνθρωποι μπορούν να διαιρεθούν γενικά, σύμφωνα με την ιδιοσυστασία της ίδιας τους της φύσης, σε δυο κατηγορίες: στη μια, την κατώτερη (συνηθισμένα άτομα) ή ακόμα στο κοπάδι, που το μόνο τους λειτούργημα είναι να αναπαράγει άτομα όμοια μεταξύ τους, και στους άλλους, τους αληθινούς ανθρώπους, που απολαμβάνουν το δώρο να κάνουν έτσι, ώστε νʼ αντηχήσει στον περίγυρό τους καινούργιος λόγος... Η πρώτη κατηγορία, δηλαδή το κοπάδι, αποτελείται από συντηρητικούς, συνετούς ανθρώπους που ζουν μέσα στην υπακοή, και που λατρεύουν την υπακοή... Στη δεύτερη κατηγορία: όσοι παραβιάζουν το νόμο, είναι αυτοί που γκρεμίζουν ακολουθώντας τη δική τους κλίση... Αν οι ανακαλύψεις του Κέπλερ και του Νεύτωνα δεν μπορούσαν, εξαιτίας ορισμένων συμπτώσεων, να φτάσουν ως την ανθρωπότητα, παρά μόνο μέσα απʼ τη θυσία μιας ή εκατό ανθρώπινων ζωών, ή και περισσότερων αν θέλετε, που θα στέκονταν εμπόδιο, ο Νεύτων θα έπρεπε να έχει το δικαίωμα, ή ακόμα και το καθήκον να καταργήσει αυτά τα εμπόδια...» (Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, «Έγκλημα και τιμωρία», μετ.  Έλλη Αλεξίου, Βιβλιοθήκη για Όλους, 1979, σελ. 334).

Ο Ρασκόλνικοφ θεωρεί πως η κοινωνία συμμορφώνεται σε νόρμες και νόμους που δεν διαρρηγνύονται παρά απʼ τα «εξαιρετικά» πνεύματα που επιδιώκουν την αλλαγή της. Καθώς δεν υπάρχει τιμωρία χωρίς νόμο (nulla poena sine lege), ο νόμος προϋπάρχει του εγκλήματος.  Έτσι, η δημιουργία νέων προτύπων, κανόνων και αξιών, προϋποθέτει τη ρήξη με τον νόμο και το πέρασμα στην «εγκληματική» συμπεριφορά.  Όπως υποστηρίζει ο Αλέξανδρος Χρύσης, το ηθικό δικαίωμα στο έγκλημα που περιγράφει ο Ρασκόλνικοφ αντανακλά τη χεγκελιανή θεώρηση για τον ρόλο των μεγάλων ανδρών στην ιστορία. Εν συνεχεία, όμως, μέσα από τις αντιρρήσεις του Πέτροβιτς, η χεγκελιανή θέση ανασκευάζεται (Αλέξανδρος Χρύσης, «Έγκλημα και ιστορία: Από τη φιλοσοφία του Ντοστογιέφσκη στην πράξη του Ρασκόλνικοφ», στο A. Κουκουτσάκη (επιμ.), «Εικόνες εγκλήματος», Πλέθρον, 1999).

Η σύνδεση του εγκλήματος με την ιστορία και με την ιδέα της κοινωνικής αλλαγής μέσω της διάσπασης των κανόνων και την αδιάπτωτη αναζήτηση του διαφορετικού λόγου είναι μονάχα μία από τις όψεις του έργου του Ντοστογιέφσκι. Το έγκλημα έχει στον Ντοστογιέφσκι έναν βαθύ, εσωτερικό και απελευθερωτικό συμβολισμό. Είναι μια απελπισμένη κίνηση προς την έξω κοινωνία και μια απόπειρα αυτοπραγμάτωσης.


http://www.makthes.gr/index.php?name=News&file=article&sid=3873

Kαζαντζακικός:
Ο Ντοστογιέφσκι είναι αδιαμφισβήτητα ένας από τους μεγαλύτερους κονκισταδόρους του ανθρώπινου πνεύματος,
ένας άνθρωπος με βιωματική γνώση στη βαθειά υποκουλτούρα, επιβεβαιώνει το ρητό: βρήκα διαμάντια στα σκουπίδια,
αλλά μέσα απο την διεξοδική και φιλοσοφική ανατόμηση του έργου του πραγματώνει ένα άλλο ρητό: βρήκα σκουπιδια στα διαμάντια.

Ρασκόλνικοφ:
Η προβληματική του "Έγκλημα και τιμωρία" εφάπτεται στο δίλλημα: είναι δίκαιο ένας -εφυής- άνθρωπος να διαπράξει ένα "έγκλημα", φόνο εν προκειμένω, καταπατώντας τον θεσπισμένο, κρατικό, έγγραφο νόμο όταν με την πράξη του αυτή θα ωφελήσει την ανθρωπότητα; Κανείς δεν συμπαθούσε ούτε και θα πενθούσε την τοκογλύφο γριά που λήστευε, νόμιμα ωστόσο, τους συμπολίτες της. Θα ήταν λοιπόν κακό να την σκοτώσει κάποιος; Ο Ρασκόλνικοφ έχει σαφή θέση απέναντι στο ζήτημα (και δεν μετανειώνει μέσα στο κάτεργο), την οποία θέση του απέναντι στο δίκαιο και το άδικο την κάνει πράξη, πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα από τη στείρα θεωρεία.
Η πράξη αυτή του Ρασκόλνικοφ απαντάει και στο δεύτερο, επακόλουθο ζήτημα του βιβλίου: ποιός νόμος έχει μεγαλύτερη αξία, ο ηθικός, έμφυτος νόμος ή ο θεσπισμένος ανθρώπινος νόμος; Ο ανθρώπινος νόμος απέτυχε να αποδείξει την αξιοπιστία του στην περίπτωση της γριάς, η οποία έμεινε ατιμώρητη για τα δικά της εγκλήματα, φυλάκισε ωστόσο το δολοφόνο. Ο Ρασκόλνικοφ ακούει την εσωτερική φωνή της ηθικής, το λεγόμενο "αίσθημα δικαίου" που ο καθένας μας έχει μέσα του.
Από την Πολιτεία του Πλάτωνα μέχρι τον Ντοστογιέσκι και τις μέρες μας δεν έχει δοθεί μια ξεκάθαρη απάντηση. Ο μόνος τρόπος να πλησιάσουμε την αλήθεια είναι ο διάλογος, η οδός του Σωκράτη. Ας κουβεντιάσουμε, ας ρίξουμε κάποιες ιδέες και προβλήματισμούς στο τραπέζι μήπως και κάνουμε κάποιο βήμα. Η άποψη μου είναι οτι δεν βρισκόμαστε μπροστά σε ένα ερώτημα που απαντάται με ναί και όχι ή μαύρο και άσπρο.
Σαν τροφή για την κουβέντα, επιτρέψτε μου να παραθέσω απο τον ίδιο το συγγραφέα (εκδόσεις Πατάκη, μετάφραση Φώντα Κονδύλη, 2ος τόμος σελ.349):

"Γιατί άραγε η πράξη μου τους φαίνεται τόσο αποτρόπαιη;" μονολογούσε. "Μήπως γιατί ήταν έγκλημα;Τί σημαίνει άραγε έγκλημα;Η συνείδησή μου είναι ήσυχη. Φυσικά και ήταν έγκλημα από νομική άποψη, φυσικά και παραβιάστηκε το γράμμα του νόμου και χύθηκε αίμα. Αν είναι έτσι, τιμωρήστε με για το γράμμα του νόμου... και αρκετά ως εδώ!"

Kαζαντζακικός:
Αγαπητέ Ρασκόλνικοφ, καταρχάς να σε καλωσορίσουμε στην αγορά μας.

Λοιπόν, ας ορίσουμε την έννοια του εγκλήματος. Στα λεξικά η ερμηνεία που δίνεται είναι η εξής: βαρεία παράβαση του γραπτού ή άγραφου νόμου, και ετυμολογικά: έγκλημα < εγκαλώ < εν + καλώ.

Με ικανοποιεί εν μέρει αυτή η ερμηνεία γιατί περιγράφει και οριοθετεί επακριβώς το χώρο που ο εγκληματίας επιχειρεί
να "διαρρήξει".

Τον γραπτό και τον άγραφο νόμο.

Ως γραπτό νόμο θα μπορούσαμε να ορίσουμε το σύνολο εκείνο των κανόνων που διέπουν την κοινωνία μας και προσπαθούν τρόπον τινά να προστατέψουν  την καθεστυκία τάξη.

Ως άγραφο νόμο την ηθική που μας έχει διδαχθεί από την ίδια την κοινωνία.

Ας προσπαθήσουμε μέσα από αυτό το θέμα που αναδείχθηκε  να προβούμε σε μια συγκριτική μελέτη ανάμεσα στον συνονόματο σου  ;D που παρέβη τον γραπτό νόμο και την Αντιγόνη που παραβίασε  τον γραπτό νόμο του Κρέοντα αλλά υπάκουσε στον άγραφο νόμο όπως αυτός υπαγορευόταν τότε.

Αν φυσικά το θέλεις.   :)

Kαζαντζακικός:

--- Παράθεση από: Ρασκόλνικοφ στις Ιανουαρίου 23, 2010, 14:07:26 ---Αν είναι έτσι, τιμωρήστε με για το γράμμα του νόμου... και αρκετά ως εδώ!"

--- Τέλος παράθεσης ---

Μιά πολύ ιδιαίτερη φράση που αποτυπώνει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την άσκηση του κολασμού, προς επίτευξιν υπακοής στο γράμμα του νόμου.

Να θυμηθούμε τις δέκα εντολές;  Να θυμηθούμε τον κώδικα του χαμουραμπί;  Την ομερτά;

Ο Μάρξ είχε κάποτε διατυπώσει πως η επικρατούσα ιδεολογία σε μια ταξική κοινωνία ειναί η ιδεολογία της τάξης που επικρατεί και το σύνολο των νόμων του αστικου και ποινικου δικαιού δημιουργήθηκε προς ευημεριαν και μακροημέρευσην αυτής της τάξης. Κώδικας και νόμος και ηθική. Έννοιες διδασκόμενες διαρκώς μεταβαλλόμενες.

Απόσπασμα απο την Αντιγόνη του Σοφοκλή :

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Σκέψου, αν μπορείς να μοιραστείς μαζί μου αυτό που πρόκειται να κάνω.

ΙΣΜΗΝΗ

Τι έχεις στο νου σου; Τι μπορεί να σημαίνουν τα λόγια σου;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Θα με βοηθήσεις να λυτρώσω τον νεκρό;

ΙΣΜΗΝΗ

Όχι! Μην πεις πως θα τον θάψεις στα κρυφά όταν αυτό απαγορεύεται!

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Εγώ τον αδερφό μου, κι όχι δικό σου αδελφό, άμα δε θέλεις, δε θα φερθώ προδοτικά.

ΙΣΜΗΝΗ

Έστω κι αν το 'χει απαγορέψει ο Κρέοντας, δύστυχη;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Δεν έχει το δικαίωμα να με χωρίσει απ' τους δικούς μου.

ΙΣΜΗΝΗ

Αχ, σκέψου, αγαπημένη μου αδελφή, πως χάθηκ' ο πατέρας μας, μέσα στο μίσος και στην περιφρόνηση, όταν μαθεύτηκαν όλες οι ντροπές κι έβγαλε μόνος του τα μάτια του! Έπειτα η γυναίκα του και μάνα του, δύο ονόματα σε ένα πρόσωπο, κρεμάστηκε και έδωσε τέλος στις συμφορές της. Τρίτο κακό, τα δυο τ' αδέρφια μας μαζί, την ίδια ώρα σκοτώθηκαν χτυπημένα, με μιας, από το χέρι ο ένας τ' αλλουνού.

Τώρα κι εμείς, αν παρακούσουμε το νόμο, τις διαταγές και απειλές του τυράννου, σκέψου τι καταστροφή μας περιμένει. Πρέπει να νιώσεις πως είμαστε γυναίκες και δεν μπορούμε μ' άντρες να τα βάλουμε. Κι αφού μας κυβερνούνε δυνατότεροι, αυτά πρέπει να υπακούμε και χειρότερα.

Εγώ λοιπόν ζητάω συγνώμη απ' τους νεκρούς και θα υπακούσω σε κείνους που κυβερνούν. Το παραπάνω είναι παραφροσύνη.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Δε θα σε παρακαλέσω κι ούτε δέχομαι, και να το θέλεις, τώρα δεν το θέλω εγώ. Εσύ κάνε όπως νομίζεις, εγώ θα τον θάψω. Και θα το κάνω έστω κι αν είναι να πεθάνω. Θα κείτομαι εκεί αγαπημένη με αυτόν που έχω αγαπήσει, κάνοντας άγιο κρίμα. Σ' αυτούς θέλω ν' αρέσω πιο πολύ, στους κάτω κι όχι σ' αυτούς που ζουν ακόμα. Γιατί για πάντα θα 'μαι κει. Συ αν το θες περιφρονείς τα όσια και τα ιερά.

ΙΣΜΗΝΗ

Δεν τα περιφρονώ, μα δεν τολμάω κιόλας να τα βάλω μ' ολόκληρη την πόλη.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Δικαιολογίες: Εγώ πηγαίνω τώρα να θάψω τον αγαπημένο μου αδερφό.

ΙΣΜΗΝΗ

Πόσο πολύ φοβάμαι για σένα, αδελφή μου!

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Μη νοιάζεσαι. Κοίτα να είσαι εσύ καλά.

ΙΣΜΗΝΗ

Τουλάχιστον να το κρατήσεις μυστικό, και εγώ δεν πρόκειται να μιλήσω σε κανέναν γι' αυτό.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Να το πεις! Πιο πολύ θα σε μισήσω για τη σιωπή σου, αν δεν το φανερώσεις σ' όλο τον κόσμο.

ΙΣΜΗΝΗ

Έχεις ζεστή καρδιά γι' αυτά που φέρνουν σύγκρυο.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Ξέρω ότι αυτά θ' αρέσουνε σ' αυτούς που αγαπώ!

ΙΣΜΗΝΗ

Ναι, αν τα κατορθώσεις. Αλλά θα προσπαθήσεις τ' ακατόρθωτα.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Μόνο αν δεν έχω πια δύναμη θα σταματήσω.

ΙΣΜΗΝΗ

Ποτέ δεν πρέπει τ' άπιαστα να κυνηγάς.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

Αν συνεχίσεις να μιλάς έτσι θα σε μισήσω κι εγώ αλλά κι ο νεκρός, όταν θα πας κοντά του. Άσε με. Όσο για την αποκοτιά μου είναι δικό μου πρόβλημα. Όμως τουλάχιστον θα ξέρω πως δε θα πάω ντροπιασμένη.

Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να παρατηρήσουμε πως το θέμα αυτό έχει ταλαιπωρήσει απο αρχαιοτάτων χρόνων την ανθρώπινη σκέψη.

Πλοήγηση

[0] Λίστα μηνυμάτων

[#] Επόμενη σελίδα